Þjóðviljinn - 16.06.1970, Qupperneq 6

g SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur 16. júní 1970.
Gæði hafsins
bíða fjess
að verða notuð
Það eru skilyrði til alginat-
efnavinnslu úr þara á Íslandi
Alginat efnavinnsla úr þara
er ein þeirra iðngreina sem vax-
ið haía risaskrefum á sl. 20 ár-
um viðsvegar um heim Nú eru
starfandi 25 verksmiðjur í
heiminum, sem vinna alginat-
efni úr þara til margvíslegra
hluta og alltaf opnast fleiri
og fleiri iðnaðarsvið, þar sem
þörf er fyrir alginatefnj í fram-
leiðsluna. Þetta a við í mat-
vælaiðnaði, vefnaðarvöruiðn-
aði. pappírsiðnaði og fleiri iðn-
greinum Heimsframleiðslan á
alginatefnum mun rtú saman-
lagt nema sem næst 20 þúsund
smálestum á árj og þöríin fyrir
þessi efni er vaxandi.
í matvælaiðnaði hafa t.d.
alginatefni leyst fleiri og fleiri
„kernisk" efn; af hólmi. sem
hafa verið bönnuð og talin
skaðleg. Þannig bönnuðu Þjóð-
verjar og ítalir fyrir fáum ár-
um algjörlega notkun cellulose-
efna i matvælaiðnaði en tóku
upp notkun alginatefna í stað-
in í matvælaiðnaði er alginat
mikið notað sem þykktar- eða
hleypiefni, þvi að það er einn
af mörgum eiginleikum þess.
í þessum tilgangi ex það not-
að í nútíma kjötiðnaði við
framleiðslu á margskonar pyls-
um og Japanir nota það í sín-
ar frægu fiskipylsur. Þá er það
notað í mjólkur- og rjómaís,
við framleiðslu á berja- og á-
vaxtasultum, i margskonar búð-
inga, majones o.fl. í snyrti-
vöiruframleiðslunni er alginat-
efni notað í beztu húðkrem, í
dýrustu varaliti kvenfólksins
og til fleiri slíkra nota. í papp-
írsiðnaði. þegar framleiða á
vönduðustu tegundir af papp-
ír, þá er yfirborð hans sléttað
með alginatefnum, og ennþá
hafa ekki verið fundin önnur
efni, sem þykja jafngóð til
þessara nota.
Af þessari stuttu upptalningu
sem er engan veginn tæmandi,
geta menn rennt grun í, að
alginatefni eru markaðsvara
sem hægt er að selja víða um
heim til iðnaðafþjóða sem hafa,
mikla kaupgetu.
Það var skozkur maður, Stan-
ford að nafni, sem fyrstur fgnn
upp aðferðina til að framleiða
alginatefni úr þara árið 1883.
Hann varði öllum eigum sínum
•í- tilraunir- á« þessu- - -sviði* - -og
leystj framleiðslugátuna, en
varð gjaldþrota áður en upp-
finningin fengi skilað honum
arði. Enda þótt svo langur t'ími
sé liðinn frá því :að Stanford
fann aðferðina til að vinna
alginatefni úr þaranum og
fræðimenn viti síðan í höfuð-
dráttum framleiðsluaðferðina,
hefur ýmsum - orðið hált á
þessari framleiðsiubraut sem
byrjað hafa með von um örugg-
an hagnað, en hreinlega gef-
izt upp áður en þeir höfðu
framleiðsluaðferðina örugglega
á valdi sínu. Þannig er sagt að
----------------------------------«>
Bændafundur að Ásbyrgi í Miðfirði:
Alvarlegt ástand
í sex hreppum
Boðað var til bændafundar
af Búnaðarsambandi Vestur-
Húnavatnssýslu að Ásbyrgi í
Miðfirði föstudaginn 12. þ.m.
vegna þess alvarlega ástands,
er skapazt hefur af öskufalli
frá Heklu. Tilgangur fundar-
ins var m.a. að veita fræðslu
um og skipuleggja víðtæka
grænfóðurræktun, sem þeir
Jónas Jónsson ráðunautur og
Aðalbjörn Bcnediktsson héraðs-
ráðunautur töluðu fyrir. Einn-
ig kynnti áðurkjörin sexmanna-
nefnd allra hreppa í Vestur-
Húnavatnssýsiu og Bæjahreppi
í Strandasýslu tillögu um ó-
afturkræfa fjárhagsaðstoð ríkis-
ins við bændur. Ncfndin taldi
lán ckki koma að notum, þar
eð fjöldi bænda væri skuldum
hlað.nn. Formaður nefndar-
innar var Guðjón Jósepsson á
Asbjarnarstöðum.
Frá Harðærisnefnd var
mættur Einar Ólafsson og
skýrði hann frá tiUögum
nefndarinnar til ríkisstjómar-
innar um aðstoð við bændur.
Þá flutti dr. Sturla Friðriks-
son erindi um áhrif ösku-
falls á gróð-ur. Egill Gunn-
laugsson héraðsdýralæknir gaf
ýtarlega skýrslu um heilbrigð-
isástand búpenings og kom þar
fram að mjög víða hafðu bænd-
ur misst fullorðið fé og lömb
svo tugum skipti
★
Miklar umræður urðu um
þessi mál og voru bæntíur
mjög uggandi um sinn hag.
Rætt var líka um flutning á
kvígum og kálfum til sumar-
beitar vestur við Breiðafjörð
eða í Breiðafjarðareyjum.
Fundinr. sátu 200 til 300 manns.
10 fyrirtæki hafi byrjað á þess-
ari framleiðslu í Noregi, en orð-
ið að hætta áður en komizt
varð yfir byrjunarerfiðleika.
egi er nú í þessari framleiðslu,
Protan & Fagertun; hjá því
fyrirtæki eru allir byrjunarerf-
iðleikar að baki fyrir löngu og
það á sín eigin verksmiðju-
leyndarmál eins og aðrir algin-
at-framleiðendur. Þetta norska
fyrirtæki framleiðir nú tíunda
hluta af öllum alginatefnum
sem framleidd eru í heiminum
og rekur fjórðu stærstu alginat-
efnaverksmiðjuna í námunda
við Haugasund. Þetta fyrirtæki
framleiddi alginatefni á s.l. ári
fyrir 615 miljónir íslenzkra
króna og er í örum vexti. Fyrir-
tækið hefur byggt 10 móttöku-
stöðvar meðfram norsku
ströndinni sem taka á móti
blautum þara. en h-ann er
geymdur þannig í stálgeymum
og notuð til þess sérstök
geymsluaðferð. Auk þess munu
vera um 20 stöðvar að minnsfa
kosti, sem þurrka þara fyrir
Prot.an & Fagertun, meðfram
norsku ströndinni.
Kringum 95% af alginat-
framleiðslu Norðmanna voru
seld á heimsmarkaði á si. ári,
en 5% notuð i norska iðnaðar-
framleiðslu. Protan & Fagertun
framleiða nú ú-r þaranum 130
tegundir algina-tefna til marg-
víslegra nota. Kaupendur þe-ss-
ara efna var að finna í 90 lönd-
um víðsvegar um heim á sl. ári,
en, aðalútflutningurinn var til
Þýzkalands og Bandaríkja
Norður-Ameríku. Bandaríkin
framleiða sjálf alginatefni, en
flytja þau efni líka inn í stór-
um stíl, þar sem þeirra eig-
in fra-mleiðsla nægir engan ve-g-
inn fyrir þeirra háþróaða iðn-
að.
Hvað þarf til þess að fram-
leiða eina smálest af alginat-
efnum?
Við íslehdingar eigum mikil auðæyi í stórum þang- og þara-
breiðum víðsvegar við strendur landsins, en okkur skortir
kunnáttu og skilning á gildi þessara auðæva og því liggja þau
ónotuð.
Þekktur norskur efnaverk-
fræðingur heftrr svarað spurn-
ingunni þannig: Alginat efna-
verksmiðja þarf 30 tonn af
þara, 5 tonn af efna-blöndum,
7000 kwst. rafma-gn eða j-afngildi
þess í formj annars orkugjafa,
1000 tonn a-f vatni og 20 da-gsr-
verk til f r amlei ðsjlji á ein u
tonni af algina-tefnum.
HVAÐ LIÐUR ÞARARANNSOKNUM HÉR
Á LANDI OG AÐ HVERJU ER STEFNT?
Á undanförnum árum hafa
verið gerðar tilraunir með
þurrkun á þara við jarðhi-ta
vestur á Reykhólum. Ég veit
ekki gjörla um árangur þessara
tilrauna, en áður en þessar til-
raunir voru hafna-r, þá var oft
látið í það sklna, að Reykhólar
væru heppilegur staður til
þaravinnslu. sökurn hins ónot-
aða jarðhita þar og gnægðar
a-f þara á botni Breiða-fjarðar.
Hinsvegar er mér ekki kunnugt
um, hvort upphafsmenn þess-
arar hugmyndar hafa í upphafi
gert sér fullkomlega ljóst, hvað
felst í nútíma þaxa-iðnaði og
hvaða skilyrðj þurfa að vera
fyrir hendi, þar sem þara-
vinnsla til efnavinnslu yrði
reist. En ég efast ekkj um að
Rannsóknarráð ríkisins og
efnaverkfræðingur sá sem við
tilraunirnar hefur fengizt á
Reykhólum geri sér þetta Ijóst.
Eftir minum skilningi þá
þurfa að vera fyrir hendi, þar
sam þaraverksmiðja fyrir efna-
vinnslu yrði reyst, fyrst og
fremst þessi þrjú skilyrði:
Nægilegt rafma-gn eða önnur
sambæ-rileg orka. mikil og góð
vatnsveita og 1 þriðja lagi að
aðflutningsleiðir með hráefni
til verksmiðjunnar frá fja-rlæg-
ari stöðum séu sæmilega greið-
færar og leiði ekk; til óeðli-
lega mikils flutningskostnað-
ar.
Ég er ekki það kunnugur
því hvernig hagar til á Reyk-
hólum að ég treysti mér til að
svara því, hvort framangreind
þrjú skilyrði séu fyrir hendi
eða geti verið fyrir hendi þar,
svo að hagkvæmt væri að reisa
þar verksmiðju til efnavinnslu.
Mér finnst að það sé bominn
tími til, að fræðim-enn okkar
á þessu sviði fari að marka
skýrar linur i æskilegri þró-
un til hagnýtingar á því mikla
magni af úrvals þara sem víða
er að finna við strendur lands-
ins og þá ekki hvað sízt á botni
Breiðafjarðar. Þurrkun á þangi
og þara er í sjálfu sér ekki það
vandamál að það útheimti
margra ára tilraunir, þvi að
það er víða gert a-f mönnum
sem eru alls ófróðir um alla
efnavinnslu úr þara. Þurrkun
á þara, hvort sem er til hrá-
efnissölu til alginatvinnslu eða
fóðurmjölsframleiðslu, slík
vinnsla útheimtir enga sérsta-ka
þekkingu, hana getur hver sá
framkvæmt er ræður yfir hita-
gjafa til þurrkunar og kvörn
til að mala í. En þegar kemur
að efnavinnslunni úr þaranum,
þá fyrst fer málið að verða
vandasamt og það jafnvel í
höndum lærðra sérfræðinga,
eins og bent h-efur verið á fram-
ar í þessari grein. En að full-
kominni alginatefnavinnslu úr
þaranum tel ég að við eigum
að stefna og því að komið
verði upp fullkominni verk-
smiðju til þeirrar vinnslu.
Þetta er mál sem þarf að
kanna og rannsaka á hvern
hátt þessu verði bezt af stað
hrundið svo að við höfum hag
aí og tryggjum okkar þjóðar-
búskaP með nýjum útflutnings-
greinum sem allir munu sam-
mála um að sé hagkvæmt, svo
framleiðsla sem slíkur iðnaður
væri að meirihluta í höndum
íslendinga sjálfra a-llt frá byrj-
un. Þaraiðnaður hefur þann
mikla kost fra-m yfi-r ýmsan
annan iðnað. að hann skapar
mikla vinnu og stærsti hluti
framleiðsluverðsins eru vinn-u-
la-un og innlent hráefni. Þá
opn-ar alginatefnavinnsla ýms-
ar leiðir í öðrum vinnufrekum
iðnaði, eins og lítillega hefur
verið komið inn a hér að fram-
an. og sem tæpast eru annars
fyrir hendi.
Ég vil ekki skiljast svo við
þetta mál hér í þætinum að ég
komá ekki dálítið meira inn á
fóðurmjölsvinnslu úr þangi og
þara. Þar eru líka miklir ónot-
aðir möguleikar, sem b-íða þess
að þeim verði sinnt. Þessi grein
þaravinnslunnar eða þó meir
þangvinnslunnar hefu-r a-ukizt
mjög síðustu árin, og í Noregi,
þar sem kaupgjald er hærra en
hér. þar er þessj framleiðsla
sögð borga sig. þó að hún sé
þar engin undirstaða fyrir stór-
gróða. Staðreyndin er sú. að
þar hafa verið byggðar nýjar
verksmiðjur frá grunni sem
sinn-a einungis því hlutverki að
vinna fóðurmjöl úr þangi og
þara. Það er langt síðan að
menn vissu að ákveðinn
skammtur í fóðri búfénaðar
af þang- eða þaramjöli gat
komið í veg fyrir strúma sjúk-
dóma. en þeirra gætir nokkuð
í ýmsum löndum með megin-
landsloftsl-agi. Á seinu-stu ár-
um hefur það aukizt mikið að
farið sé að blanda þangmjöli
í fóðurblöndur og telja ýmsir
að slíkt auki á heilbrigði bú-
fénaðar.
Við alifuglarækt í Banda-
ríkjunum er þang- eða þara-
mjöl talið hafa sýnt mjög já-
kvæðan árangur. þar sem það
hefur verið notað í fóðurblönd-
ur. Af þessum ástæðum hefur
sala þangað á þang- og þara-
Framhald á 7. síðu.