Þjóðviljinn - 20.11.1969, Blaðsíða 7

Kcmffnitujdagur 20. móvemiber 1960 — WOÐVXLJINN — SÍÐA 'J
T
Skipuleg úœtlunarstefna I þjóðar-
uninni. Sú reynsla, sean feng-.
in er b£ 'þessairi steÆnu, hefur
nú leitt til þass að hiu@mynd-
imar ium áætluniarbúsik’ap eru
bornar fram a£ sívaxaindi þunga
og njóta víðtæfcana fylgis en
nokfcm sinni fyrr.
Frumiviöirp um sfcipuilega á-
ætflunarstafnu hiaifa margsdnnis
verið borin fram á Alllþingi,
síðaist ár aftir ár aÆ Einari 05-
geirssyni, sam öðrum möninum
frermur hefur beitt sér fyrir fs-
lenzfcum áaatlunarbúskap-
Fnumvarp það, sem nú er
flutt, styðst að sjálfsögðu viö
fyrri tillögur, en einnig hef-
ur verið rerynt að endurskoða
þaer * hugmyndir með tíllitd til
fenginniar reynsilu og nýjustu
viðhorfa í áætílunarstjóm. Hef-
ur aö sjádtfsögðu verið tekið
mdð af þeim sérstökiu vanda-'
máíluim, sem Islendingar eiga
vdð að glliíma, og reynt aið ffella
hið nýja Iterfi að þedim hag-
stj ómarstotfnunum, sem fyrir
eru í landinu. Við gerð frum-
varpsins hef ég notíð sérstakr-
ar aðstoðar Guðmundar Ágúsits-
sonar, skrifstoflustjóra Alíþýðu-
samibands Islands, en hann er
edni Islendimgurinn, siem lokdð
hefur háskióllanómd í óaetíun-
arhaigfræðd sem aðalgnein. Guð-
mundur er einniig aðailhöfund-
ur þeirrar almennu grednar-
gerðar sem hér fer á etftir-
í samlbandi við umræðurum
hagstjómaraðfferðir hér á landi
er ásitæða til að leggja áherziu
á þá staðreynd, að reynslan
befur þegar sairnað, að lslandi
verðnr ekki stjórnað sem sjálf-
stæðri efnahagsIegTi heild nema
með félagslegu frumkvæði, með
áætlunarbúskap, scm lúti for-
ustu ríkisvaldsins. Skail nú gerð
nónari grein fyrir þessari nið-
urstöðu og þeim meginand-
stæðum, sem maetast í átökum
um hagstjómaraðtferðir hér á
landi, annairs vegar miarkaðs-
búsfcap, en hins vegar áæflum-
aribúskap.
Markaðsbúskapuf
Sú var meiginhjuigsun við-
reásmaninnar, að markaðiskerfið
ætti að stjórna athöfnum Is-
lendinga- Það er vissulega rétt,
að þegar markaðsiögmál £á
bezt notið sín við uippivöxt
borigarasitéttar og mieð tiilkomu
umtfangsimi:kiilllar vörufram-
leiðsdiu, hafa þau veruleiga
stjómun í för með sór. Að
vísu eru þaiu óratvís; þaukiveða
upp úrstourð um það aö ldk-
inni athötfn, hvemig til hafi
tetoizt. Það er eikkd eðli þein-a
aö vísa veginn. heildur koma
þau á etftir með vönd í hendi.
Markaðslögmálin eru ófórsjál,
en hörð í dómum. Þegar þaiu
eru virk að flulliu, er meginköst-
ur þeinra sá, að þau knýja
tækniiþróunina áflram meðail
keppenda um einkaigróða. Þeir
verða að taka þátt í kapp-
hlaupinu eða falla úr leiik, Og
fcaipphlaupinu lýlkur jafnan’ á
einn veg: æ fledri fallla, en þeir
fiáu, sam halda velli, verða að
sama skapi stærri, og stundum
srvo risasitórir að þeir drottna
yfiir marfcaðnufln, svo að lögimái
„Stórvirkum fiskveiðitækjum hefur fækkað mjög... Þessari öfugþróun verður ekki breytt án opinbers frumkvæðis og félagslegrar
forustu. Einkaframtakið er þess ekki megnugt, eins og reynslan sannar.“
Átök og ágreiningiur um hag-
stjómaraðflariaiir í þjóðarbú-
slfcap Islendinga hiaifla rniótað is-
lerrafc stjómmáll áratugum saim-
an. Floklfcar, sem aðhyMzt hafá
sósíaMsk viðhorf, hafa beitt sér
fýrir áætíumarbvisltoap, og verfca-
lýðssamtökin hafa löngum að-
hyllzt þá stefinu, Hefur sú
baráitta stundum náð uimitals-
verðum áriaingri, srvo sem með
stanlflsami ,,Rauðfcu“ fyrir sað-
Einar
ustu heimsstyrjölld og með
starfsiháttum nýsköpunanstjém-
arinnar, og hatfa þá einnig
þorgaralegir floikkar aðhydizt
áætlunarsjónarmið um skeið-
Það hetfur ednnig verið edn-
kenni á atvinnuþróun Isilend-
inga, að ýinis stærstu verkefni
landsanainina hafa verið unmin
að frumíkivæði hins opdnberaog
að opinber eiign er mdikllu um-
fangBmeiri hérlendds en í
noíkkru öðru landd Vestur-Evr-
ópu. Má í því saimbandi mdnna
á hanfcana, allllar stærstu verk-
smdðjur landsananna: sements-
verksmiðju, áburðarverksimiðju,
fllestar síldarverksmiðjur, raf-
vhlkjanir, uirutallsverðan hiluta
a£ fiskdfllota, fdsifciðnaði og öðr-
um iðnaði. Mun láta nærri, að
einkaedgn ,nái aðeins tíl þriðj-
unigs a£ fraimleiðslufcorlfmu, e£
álbnæðsta útlendiinga er undan-
sitoilliin,
Þesisd md'fcla félagislLegia edign
hefði átt að bjóða heim sívax-
andi áætíunarbúskap. Samt varð
raunin sú fyrir áraitug, ad
stjómvöld átovóðu að stefna í
þveröfuga átt, takmairka sem
miest opinlber afskdptí a£ at-
vihnumáluim, en reyna að láta
miarkaðsilöigmálin stjóma þró-
ingaaðgerðum á marfcvissan
hátt og tryggja, að viðskipta-
banlkamir höguöu lánastefnu
sdnni í samræmd við slifcar
heildarráðstafanir, í stað þess
að ein stofnunin vinni gegn
annarri, eáns og nú tíðkast.
Stjómarvöid hatfia einnig
reynt að ledðrétta hin líifct virku
mairkaðsiögmál hér á iamdd með
þvi að opna landið í þeim
tilgangi, að aðilar hérlendis
fengju aiukna samfceppni frá
öðrum mörkuðum. Slik stefna
fær þó því aðeins staðizt til
frambúðar að nægilega sterkar
stoðir séu unddr efnahagiskerf-
inu inmianlands. Of veilklbyggö-
ar atvinnugmeimjar verða undir
í slikri samlkeppni, eins og
dæmin sanna. Þessa aðferð verð-
ur þvl að meta eftír ásitandinu
innanlands hverju sánni.
Öfugþróun
Ein ailvarlegasta afleiðing
markaðsbúskaparins hefur orð-
ið sú, að á þessum áratug hef-
ur sjávarútvegi og fiskdðnaði
hrakað til muna. Stórvirkum
Ðskveiðitaefcjum hefiur fækkað
mjög, og aukinn hluitó fiskall-
ans hefur verið fluttur utan
sem hráefni. Þessari öfuglþnóun
veröur ekki breytt án opinfoers
frumkvæðds og félagsllegrar
forustu- Eirikaframtakið er þess
ekki megnuigt. edns og reynsl-
an sannar: bæði er geta þess
afar taitomörfcuð og það lætur
jaflnan skjótfengdnn gróða ganga
fyrir. Þó sjaldan fjármagn
hetfiur leitað til sjávarútvegs-
ins á undanfömaim árum, hef-
ur ævintýnamennska að mestu
stjómað ferðinni — en að meg-
inhluta leitar einkafjármagnið
þangiað, sem gróði þjóðarbú-
skaparins birtist, eftír að pen-
ingakerfið hefiur flleytt honuim
um farvegi verðlbólgunnar.
Það hefiur einndg reynzt
markaðsbúskapnum um megn
að txyggja naiuðsynlegt jafn-
vægi milild landshluta og starfs-
greina. Einmdtt á þessum ára-
tug hefur mdsgiengi á þeim
svidum aukizt tíl muna. Nú er
svo komdð, að yfiitbygging þjóð-
arbúsáns hwtflir a£ ofiurþunga á
undirstöðnnni. Eandsbyggðin á
atffcomu sína mest undir fruim-
grednum þjóðiarbúsins, bæðá aiL-
mennt séð og bednlínis í dag-
legu startfd mamna. Afrakstur-
inn af störfum landsbyggðar-
fóllfcs renniur að verulegu leyti
til höfuðborgairsviæðisdns, og
það fær litlu um þann, atfriakst-
ur ráðið Þaimig stuðiar snargt
að því, að fjármunir ledta frá
þeim atvinnuigreinum og lands-
Fnamtoaid á 9. sðu.
hans fjaffla úr gdldi á nýjam Jeik,
en í staðinn fcoima samsteypur
og einokun, sem magna mijög fé-
lagslegar aindstæður.
Þannig fer, þegar maricaðs-
lögmálin eru vdifcust. En hvem-
ig er ástatt á íslandi um þess-
ar mumdiir? Fyrst ber að geta
þess, að vaLgamáfcldr þættir
þjóðarbúsins eru undanskildir
öllu markaðslfcerfi; má þar tíl
dæmás nefina opdnbara þjón-
ustu og framkvæmdir, en þau
sivið eru býsna unnfiangsmikil
hérlendis, opinber fjárfesiting f .U
að mynda verulegur hlutí af
heildarfjórfestingu. Af einka-
starfisemi rná í þessu sambandi
nefina olíaidreifingu imnamilamds,
en hún er bunddn af verðlags-
áfcvæðum í bak og fýrdr og
ekfci um neina verðsamltoeppni
að rseða.
Á mörgum öðrum sviðum er
vélgengni martoaðsiögmáílanna
úr lagi færð. Crtflutningsgrein-
arnar eru efcká háðar eftir-
spum á innanlandsmaricaði, svo
að neinu nemi, en útlfllutndngis-
framtleiðslan er hærrai hlutíall
af þjóðarfraimlleáðsluinni en í
fllestum löndum' öðrum, Sjóivar-
útveigurinn verður að berjast
um efitirspumina eriendis: af
því, sem gerist á innarilandls-
markaði, fær hann fyrst og
fremst að finna fýrir breytóng-
um á fraflrileáðsluikiostnaiíB.
Fámennið
Fámenndð veldur þwí, að öll
tæífcnivæðing hériendds keenst
þegar í stað á hlutfiaUslega hátt
félagsllegt stig. Olfit getur eitt
vell búið fýrirtæki fullnægt
þörfium allra landsmanna á
sínu sviðd. Einnig veldur fá-
menmið því, að admannafé þarf
til þess að stofna og stairflrækja
öll helztu fyrirtæki hér álandi.
Einfcafjármagn er af skomum
ftkamtmti og verðbóilgan örvar
menn eklki til þess að verja
einkafjármunum sínum til
siHTkra framlfcvæimda — fremur
til hins að verða séf úti um
almannafé og lóta verðbótliguna
að verulegu Ieyfci greáða Iánið.
Vegna þess, hwe áhrif mark-
□ „Reynslan hefur þegar sannað að íslandi
verður ekki stjómað sem sjálfstæðri
efnahagslegri heild nema með félags-
legu frumkvæði, með áætlunarbúskap,
sem lúti forystu ríkisvaldsins“
□ Þannig er komizt að orði í greinargerð
sem fylgir frumvarpi Magnúsar Kjart-
anssonar um áætlunarráð ríkisins.
□ í greinargerðinni er ýtarlega fjallað um
forsendur þessarar ályktunar, um mark-
aðsbúskap og áætlunarbúskap við ís-
lenzkar aðstæður, og er aðalhöfundur
hinnar almennu greinargerðar Guð-
mundur Ágústsson skrifstofustjóri, en
hann hefur lokið háskólanámi í áætl-
unarhaigfræði. Guðmundur hefur einnig
aðstoðað við saimningu frumvarpsins.
□ Hér er birtur inngangur greinargerðar-
innar og fyrri hluti hinnar almennu
greinargerðar og fjallar sá hluti um
markaðsbúskap og íslenzkar aðstæður.
Síðari hlutinn fjallaæ um áætlunarbú-
skap.
aðsllögimiálla eru taktmörkiuð hér
á landi, hafa stjómarvöld grip-
ið til ýmissa ráðstafaina þedm
til styrktar. Þannig hefur veir-
ið reynt að stjóma peningaimól-
um með vaxtabreytíngium,
frystinigu á sparifé o.s.frv- En
slíkar ráðstafanir einar hafa
lítið gdttdi, fyrst oig freimst vegna
þess, að einfcafjónmaign er svo
lítið í fyrirtaakjum, að ráð-
stafanimar ná eikki fyrst og
fremst til hinna svoköMuðu
eigenda, heidur lónveitenda,
sem oftast eru baníkamir. Aufc
unargerðir á afimöifciuðum svið-
þess hafa eigendur fyrirtækja
oftasit tök á því að velta byrð-
unum út í verðlagið, söfcum
þess hve verðkeppni er talc-
mörfcuð. Ráðstaifianir af þessu
taigi eru sem tounnugt er sóttar
tíl, Keynes, en benningar hans
em fyrst og fremst sprottnar
upp úr aðstæðujn í Engdandi
og eiga að taltomörkuðu leyti
við hér á landi. Hins vegar
gætu stjómarvöld bedtt mun
viricari fj ármálaaðgerðum til
þess að hressa upp á maricaðs-
búskapinn nrueð tilstyrk Seðla-
bankans eða á amnan hátt. En
þá þyrftó að beita slíkum pen-
I
I