Þjóðviljinn - 22.11.1969, Blaðsíða 5

V
Laugardagiur 22- nóvetmlbor 1969 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA g
bokmenntir
Jarðsambandið er í lagi
m

Skúli Guðjónsson. Það sera
ég hef skrifað. Ritgerðaúr-
val 1931-1966- Heimskringla
1969 287 bls.
iÞiaið er öþiainfit aö kynna Skúla
á Ljótunnarstöð-uim fyrir les-
endum þessa blaðs. Nú er
komin út aiHmyndarfleg bók
með úrvaili ritgerða hans allar
götur frá 1931, sem Pótur Sum-
ariiðason bjó til prentunar í
samráði vid höfundinn. Plestar
haifa þær birzt í blöðum og
tknaritum, en nokkrar eru áð-
ur óiprentaðar, sumiar með því
bezta í bókinni.
Framian aif slkiýra ritgerðir
Skúla firá viðhiorfium róttæks
unigs bóndaimanns á kreppuár-
umim. I>á er •hamn að skrifa
sig burt frá bflárauðri siveita-
rómanitík ungmiennafélaigstím-
ans, og um leið firá Pramsókn
og kirkju, og ber fram rök
sitéttaibaráttu og sósíalisma í
senn aif kappi niýtliðansogþedrri
íslenzku forsjá sem gerir okk-
ur allajafnan að heildur liitil-
um trúmiönnuim. Staða bóndans
í samfélaginu er honum og
hiugstæð síðan, svo óg tilhneiig-
ing til að láta klerika ekki kotrn-
ast upp með að' vaða reryk. I
síðairi hluta bókarinnar fier
mikið fyrir ádrepu á þá mienn
og þau öfl sem haifia stefint
þjóðlegri redsn íslenzkri og
TÁNINGAÁSTIR
sjálfistasði í þann vesæildióm
sem við öll þekkjuim. Annars
er víða komið við: firásatgnir
aÆ atburðum daglegs lifs og
miönnum, úttekt á þedm. Bók-
inmi lýkur á nýju gaimanæivin-
týri uim viðreisnarsitjöna á öðru
tilverustigi.
Val þessara ritgerða hefur
tdkizt veO. að mímu viti. Að
vísu eru tilefini þedrra surnm
í heilzt til mdkillli fjairiægð og
bundin sínum tfirna; þar í móli
rnæfiti segja að þær eru alla-
vega Muti a£ sögu þjóðifiéllags-
leigrar umræðu- Reyndar hafia
ýmsar athuganir staðizt furðu
vel tímans tönn, gott ef þær
verða ekki spásagnarkenndar
w \
Stefán Júlíusson. Táningar.
Smásögur. Bókaibúð Böðvars,
Hafnarfirði 1969. 123 bls.
Stdfán Júlíusson hefur gef-
ið út smásaignasafh sem fijalilar
eins og nafndð bendir til um
táninga og þá fyrst og firemst
um fiyrstu sikref þeirra í ásita-
málum. Pyrri. hluti bókiarinnar
er reyndar samfelld saga í sex
þáttum: saiga sf Diddu, sem er
bara fimmtán ára og á fior-
etLdra og bróöur, og Benna á
tryHIitækmu; þau eru náttúr-
Oega sikotin. Þetta er einkar
hversdaigsleg saiga. Ég er ekik-
ert bam lengur, segir stúlkan,
foreldrar hennar enu hins veg-
ar smeyk um að ástamál henn-
ar séu of snemma á férðinni,
litíi bróðir leikur sdtt hlutverk
úr mörguim skrýtlum. Heldur
þessu áfram stdg af stigi þar
táH komááer ,að ákvörðun að þvi
er virðist: Benmi viilll fiá stúlk-
una í útitegu upp í sumarbú-
P sé allt búið. Þess-
ju tíðdndum gerirhöf-
undur skil á viðunanlegan. hátt
með hinni frægu stígandi ífiré-
sögn. Saimfiöilán hljöma yfdrllieitt
um, all
eðlilega, ednkum á mdllli döttur
og foreldra, höfiundur á hins-
vegar í meiri erifiðleikum með
táningana sjálfa edua og sér,
vaikna efasemdir um sdtthvað
sem hann leggur þedm í munn-
Hitt er svo annað mól, aðþessi
athugun höfunidlar á dlæmdgerð-
uim táningum er mjög almenns
eðlis, ekki skörp, ekki rót-task.
Kennarinn, uppalarinn er lika
áberandi nólægur — stundum
dettur mannd í hug, að fyrst
hafi orðið till hugledðling ,,um
vandamál unglinga", sem sdðan
hafi verið fiærð út í sögumdílli-
liðalítið.
Síðari smásögumar sex í
þessari bók eru misjafnari.
Stundum er söguefnið svo lít-
ið áð varia veröur auga á það
komið (Á fimmsýningu) eða
ástámar vandræðalegar í leit
sinni að orðum (Bam). En allt
getur þetta staðdzt, mdkil ó-
sköp. Forvitnilegrd er saga edns
og „Ég er hætt“ — ung stúllka
kemur á fiuind skólástjöra, hún
er að hætta, segir og segir ekki
af hverju hún þarf að hætta.
Þama er dáMtil dul á fierð,
Stefán Júlíusson
sem reynist hötfiundd betur en
ýmdslegt annað.
Höfundur má vei fá gott orð
fyrir vilja sinn til að sikrifia
um táninga (sem er ekki oft
gert) cg reyndar fiyrir þá (bók-
in er pappírsikilja með tdlíliili
til þeirra fjárhags Mklega), fiyr-
ir góðan villja til að skilja
þessa ungu þjóð og hafa sam-
úð mleð henni. Hinu er svo eikki
að neita að hann kemst ekki
ýkja langt í sikoðun sinni, hon-
um fierst sem forelldrulm Diddu:
það er erfitt að brúa bilið.
A. B.
Skúli Guðjónsson
sumar hverjar. Skiúli er t. d.
ekki medri ,,kreppukarl“ en
svo, að árið 1931 leiggur hann
það til að undirstöðuatriði í fé-
lagsfræðum verði kennd í al-
mennum skólum og komið á
flóttdeild í uppeldisvísdndum við
háskólann — er þetita ekki á
dagskrá enn? Og árið 1933
varar hann við fllötta undan
vanda samtímiams á vit þjóð-
legheita, „fomra og þjóðlegra
fræða“ með svafölildum orðum:
„En þar sem þau eru notuð
sem uppbót fyrir töpuð iruenn-
inigarverðmiæti niútímans eða
breddd sem blæja yfir ósigra
okkar í barátfcunni við aflfcur-
haldið, verður að vísa b©im á
bug“. Og fyrir sjö árumspáði
hann popmessum þedm sem nu
eru orðnar veruileikd fiyrir
skemmstu.
Sfcúli heifiur skrifáð ádrepu á
précMkara: hann á þá viðmenn
sem taíla þannig, að þeir ein-
ir gefca tekið ræðu þeárra til
gireina, sem eru fyrirfiram sam-
mála böðskapniuim — esn aðrir
snúasit til varnar: „Ef til vill
héfðu þedr getað koimdð til móts
við prédíkarann. verið tiEedð-
anilegir til að semja við hann
um aö fallast á keruningu hans
að einhverju leyfci • . . En það
er eitthvað í þeim sem ris
gegn hundrað prósent kröf-
unni og endirinn, verður sá að
þedr hafna öfillu“ (Kammski
mættu kappsaimdr ungir bylt-
ingarmieinn skrifa þetfca bak við
eyrað, en sleppum því). Nú
vill svo til, aö i Skiúli er stund-
um í samsikonar hætbu, þótt
hún verðd yfiirieitt ekki geig-
vænleg, — í þeirri hætbu að
faUa í beána, dagbundna pród-
íkun með hinu almenna, óhlut-
laaga orðfæri hemnar. EnStoúli
kann lifka eins aft ráð við þess-
ari tilhneigingu. Hamn er bezt-
ur þegar hann bregður yfir
yiðfiangsiefiniin tvíræðu Ijósi,
beitir háði, leitar uppi spaiugi-
legar hliðar og umfram altt: er
jarðbundinn í ræðu sinni, sœk-
ir Mkingar og hliðsfciæður úr
næsta umihvenfi. Sitoúli hefði td.
í „Brófii úr sveitinni11 vel get-
að flarið þá leið að hneyksltast
beinMnis á því að fámennur
og fiátækur söfinuður á Strönd-
um redsdr sér nýja kdrkju og
aagt til að edtthvað skynsam-
legra vaeri gert við pendngana,
en hann tekur þann kostinnaö
snúa öllu á annan og óvæntan
veg, og nær sýnu betri ár-
angri- Þegar talað er umskdln-
ingsleysi eins andimælanda á
það, hvaðam „eyðslustéttinni“
komi peningar, þá spyr hann
blátt áfiram: „Heldiur hann að
hún tini þá við Skerjafjörðinn
á st órstraumsf j öru ? “ Og þegar
vikið er að þeim mönnum, sem
aldred þora að andmæiLa þeam
sem eitthvað eiga undir sér,
hvað er þá nærtækiara en að
minnast á kerlingu þá, niður-
setning, sem las á Jaumi yfir
tík húsbónda sins aillt sem hún
vildi sagt hafa við húsréðand-
ur?
Skúli Guðjónsson er engin
Lcftunga fyrir „íslenzka bænda-
menningu“, er hann þó for-
vitnilegur fiulltrúi hennar hefð-
ar, þess anga af henni sem ekki
sýndi yfirvaldi auðmýkt, né
heldur hrifndngu. og gat svo með
eðliilegum hætti sótt hressingu
í sósíalískar hugmyndir sam-
tímans. En þá er reyndar margt
ósagt enn um böfiundinn-
Ég vil minna á tvær ritsmíðar
í bókinni, áður óprentaðar.
„Dagur á sjúkraihúsd“, sem lýs-
ir degi í ævi höfundar eftir af-
drifarikan uppsfcurð og „Það
sem ég ,hef skrifað", sem lýs-
ir ritferli hans. Þessar óhku
ritgerðir em ekki aðeins é-
gætlega skrifiaðar; þær lýsa
samanlagðar hæfni til að segja
margt án fyrirgangs, bæði
æðcuileysd og laungóðri kfimni
og einhverju því sem bezt er
að nefina andilega ráðvendni.
Árni Bergmann.
Fyrsta skáldsaga
Svövu Jakobsd.
Ct er komin hjá Helgafelli
fyrsta skáldsaga Svövu Jakobs-
dóttur, sem hefur þegar getið
sér gott orð fyrir smásagna-
söfn tvö og skipað sér í
fremstu röð hinna yngri höf-
unda.
Bók þessi heáitir Leigjandinn,
er er þvi lofað í kynmingu, að
hér fiari fiurðusagia sögðaf.hóf-
stilltri ldst“. Prá efiná hennar
greinir m.a- á þennan hátt: Ó-
kunnur gesitur hefiur sezt upp
hjá unigum hjónum, ofiboð
hversdagslegu föliki í höfúðborg-
inni, og þau fiá ekki rönd við
redst. Þau dreytmdr um að reisa
sér hús, og hann styrkir þau
tiiL þess. Áður en vardr arbann
óaðskiljanllegiur Muti af lífi
þeirra og þeim sjállfum — í
bpkstatfilegri ' merkingu, sem
liggur fiyrir utan hversdags-
lega skynjun. Um það er sög-
unni lýkur birtist nýr gestur
Svava Jakobsdóttir
álengdar, ef til vill sýnu í-
skyggilegri . . .“
Leigjandinin er 127 blte.
Spurt um sjónvarp og útvarp
[FD^TTDIUL
Það var hedtonilkið talaö um
aiu#ýsingapólitík útvarps-
ins í sjánvarpsumræðu á
þriðjudagskvölddð var, Styrmir
Gunnarsson stóð hedzt fiyrir
því- Vel á rninnzt: undariiegir
menn þeir á Morigiunblaðinu;
galvaskir vilja þedr snara Is-
ilenzkum iðnaðd inn í EFTA-
samkeppnd, en með því þedr
hafa stórar áliyggjur af aug-
lýsingamarkaði biaða segjast
þeir vilja vernda þennan sama
íslenzka iðnað fyrir erilendri
samkeppni með því að setja
sjónvarpsauglýsingaibann á út-
lenda vöru. Auglýsingar í sjón-
varpi frá Henkel eða Jóhnson
um þvottaefni eða húOfarem
eru hættulegar innlendum
framleiðendum, EiFTA er Mns-
vegar miainMtið hressdinigairilyf,
eða hvað? Viö lifurn í merki-
legum heimi. Hitt er svo ann-
að mál að sjónvarpsaugiýs-
ingar eru yfir höfiuð hæpnar
fiyrir neytendur, efaki siztvegna
þess hve greiðam aðgang þœr
eiga að opnum hug bama, vís-
ast þar til máligagna neytenda-
samtaka um víða veröld.
★
n þaö varð ensi lítið úrkapp-
ræðu um diagiskrána sjálfia,
E
hvort heldur var í útvarpi eða
sjónvarpd. Árni Björnsson
mánnti á það, að útvarpið hef-
ur greitt svo Mtið fyrir efni
það sem vandað er til og
krefst undirbúningsvinniu, að
fiáir hafia ráð á að sedja vinnu
sína svo ódýrt. Þetta er ekki
nema rétt: margir yrðu sjálf-
sagt steinihdssa ef þeir vissu
hve einkennilleg Mutföll geta
verið á máiili þess, sem menn
fá fyrir að skreppa meðnokkr-
ar spumingar og athugasemd-
ir í samitalsþátt eða þeirrar um-
bunar sem hefst fyrir grein-
argerð sem byggir á yfirlegu
og ranmsófcn, svo dæmi séu
nefnd- Ámi mdnnti Mtoa á það,
að erlent efni í sjónvarpi er
að mestu bundið við England
og Bandarilkdn — nánar urn
það síðar.
Það var undarlegt, svo vægt
sé til orða tekið, að í þessu
spjallá við Beneddkt Gröndal,
fiormann útvarpsráðs, kom
hvergi neitt fram um þá gagn-
rýni á sjónvarpið, sem borin
var fram ’í síðasta hefti Sam-
vinnunnar, en þar var einmitt
ræfct um sjónvarp á hressdlegri
og fijölhreytilegri máta en oft-
ast áður í umnæðu í þvi
riti. Siguirður A. Magnús-
son ritstjóri bar t. d. flram
staðhæfingar um fimalegt bruðl
með fjármuni hjá sjónvarpinu:
hann taiar um fjárveitiingar
upp á hundnað þúsimd krónur
eða miedna til að gera edna
sviðsmynd fiyrir batlahljóm-
sveát, að upptaka kiassískrar
óperu hafii kostað tvœr máijón-
ir (meðan greiðslur Bíikisút-
vanpsins til allra ísienzfara bö£-
unda náinu einni miijón á ári).
Fer þá að muna flítið um skrýti-
legheit hjá Mjóðvarpinu. Hörð-
ust og um leið ítarlegust var
þó ádrepa Þorgeirs Þorgeirs-
sonar; ekfai hefur á öðrumstafi'
sézt betri grednargerð íyrir þvi,
hve ónalangt íslenzkt sjónvarp
er frá menningariegri reisn og
frumkvæði. Þorgeir gerir gredn
fyrir því, hvemig dagskrárfé
skiptist: af hverjum hundrað
krónum fióru 42 til erlendra
efnisfiramieiðenda og þýðenda,
um 27 far. í „innlendar Mjóm-
sveitir og skiemmtiikrafta“, i3
kr. í innlenda fræðslulþœtti —
— en hinsvegar kr. 3,30 í
greiðsllur vegna ledkrita og 2,80
til aðkeyptra innlendra favik-
mynda. Seamsagt rúmar sex kr-
til þeirra þátta þar sem nýir
hlutir eru að verða til, til inn-
lendrar Mstsköpunar, tii við-
leitni til að láta skammlaust
til siin taka á alllþjóðlegum sjón-
viarpsmarkaði. Afigangurinn af
fénu miestal'lt í haria óviiika
starfsomi — þetta verður ékki
sdzt grátlegt, þegar hugsað er
til þeirra 27 króna af sjómvarps-
hundraðkallinum sem renna tjl
svavara gests og heldur svona
mjóróma poppMjómsveita.
En hvað um það: Þorgföir
ber firam tillögur: hann fler
ekici einu sinni firam á nið-
urskurð á ednu eða öðru heldur
leggur það tii, að sjónvarpið
leggi í fjártfiestingu í ísienzkum
leikverikum og kwikmyndum,
sem séu sýnd hér, að sjálfsögðu
og svo seld á eriiendum mark-
aði fyrir kostnaði. Hér eir um
stóiimiál að ræða fyrir íslenzkt
menningarliíf, eins og hver
miaður getur séð. En þessá á-
gseta tillaga komi bara allseikki
á dagsiaiá, firekar en margt
annað, ekki firekar en hún
hefði verið filutt á Zanzibar.
Og Benedilkt Gröndai gat favatt
spyrjendur og áhorfendur mc-ð
landsföðuriegu kosningalbrosd.
Og loks er edns og ekkert hafi
skeð.
★
Vei á minnzt: etfinið engil-
saxnesfaa, sem mætt er öll
sjónvarpskvöld. Menn hiafa
sjálfSagt teikið efitir því, að al-
varlegir rithöfiundar og kvik-
myndagerðarmenn samitnímans
eru ekki beinMnds mdskunnsam-
« ir við mannfiólikið, hafa gjama
hvassan skurðhníf á lofti, eru
ófeiimnir við að sýna þaö sem
feflst í skuggum manndegrar
tiiveru. Þetta á sér auðvitað
orsakir sem ekki verður lun
fjallað hér; við skulum heidur
miinnast á það, að Mð jékvæða
virðist loiks hafa fundið sér
samiaistað í tilverunni. Þær
góðu. sterfcu, heilhrigðu, skyn-
sömu og hjartaihreinu persón-
ur hafa nú fylkt Mði í hinum
engiisaxneSku myndafllokkum
sjónvarpsins. Þar er dr. Carter.
geðlæknirinn hjartahreini, sem
aldrei fer villiur vegnr. Þar
er filóttamaðurinn Kimlbie, hin
sanna Kristsmynd samtímans.
krossfestur fyrir annars sök,
elslkandi óvin sánn af ednkenni-
legu kappi (hvað hefiur hann
bjargað oft úr lífisháska þessu
Kimble: hrossaskammtar af göíugmennsku á færibandi.
snarvitlausa lögregluiforingja-
gerpi?) Og nú hafia þeir Bon-
anzafieðgar bætzt við, dyggðum
hlaðnir edns og þeir eru iang-
ir til. Aldred skal það hvarflla
að Oartwright gamla edttand-
artak að töiLta út af braut Mns
eiMfia sammledka, hvað sem í
húfli er — og auðvitað snýst
honum ailt í haginn, rétt eins
og sólin nam sfcaðar til að
þóknast Elíasá spámanni hér í
fyrmdánni. Það er málkilll mis-
skdiningur að kaila þessa dýrð-
aimenn Frækna feðga. Það á
að kaila þá Himmaffeðga.
Þessdr hrossaskammitar af
göfugmennsku á fiæribandi eru
í ætt við iágkúru og Mfsiygi >g
ýmislegt annað. Það smækkar
þó eibki þá staðreynd, að reyf-
arinn, grófiur eða syfaursætur,
slkuii vera móralskasiba fiyrir-
bærið í mienningarframleiðsl-
unni.
. Ámi Bergmann.
i
I