Þjóðviljinn - 29.11.1969, Side 7

Þjóðviljinn - 29.11.1969, Side 7
Laugardagur 29. nióvefflnJbeir 1969 — ÞJÓÐVTLJINN — SlÐA 'J Hinn fáránlegi hversdagsleiki bokmenn Svava Jakobsdóttir: Leigrjandinn. Helgafell, Reykjavik MCMLXIX, 127 bls. Fyrir tvedm árum kom út smá- sagnasaín eftix Svövu Jak- obsdó'ttur, Veizla undár grjót- vegg. Helzt hrygglengja þedirr- air bókar var lýsiing á því bunnuglega fóilki, sem redsdr glaesileig hús utan um tilveru sína af því kappi og einsýni, að öll eðlileg hlutföll í Hfi þess fara úr sikorðum. gengur inn í stei nsieypu na eáns og menn gengu í hiamra í þjóðsögunni hér áður fyrr, sviptir skynsam- legu viti með gialdri. Þetta voru -«> Heimaeyjarfólkið eftir Strindberg Það er ekki á hverjuim degi, að út kemur sikáldverk eftir erlend- an höfimd sígildan, í útgáfu þýddra skáldverka ræður Kap- ítóla ríkjum og heninar fóiLk. En Bláfellsútgáfan hefur nú gefið út skáldsögu eftir meist- ara August Strindberg, Heima- eyjarfólkið- Þessi saga Heifur notið mikillar lýðihyUi í heima- landi sinu, verið kvikimyinduð og sýnd í sjónvarpi og hvað- eina, svo og mikið þýdd- Tildrög sögunnar eru þaiu að á ofanverðri síðustu öld dvald- ist Strindberg oft á lítiUi eyju skammt frá Stokkhokni og kynntist þar mörgu sikemmti- legu fólki, siðum þess og venj- um. Upp af þessum kyninum Framlhiaild á 9. síðu. háðskar sögiur, ýktar stóorlega sumar hverjar, fáiránlegar og um leið gerðar afsikarpri þeikk- ingu á veruleikanum nú og hér og haiglegar mjög. Hjónin í fyrstiu skáldsögu Svövu Jakobsdóttur eru af svipuðu sauðahúsi og persón- ur smásagnanna og þeim er lýst af svipaðiri kunnáttu og gagnrýni. Þau búa í öryggis- leysi þröngs leiguhúsnæðds en dreymir um hús. Þau eru reyndar að byggja, en sam- kvæmt viðteknum siðalögum verða þau að byirja á því að ganga frá húsinu að utan og lóðinni, því þau eru í fínu hverfi og vilja ekki verða því til skammar, náttúrlega. En þá er féð búið og „allt stopp“ og uppgjöf framundan — þar til „leigjandi" þedrra dregur allt í einu upp peninga eins og sand úr tösku sinni og bið- ur þau vel ,að njóta. Þau flytja og geta nú „notið biirtunnar. hlýjunnar sem þeim einum var ætluð“. í bókinni eru ágætax athu'ganir á draumnum stóra um Húsið: „Svo mikil var at- orkan og srvo miklar voru ann- imar að hún hafði næstum gleymt því til hvers þau voru að þessu. En dag nokkurn hentí það hana að líta upp úr einbeittum samanburði á lita- spjöldum sem hún hafði fengið hjá málaranum og draumur- inn bærði á sér. Af veikum burðum kom hann við hjairtað í henni því að hann var að fjara út og verða að veiru- leitoa: á þedrri stundu tók hjartað að siá af gleði eins og volduig klukka sem hiringdi drauminn út og veruleikann inn og hún greindi ekki hvort höggin sem hún skynjaði voru hamiarshöggin í hiúsinu eða hjartsláttur hennar sjálfrar". Og eins og við má búast er sá miaður ekki glaður sem hef- ur séð sliíkan draum rætast. Þessi lýsáng, svo skammt sem hún nær, gæti virzt af raunsæissögu. En þá hefur heldur ekki verið minnzt á leiigjandann, þann aðila sem færir söguna burt frá hvers- dagsiegu raunsæi og setur nýja vídd f hana, svo hátíðlega sé að orði komizt. Þetta virðist reyndar hinn mesti furðumað- ur, hann er allt í einu kominn inn til þeirra hjóna, þegjandi og hljóðalaust, seztur að í íbúð þeirra, hiann leggur undir sig sófa þeirra og forstofu og þau fá hvergi rönd við redst í um- komuleysi sínu, sem er slikt að allar mótbárur koðna niður áð- ur en þær eru bomar fram. Og gesturinn er áður en varir sam- gróinn allri tilveru þeiirra í bókstaflegri merkingu. Svaiva Jakobsdóttir rekur söguna af valdatöku hdns ó- boðna gests einkar skynsam- lega, bæði af hófeemd og hug- kvæmni, henni gengur vel að sætta lesandann við hina furðu- legu, fáránlegu rás atburða, gera hana raunhæfa, enda eru atvikin út af fyrir sig eins og gripin út úr kunnuiglegum hversdagsleika, þótt þeim sé svo skipað í óvænt samhengi. Þetta á ekki hvað sízt við við- brögð konunnar, hivemig hún sveiflast milli ráðleysis, and- ófs og undirgefni — minnum t.d. á stuttan kafla um viðleitni hennar til að halda í eitithvert brot af einkalífi sinu inni á baðherbergi. Það er ekki eins víst um árangur höfundar þeig- ar gripið er til graHaralegri ráða í fáránleifeanum — eins Svava Jakobsdóttir og undir lofcin þegar Pétiur og ledigjandinn bóksitaflega renna saman í einn mann. Qg reynd- ar skal því frarn haldið, að seinni hluti bófearinnar. sem gerist eftir að fluitt er í drauma- húsið, sé öliu snuibbóttairi og brokkgengairi en hánn fyrri, at- vikum er þar ekki eins vel fylgt eftir. Ekki verður sagt að þesisd saga hvíli í sjálfri sér í ró og spekt, nei, fyrr en varirerhún fairin að ledta út fyrdr sjálfa ság að ýmsum hiiðstæðum. Les- andinn hefur auðvitað nokkurt svxgrúm í skilningi sínum, efcki gengur ailt upþ — en satt að segja verður vart hjá þvd kom- izt að hann festi bugann við fjölmargar hliðstæður milli sögunnar og ísiendingasögu síð- ustu áratuga. Hann leyfir sér þá ósvífni að hugsa til hjóna- tetranna sem ísienzkrar þjóð- ar og leigjandans sem erlends hers (og efeki aðedns hers). Koma leiigjandans í fátæMega lelguíbúð, leiigjanda sem ekki „ætlaðist tdl neins. Nema þá að fara sínu fram“ —'- og her- koman I striðsbyrjun. Konan sem stendur agndofa andspæn- is tæknivizku gestsins — hrifn- ingin af maskíneríi feanansL Pétur, sem fevartar yfir kaldri og orðlausri sambúð: „við get- um þó reynt að vera alminni- le'g“ segdx hann og sezt hjá gestinum sem tekur honum með breiðu brosi — „ástir sam- lyndra hjóna“, tveggja þjóða. í ednu landi. Hjónin flytja úr stofu sinni til sófa gestsdns í forsitofunni — þjóðflutningam- Lr til Suðurnesja. Einna fróð- leigastar í þessu samhengi eru þó samræður hjónianna um það, hvort þau eigj að taka við peningunum sem leigjandinn býður þeim til að þau geti lok- ið við búsið: „Það væri sann- arlega ekfci ósanngjamt þó hann veiti okfcur einhiverj a hjálp“ segir Pétur. Það þarf efeki að rekja lengi gömul og ný dæmi, nú síðast aronskan. aðsitöðuigjald fyrir Miðnes- heiði... Það kann að virðast ókurteisi að tafca söguna þessum tök- um, en hér er einfaldlega um Miuti að ræða sem ekki verð- ur fram hjá gengið. En það skal líka fiam tekið, að sag- an er ekki aðeins til í þes®- ari líkingu, þótt benni sé að minu váti mjög rækilega fylgt eftir. Svava Jafcobsidóttir held- ur líka „þjóðarsögunni“ í hæfi- legiú fjarlægð, vanrækir ekki afmiajrfcaðam heilm söigunnar hennar vegna, heldur jafnvaegi miHi sjálfstæðis sögunnar og þedrra strauma sem Hggja út frá henni. Og hún lýsár ékki aðeins utanaðtoomandi hásfca heldur legiguæ skitaierkilega fram ábendingar bæði um sekt og sakJeysi hjónanna, nágranna okkar allra, sem eiiga svo af- skaþlega erfift með að balida höfðinu uppréttu. Og það er yfír allri sögunní ednhver beyg- ur, gtrunur um einhver stærri siys á na»sta leiiti, sem hvetur forvdtni lesandans og skilur hann að lokum eftir með spum- ingu sem ekM verður afgreidd með léttúð: hver er hdnn nýi g^stur sem ber að dyium í söguiLok? Ami Bergmann. Til hvers þjóðlegur fróðleikur? L [FDSTDILIL Vel getur verið, að ég sé einn af þedm scm haldnir eru nokkrum fordómum gagn- vart þeirri tegund bóka sem falla undir „þjóðlegan fróð- leik" og er fyrirferðarmikil i jólauppskeru hvers árs- Manni helfiur oft fundizt þegar slfikar . bækur eru opnaðar, að þær ’ séu einatt flýtisveric og hrálca- smiði, orðnar til þannig, að ednhver iðjumaður í peninga- leit bregður sér á safn til að hnýsast í gamlar syrpur að sjóða upp úr þeim eitthvað „spennandi“, eða þá gluggar í skýrslur óg kiricjuibætour og rabbar í fljótheitum við gamla menn. Og veskú, til er orðin bók, þar sem þess er vandlega gætt að koma að sem' flest- um nöflnium manna og staða, hrúga upp efnisatriðum í belg og biðu án þess að greinar- miunur sé gerður á stóru og smáu, í þedrri von að þedr sem ætt eiga að rekja til viðkom- andi héraðs eða búa þar freistist til að kauipa- Mest verði þetta í biotum, fáttheil- legt — en um leið stór verk- efni ónumin í almennri sögu, atvinnu- og menningarsögu, sem kalla á skiipuleg vinnu- brögð og yfirsýn. Þessar ásakanir edga meira eða minna við mjög rnikið af ritvertaum af ofangneindu tagi. En þar með er ekki öll sagan sögð — eða sú varð niðurstaðan af prófun átveim nýútkomnum bókum: Aftur í aldir eftir Oscar Clausen og Sögur og sagnir úr Bolunga- vík eftir Finnboga Bemódus- son, sem bóðar eru gefnar út einkar smekklega af Skuggsjá. ' Bók Oscars Clausens tetaur til sín noktauð af ákúrum- Hún er hálf endurútgáfa, hálif ný- smiði, ósamstæð, frá ýmsum tímum og landshomum. Hún er sumpart byggð á syrpum í söfnum, sem kannstai væri bezt að sjá í upprunalegri mynd, sumpart af persónuiegri reynslu höfundar — sem þá felur nöfn og vettvang vegna nálægðar atburðanna. Fyrstfer frásögn af Jóni Eggertssyni klaustuihaildara á Möðruvöll- um og hans frú, þetta er 17. aldar fóllk- Hún er ekki lakara dæmi en hver önnur: þetta er allmiMð efni, en ekM gertsér- lega mikið úr því, lipur og æfður penni sfcrifar en lyftir venkefninu ekiki svo ummuni- Ritleikni Oscars Clausens kernur kannski betur fram á öðrum stöðum- Hann ernask- ur á furðulega hluti og anek- dótur, tínir ekM hvað sízt margt til um nízfcu og harð- ýðgi í nánu sambýli viðeymd og volæði, um kúgun á land- setum, samningsigerð við and- skotann, harða dóma yfir aum- ingjum- Fróðleifcur er þama um hítt og þetta: hreppstjórar reyndu að svelta ómaga svo að þeir neyddust til stela og voru dæmdir f tugfhús, þá þurfti ekM að ala þá í bili; danslcur sandur var fluttur hingað f dómkirkjuna. Ekki veit ég, hvort Osoar Clausen hefur lagt edtthvert sérstakt mat á heimildir sínar, en það er dálítið skrýtið að mitt í sögum um eymd og grimimd er farið að segja góð- verfcasögur af tilteknum kaup- mönnum. Síðari hluti bókar- innar er áður óprentaður, sem fynr segir, en þar segir höf- undur af kúgun og eymd kreppuáranna af eigin raun- Þar eru nolckur söguefni merMleg og yfirþynmandi, en höfundi verður minna úr þeim en skyldi, lilMega vegna þess að hann er í hálfgerðum vandræðum með nærveru sjálfe sín í sögunum- En það er ekki ófróðlegt að ein per- sóna Oscars, Veiga fríða, er náskyld Hólsbúðar-Dísu f Heimsljósi Laxness- Aftur í aldir er þrútt fyrir nöldur þetta að mörgu leyti skemmtileg lesning — þetta á þó í ríkari mæli við um bók Finnboga Bemódus- sonar BolviMngs. Þar erusög- ur og þættir aif ýmsri gerð, allt frá fomeskju til okkar aldar, en allar tengdar einu byggðarlagi eins og nafnið bendir til og þarf víst ekki að spyrja að því hver verði met- sölubók f vígi Hannibals- Þama kennir margra grasa- Þar segir frá vöskum og sér- vitrurn farmönnum, sterkum mönnum og ekki eimlhömum. frá kynlegum kvistum, skrýtn- um tilsvörum, myrkfætai og draugum, þar yrkja menn nið- vísur fyrir brennivín, sjá svipi og fyrirboða, liggja trölltaon- ur með stóriirikalegum hætti, messa fagurlega í svðfni- Til gamans má geta um eina sögu sjaldgæfa, það er sem hún spanni bilið milli þjóðsögu (vígahnettir) og Guðbergs Bergssonar (geimfarið sem barmaði Katrinu). Nema hvað einn ágætur Bolvfkingur er á heimleið um stjömubjarta nótt laust eftir áramót. Þá verður fyrir honum „íjóskúla", sem veltist fyrir honum og vamar honum heimferðar og inni í hennd er mannsmynd, sem lýst er af spaugilegri ná- kvæmni. Eftir nokfcurt þóf fer Bolvíkingnum að leiðast, hann sparkar í kúluna, foiimælir hennd og eys yfir hana guðs- orði til skiptis — en allt kem- ur fyrir efcki, þartill hann ger- ir sér lítið fyrir og siprænir á hana. Færðist þá skelfingar- srvápur yfir kúlubúann, „kiúlan flór að hoppa og tök nokfcur hopp unz hún þeyttist upp i loftið og hvarfl út í laftgedim- inn eins og llítil stjama“... Þetta er um margt skemmti- bók, eins og fýrr segir- Yfir henni er hressilegur bJær, hún er sfcrifluð á kjamgóðu og vönduðu málá, ber höfundi vitni um skynsemi og hófstill- ingu og vilja til nákvæmni sem sjaldan bregzt (Það er heizt að höfundurinn lendi út á vafasamar brautir í stflfærðri frásögn af manni einum, sem boðið var upp á kvennafar með draugum). BóMn er lfka blessunarlega laus við fyrir- gang og tilætlunarsemi. Lúðvík Kristjánsson riihöfundur segir , f formála, að höfundur hafi „hripað þetta sér til dundurs" og ætlað að fleygja fyrr eða sfðar- Þessi bók er því ein af þeim sem orðið hafa til „ó- vart“; ekki er hún lakari fyr- ir það- Finnlbogi Bemódusson stundaði sjómennsku frá barnsaldri, en eins og ráðamá af ritfæmi hams er hann ekki nýseztur við skriftir, hann hefur gefið sér tíma til að I halda skilmericilegar dagibæk- ur í meira en hálfa öld. Hann er einn þein-a íslenzku manna sem sættir sig ekki við duttlunga mánnisins, vill hafa hendur á reynslu sinni. ★ ótt þessar óiliiku bækur, sem hér voru nefndar, séu vafa- laust vandaðra lesefni en margt það sem kemur út og við köllum þjóðlegan fróð- ledk til hægri verica, er ekki þar með sagt að þær séu fri- aðar af öllum þeim ásökunum sem fræn vonu bomar íbyrj- un þestsa spjalls- Hitt er sivo araiað mál og skiptir meiru, að meðan bækur sem þessar eru vinsælt og almennt les- efni megum við allvel við una- Vegna þess að það fengir menn betur en ella við umhverfi sitt og sivo fortíð, gæðir þegar vel til tekst lahdið, sem við göng- urn á, sterkara lilfi. Ogefmenn af ætt Finnboga BolvíMngs hætta að semja þætti af for- mönmum, forynjum og öðrum þjóðlegum mannskap þá hafa íslenzkir lesendur beðið nokk- um ósigur, þvi að vísast er að það sem kaami í staðinn yrði máMu verra og ómerkara- Ámi Bcrgmann. í I <

x

Þjóðviljinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.