Þjóðviljinn - 14.11.1969, Blaðsíða 4

4 SlÐA — ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 14. nótvemlber 1969.
— málgagn sósialisma, verkalýSshreyfingar og þjóSfrelsis
Útgefandi: Útgáfufélag ÞjóSviljans.
Ritstjórar: Ivar H. iónsson (áb.), Magnús Kjartansson,
Sigurður Guðmundsson.
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson.
Ritstj.fulltrúi: Svavar Gestsson.
Auglýsingastj.: Olafur Jónsson.
Framkv.stjóri: Eiður Bergmann.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. 19. Síml 17500
(5 línur). — Askriftarverð kr. 165.00 á mánuði. — Lausasöluverð kr. 10.00.
Bárufélögin
Jþrír aldarfj órðungar eru í dag liðnir frá. stofmm Sjó-
mannafélagsins Bárunnar númer 1, sem hóf feril sinn
á Skólavörðustíg 12 í Reykjavík 14. nóvember 1894. Á því
kvöldi, þegar sjómennimir gengu gunnreifir frá fundar-
sfað og sungu fullum hálsi íslendimgabrag, hefst einn styrk-
asti þáttíirinn í hetjusögu íslenzfcra verkalýðssamtaka á
æskukafla þeirra. Mælt á íslenzkan kvarða var þilskipaút-
gerðin auðmagnaður atvinnurekstíir. fslendingar höfðu ekki
bolmagn til að hefja togaraútgerð samtímis stórþjóðinni
Englendingum, en keyptíi af þeim heilan flota þilskipa og
komu undir sig fótum með skútuútgerð. Gróðinn af þil-
skipaútgerðinni var mikill þegar bezt lét, en sjómönnunum
var ekki skammtað ríflega; útgerðarmenn fóru þar eftir
erlendum fyrirmyndum og höfðu snemma samtök um að
halda kaupinu niðri. en þó var það betra en við aðra vinnu.
Pram á skútuöldina stóð nokkurs konar þrælahald bænda
á vinnumönnum sínum se’.n urðu að vera fastráðnir í árs-
vistum, fyrir smánarkaup, en bændur sendu þá til sjó-
róðra á áraskipum og síðar á sfcútur hirtu hlut þeirra.
En um það bil sem Bárufélögin koma til sögunnar var hið
alræmda vistarband loksins leyst, og lausamenn verða
kjami nýrrar sjómannastéttar. Þá stendur líka yfir blóð-
taka Ameríkuferðanna, svo einnig kom til ekla á vinnu-
afli til sveita og til að manna ört stækkandi þilskipaflota.
Þær aðstæður stuðluðu að því að farið var að hlusta á sjó-
menn utn kjaramál á síðasta tugi nítjándu aldar. Þar komu
lífca til áhrif frá hinum unga Stýrimannaskóla; þó ófull-
kominn væri á marga lund og skammur skólatíminn, fengu
ungir og gáfaðir og framtakssamir sjómenn þar nokkra
uppfræðslu, og hún var vel þegin og notuð. Margir þrótt-
mestu forystumenn Bárufélaganna höfðu notið uppörfun-
ar og menntunar í þeim skóla Annar skóli kemur við
sögu: Góðtemplarareglan náði á þessu’m árum undraverð-
um áhrifum og útbreiðslu á íslandi, og þangað sóttu flestir
brautryðj endur íslenzkrar verkalýðshreyfingar reynslu í
félagsstarfi og beinar fyrirmyndir um skipulag félaga og
funda.
|7rá stofnfundi og jafnan síðan var kjarabaráttan aðalvið-
* fangsefni Bárufélaganna. Útgerðarmönnum skildist að
sjómenn höfðu með sa’mtökunum eignazt afl og málsvara,
og beittu afli og fantabrögðum til að kæfa hin ungu sjó-
mannasamtök. En Bárufélögin háðu baráttuna við ofur-
vald auðugra útgerðarmanna og bankavaldið svo að mað-
ur getur undrazt þróttinn og seigluna og eldmóðinn. Hversu
óljúft sem útgerðarmönnum var það, neyddust þeir til að
viðurkenna Báruna sem samningsaðila; landsstjómin og
Alþingi leituðu til Bárufélaganna sem fulltrúa sjómanna-
stéttarinnar.

CjÖmannafélagið Báran
^ mannafélaga í flest
númer 1 gekfcst fyrir stofrrun sjó-
mannafélaga í flestum helztu verstöðvum suðvestan-
lands, og í Reykjavik var annað Bárufélag stofnað, númer
7. Þau mynduðu samband, Stórdeild Bárufélaganna^ Báru-
félögin áttu hlut að stofhun Verfcamannasambands íslands
1907. Þó Reykjavíkurfélögin lifðu ekki nftna áratug af tutt-
ugustu öldinni, störfuðu forvígismenn þeirra áfram í
Verkamannafélaginu Dagsbrún og gengust fyrir stofnun
Hásetafélags Revkjavíkur (nú Sjómannafélags Reykjavík-
ur) 1915. Utan Reykjavíkur eiga Bárufélögin miklu meiri
og merkari sögu en almennt er á orði haft, og tvö þeirra
starfa enn í dag sem verkamanna- og sjómannafélög. Bár-
an á Eyrarbakka og Bjarmi á Stokkseyri. Er ekki ólíklegt
að könnun á starfi Bárufélaganna og stöðu þeirra í sögu
verkalýðssamtaka á íslandi muni stækka mynd þeirra og
meðal annars leiða fram heilan hóp ágætra brautryðjenda
sem börðust þar við hlið formannsins trausta, Ottós N.
Þorlákssonar. — s.

OFT ber að gaumgæfa litlu
hlutina af því að þeir varpa
stundoim skæru ljósi á sitærri
svið. Mætti gjaman lítil
reynsla í dagleigri önn við-
skiptaheimsins kornast á fram-
færi í þess/um pósrfá.
Ég skýri líka firá þessari
litlu daemisögu af því að menn
geta hugleitt með sjálfum sér
sitóra hluti út frá litlu efni- '
Á dögunum átti ég leið nið-
ur í Landsbanka til þess að
athuga ávjsanareikning minn
og valdi til þess hádegisverðar-
Mé. Ég þurfti líka að kaupa
mér nýtt ávísanahefti, en þau
kosta 30 krónur hvert. Kurteis
og falleg afgreiðslustúlka sinn-
ir þessum störfum í bankan-
um og innír þau störf af hendi
með samvizkusemi og af prýðd,
að þvi er ég til veit. Hún
kvaðst verða að sikreppa frá
andartaksstund til þess að tfa
uppgefna ínnistæðuna — gæti
ekki haft beint símasamband
við bókhaldið í matartíman-
um- Ég haliaði mér fram á af-
greiðsluhorðið og varð litið á
slkilvegg fyrir t>fan skrifborð
afgreiðsilustúlkunnar- Guð fyr-
irgefi mér. Ég fór að lesa þama
upphengdar tilkynningar á
skilveggnum, óvart. Eitt lítið
bréfsnifsi vaikti athygli rnína-
Þama voru rituð á fyrirmæli
að ofan til litlu manneskjunn-
ar við afgreiðslustörf í bank-
anum. Hvað stóð nú á þessu
litla blaði? Efst í hominu var
latína: Nota bene, og var það
tvítekið- Síðan kom ritað með
stórkarlaskrift: „Vilhjálmur
Þór á að fá ókeypís tékkhefti".
Víða huga þeir að fríðindum
sínum stórkarlamir í fjármála-
heiminum. Hvar er stolt og
refen þessara manna? Þetta
leiðir hugann að því, að ís-
lenzkir bógar í fjármlálaheim-
inúm hafa aldrei tímt að láta
neitt af hendi rakna til brifa
tfyrir íslenzka lýðveldið. Þessir
herrar með pípuhattana á lýð-
veldishátíðinni 1944 hafa alla
tíð verið að koma sér undan
sjálfsögðustu skyldum, eins og
að borga til dæmis skatta sína
og síkyldur eins og venjulegir
og heiðvirðir borgarar. öllum
er ljóst. hvemig hávaðinn af
peningaaðlinum í bióðfélaginu
svíkur undan skatti og þetta
er orðið að áráttu, sem birtist
í smæstu myndum.
Skyldi reisnin vera svona
yfir hinum alþjóðlegu banka-
stiórum f Washington?
Fyrrverandi kaupsýslumaður.
SEM BETUR FER eru ekki
allir jafn staurblindir á EFTA
og kaupsýslumaðurinn á fundi
héildsalasamtakanna á dögun-
um. Á fundinum lét hann sér
ekki nægja að tala í há-
stemmdum lýsingum um hugs-i
anlega möguleíka innan EFTA
— enda er það nú kannski ékki
langt mál — heldur sagði hiann
fundarmönnum af draumum
sínum: Homium fannst hann
vera staddur 1 stórverzlun í
Kaupmannahöfn. Erindi hans
þar var að taka á móti pönt-
unum á íslenzkum iðnvamingi
og pantanir streymdu inn, hver
á fætur öðrum komu viðskipta-
vinimir og báðu auðmjúkir um
vörur frá Mandi. — Þegar
kaupmaður hafði greint fná
draumtförum sínum, var hon-
um raunar svarað: „Þetta var
nú aldrei nema draumur“. —
Samt sýnir sagan hvemig sum-
ir „ábyrgir" aðilar í kaupsýslu
og iðnreksitri á Islandi hugsa
um EFTA-málið, enida þótt að-
ildin að Fríverzlunarbandalag-
inu geri sjálfsagt fyrst út af
við þá aðila einmitt sem hrær-
ast í draumórum einum.
GAMALL SKAGFIRÐINGUR
sendir póstinum línu.
Fyrir nokkru sá ég í blaði
ykkar tilfærða þingvísu
Andxésar Bjömssonar (eldri)
um Pétur Jónsson frá Gaut-
löndium, í tilefni þess, að
Pétur viðbafði orðið „prin-
cip“ mjög oft í ræðum sín-
um:
Allt er gott er gerði
Drottinn forðum,
en princip þetta þó hann braut
þegar hann bjó til Pétur Gaut.
Sagt var að Pétur hefði lát-
ið sér þetta að kenningu
verða, og la/gt niðux að mestu
„princip“-tal sitt, en orðið í
þess stað tíðrætt um „grund-
völl málanna".
Þá ljóðaði Andrés á bann
á ný:
Nú eru allir orðnir
princip-lausir.
breyta til um tunguna,
og tala um „grundvöll
málanna”.
Margt fleira atf snjöllum
þingvísum Andrésar komst á
kreik um þessar mundir, og
hefur sumt af þeim komið á
prent. Einhvern tíma flutti
hinn mæti maður. séra Sig-
urður Stefánsson frá Vigur,
einhvers konar frumvarp á
þingi um svæðisbundna frið-
un refa, en hann hafði sjálf-
ur, eins og alkunnugt er,
refabú á Vigur-eyju. Þá orti
Andrés:
Vill nú refakóngur klár
kyn sitt friða um allar slóðir.
frændrækinn og sifjasár
Sigurður karlinn refabróðir.
En nöprust allra þingvísna
Andrésar mun þó sú, er bann
á að bafa ort undir þingsetn-
ingarmessu 1906. Harðindi
mikil höfðu verið undanfar-
Ávísanaheftin hans Vilhjálms Þórs. Drauma-
landið EFTA. ... svo er um prest og svikinn
hest... Ólíkamleg störf.
inn vetur og vor, og fj!árfell-
ir víða um land, en þó ednna
hrikalegastur í Norðurárdial
syðra, þar sem allur sauðfjár-
stoín hafði fallið úr _ hor á
nokkrum stórbýlum. í þing-
setningarræðu sdnni haf ði
presturinn, á tilhlýðilegan
hátt, þakkað Gjatfaranum
ailra Gæða fyxir allt sem
bann hefði á okkur lagt á
undianfömu ári, ekki einung-
is það sem til gæfu og vel-
famaðar leiddi, heldur einn-
ig raunir og harðæri ársins,
sem mundi verða okkur til
hugarfarsbreytinga og mann-
betrunar er frá liði. Þá orti
Andrés í sæti sinu í Dóm-
kirkjunni:
Þegar Drottni þakkaði
þjónn hans fyrir harðæri.
heyrðist mér í Herrans Sal
horfé jarma úr Norðurárdal.
Eftirfarandi frábæru vísu
hef ég heyrt að minnsta kosti
tvo hagyrðinga eigna sér, en
gætj grunað að hún væri
eldri. Getur ekki einhver
fróður lesandi feðrað hana
tryggilega?:
Það fer oft verst er byrjar
bezt,
og byggt er á mestum vonum:
svo er um prest og svikinn
hest,
og sannast á flestum konum.
Þess má geta til skýringar,
að sá orðrómur lá á um
slyngia hestaprangara. að beir
gæfu stundum hesfum sinum
brennivín, eða settu sinneps-
plástur undir stertinn á beim,
til að auka þeim fiör í svip.
Gamall Skagfirðingur.
KÆRI Bæjarpóstur!
Ég var að blaða í nýút-
kcmmu refti Hagtíðinda 'í
gær, en það er eins og þú
sjálfsagt veizt rit sem þeir
vísu menn á Hagstofu fs-
lands gefa út. Er þar marg-
an fróðleik að finna fyrfr þá,
sem hiafa gaman af tölum og
töflum. En ekki meina um
það, því að ekki ætla ég mér
þá dul að fara að skrifa rit-
dóm um Hagtíðindi. Til þess
þyrfti víst toppmenningar-
vita, svo ekki hæfir það týr-
unni minni.
En það var eitt orð sem
ég hnaut um þarna í Hagtíð-
indium og skildi vel varla.
Og erindið við þig, Bæjar-
póstur góðux, var eiginlega
að fá úr því skorið, hvort
hugsanlegt sé, að þedm hiafi
skotizt eitthvað hagspeking-
unum, sem bjuggu orðið til
— því nýyrði ætla ég þetta
vera — eða hvort ég er bara
svona skyni skroppinn. Viltu
leysa úr þessu fyrir mig? Ég
get ekkí almennilega sofið
fyrir þessum fjanda.

Ég var sem saigt að blaða
þama í skýrslunum um
Skattaframtölin og gera mér
það til dundurs að bera mína
stétt saman við aðrar stéttdr,
sem er þó út í hött, því þér
að segja get ég og rm'ndr lik-
ar aldrei hagrætt nednu í sam-
bandi við framtalið, eins og
sumir, gera — þú veizt.
Nú, þegar ég kom aftur í
töflu 2 — þetta eru sko
hvorki meira né mdnna en
fimm töiflur með formála að
auki — þá rekst ég á í flokki
B, lið 2, eftirfarandi upptaln-
ingu: „Ólíkamleg störf, s.s.
skrifstofufólk, verzlunar- og
búðarfólk, og m.fl“. Og þessi
klausa er endurtekin óbreytt
a.m.k. sjö sinnum, þ.e.a.s. í
hverjum lið töfiunnar allt
aftur í 9. Hð. Já, þetta er
meira en lítið magnaður
skratti, því í mánu ungdæmi
þóttu það hörku draugar, sem
fylgdu sömu ættinni í sjö-
unda lið, hvað þá meira.
Það er þetta „ólíkamleg
störf“, sem ég skil ekki. Ég
hef oft heyrt talað um líkam-
leg störf, þ.e.a.s. erfiðisvinnu,
í mótsetningu við andleg
störf, þ.e. störf sem medra
bygigjiast á starfsemi hugar en
hiandiar svo sem ritstörf ýmis
konar og sdtt hvað fleira.
Þessa görnlu skdlgreinin.gu hef
ég skilið, þótt oft hafi bað
bvarflað að mér, að t.d. hönd-
in, sem stýrir pennanum eða
bamrar á ritvélina, eigi líka
einhvern óverulegan þátt í
andlegum srtörfum, þótt hún
teljist til líkam'ans.
En hvað eiga þá blessaðir
hagspekingamir okkar vdð
með „ólíkamleg störf“? Fór
þeim kannskj eins og, sfc, r;
inum, sem óaði við að segja
„Drottinn sé með yður“ yfir
Skedðamönnum, að þeim ód
við að tala um andleg störf
í sambandi við skrifcitotfu-
blækur og búðarlokur? En er
hægt að segja að skrifstafu-
og verzlunarstörf séu „ólifc-
amleg"? Ekki fer þó blessað
fólkið úr líkamanum áður en
það fer í vinnuna, þótt sjálf-
sagt myndi það fara betur
með hann að geyma hann
heima heldur eh t.d. að láta
hann standa í búð allan dag-
inn, eða bara sdtja við riit-
vél, það getur verið nógu
skolli þreytandd fyrir bakið.
(Og svo er vist hægt að fá
gylliniæð af of mdklum set-
um, en þú mátt nú sleppa
þvi. ef þér finnst það af
dónalegt í Bæ.iarpóstinn). Og
ég er nú svo sérvitur að frem-
u,r myndi ég kjósa, ef ég
væri forstjóri, einkaritara
með líkama og öllu tilheyr-
andj upp á gamla móðinn.
hvað sem þeir á Hagstofunni
segja.
Er ég nokkuð skrýtinn?
Hvað finnst þér, Bæjarpóst-
ur góður?
Sigvaldi.
w

GUDMUNDUR Þ0RKELSS0N
F. 25. febr. 1909 — d. 8. nóv. 1969
Guðmundur vissi manna bezt,
að enginn má sköpum renna.
Hann lézt s.l. laugardag eftir
margra mánaða sjúkrahúslegu
og hafði átt við langvarandi
vanheilsu að stríða-
Guðmundur var ímynd æðru-
leysis og hógværrar karl-
mennsku- Ég kynnitist honum
ekki fyrr en harnn var kominn
á efri ár- Hann leit þá öðru
hvoru inn til okkar hjóna og
hvíldi lúin bein mitt í innheimtu
dagsins- Hann var fámóll um
fortíðina en þeim mun tíðrædd-
tira varð honum um máletfni
dagjsins. Ég komst þó að því, að
hann var alinn upp í Kjósinni
við þau kjör, sem fátækt bænda-
fólk þekkti um aldamótin- Síð-
an lá leiðin til hötfuðborgarinn-
ar. Guðmundur var verklaginn
vel og lagöi löngum stund á
múrverk svo lengi sem heilsan
leyfði, auk innheimtustarfa.
Guðmundur var f hópi þeirra
manna, sem kallaðir eru sjálf-
menntaðir- Hugur hans hneig
mjög til bófca, jafnt fomra sem
hinna nútímalegustu- Sjálfur
var hann hagorður og gamnaði
kunningjum sínum með margri
stökunni- Þar gægðist fram sú
hversdagslega glettni, sem var
aðalsmark hans.
Glettninni fylgdi hjartahlýja.
Hún var samofin viðhorfi hans
til manna og málleysingja. Hann
ól í brjósti ríka réttlætiskennd,
sem gerði hainn ungan að sós-
íalista. Fyrir því hafði hann
breranandi áhuga á þjóðtféalgs-
málurn allt til æviloka. Og skoð-
unum sa'num hélt hann fram af
þeirri djörfung og festu, sern
einlægum mönnum er getfin- Það
er þungbært að horfa á eftir
slíkum mönnum-
Guðrúnu og bömum þeirra
Guðmundar votta ég samúð
mína alla- L. G.