Þjóðviljinn - 24.06.1970, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 24. júnf 1970 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA 7
„Tittrckning I.“ Litógrafía, er Munch gerði 1896.
nnnir
Að sýning á grafíkmyndum
Edvards Munchs fckkst hingað
til lands í tilofni Listahátíðar
er mikill fengur listunncndum
og acttu sem flestir að gcra scr
ferð í Iðnskólann þessa daga
sem sýningin er opin.
1 greininni er stiklað á stóru
í fcrli hins norska Iistamanns
og sagt frá Muncli-safninu í
Osló, cn þaðan cru myndirnar
á sýningunni fengnar að láni.
Eru þær valdar af Pál
Hougcn, scm er sértoeðingur
í grafiklist Munchs.
Eins og fram kemur hér á
eftir vöktu myndir Munchs
gremju margra samtíðarmanna
hans, bæði í Noregi og
Þýzkalandi — en aðrir komu
auga á snilligáfu hans. 1 þessu
sambandi má minna á nýlegan
atburð sem átti sér stað í Osló.
Þar var Ungdomsbicnnalnum,
sýningu ungra norrænna mynd-
listarmanna, lokað að þvi er
virðist af „siðferðilegum“
ástæðum. Enginn dómur skal
hér Iagður á Iistrænt gildi
verkanna á Ungdomsbiennaln-
um, en eitt er víst: það þarf
mikið til að hugarfarsbreyting
eigi sér stað í landi heima-
trúboðsins.
„Tvær konur á ströndinni“. Tréskurðarmynd frá 1896.
Edvard Mundi (1863-1944) er
a£ mörguim talinn mesti mynd-
listamaðuir sem uppi hefur ver-
ið í Noregi — og sá eini sem
haft hefur tSmiamótamarkandi
áhrif á þróun myndlistar í Evr-
ópu. Hann ruddi insæissteifn-
inni (impressionismanum) braut,
í þeirri mynd sem sú listastefna
tók á sig í Þýzkalandi og á
Norðurlöndum.
Munch vair kominn af norsik-
um embættismönnum og voru
nokikrir snjallir lista- og vis-
indamenn í ætt við hann. Einn
frændi hans var meðal fremstu
saignfnæðiniga síns tíma, Faðir
hans var læknir og Edvard ölst
upp á menningarlegu heiimili í
Osló. En lund hans var við-
kvæm og átti því þunglyndi
föður hans og diauði móður og
elztu systur fyrir aldur fram
stóran þátt i mótun skapgerðar
hans.
Barn að aldri var hann iðinn
við teikningar og eftir stutta
veru í tæknisikóía, ákvað hann
(árið 1880) að verða listmálari.
Hann hóf nám í teikniskóla og
varð Christian Krohg, einn af
beztu listmiálurum landsins.
kennairi hans. Hjá honum
kynntist Munch náttúrustofnu
undir áhrifum frá Frakklandi.
Kynnin af néttúrustefnunni sá-
ust í myndum á fyrstu sýningu
hans.
Uppúr því varð hann og fyrir
áhrifum frá impressionismanum
sem hann kynnti sér á náms-
ferð tin Parísar 1885. Pensil-
drættir hans fengu nú nýja
vídd og frelsi. Samtiimis má sjá
i myndum. hans að hann leitar
æ lengra frá fyrri lýsingum á
veruileikanum — til hess að
geta betur tjáð sálræna reynslu
sína. Gott dasmi hér um er
fyrsta stórverk hans, myndiin
„Veika barnið“ (1885-86), en þar
tjáir hann minningoir um dauðn
sýstur sinnar 8 árum áður —- oa
reynir nú við nýja formtúlk-
un, sem átti ekkert sérstaklega
uppá pallborðið hjá norskum
borguirum.
ÁMka gromju samtíðarmanna
hans vöktu unyndirnar „Kyn-
þ,roski“ (Puibertet) og „Daginn
elftir“ (Dagen derpá). Ekki ein-
un-gis vegna ástbrunginna mót-
íva — sem voru bein afleiðing
af kynnum hans við róttæka
bóhoma í Noregi á þessuim ár-
um, en þessi hreyfing reyndi
eftir megni að skapa hugarfars-
breytingu meðafl borgaranna —
heildur einnig vegna forms
myndanna. Hann hafði bá b&g-
ar tekið upp aðfrcðii sem á-
hangendur franska sjmtetism-
ans tóku síöar upp — og sœm
hann sjálfur endurbætti i ný-
rómantískum symbólismsa fyrir
aildamótin.
Munch hélt þó áfram að mála
myndir er stóðu nær veruleik-
anum — má þar nefna mynd
af rithöfundiinuim Hans Jæger,
leiðtoga bóhemhreyfingarinnar
— hina stóru samansettu og
birturíku mynd „Vor“ (báðar
miálaðar 1889) og götumyndir
frá París og Osiló. Að nokikru
leyti voru síðastnefndu mynd-
imar unddr áhrifum frá poin,tili-
ismianum.
Smiáim saiman náði rómantík-
in sterkai-i tökum á . Munch.
Kemur þetta fram í landslaigs-
og flígúratívum myndum sem
hann málaði í striklotu. Voru
þær tengdar náttúrunni við
Oslófjörð, þar sem máilairinn
dvalddst mörg suirmur.
í myndum eins og „Sumar-
nótt“ (1889), „Leyndardómar
strandarinnar“ (1892), „Storm-
uir“ og „TungSskin" (báðar frá
1893) og „Stjömunótt“ (1894)
renna næturdulræna og ást
saiman í órjúfandi heild — oft
í djúpum, bláum lituim. Línum-
ar liðast í dapurflegri hrynjandi.
har er sama hrynjamdi og í út-
línum stramdarinnar, húsanna
og trjánna,
Á árunum 1890-92 og 1895-97
var Munch að mostu leyti í
Frakklandi, nam um hríð hjá
Bonnat, en varð þó án efa
dýpra snortinn af impressiom-
istunuim Gaugin, van Gogh,
Toulouse-Lautrec og pointiTHst-
unum. Hamn komst einnig í
LIST
MUNCHS
samband við symbolistana, en
þar- var skáldið Mallarmé í
fararbroddi. Munch tók æ medri
þátt í frönstou listaflítfi: sýndi í
mörg ár á Sailon des Indépend-
ants.
Að þaiu kynni sem Munch
hllaut af franskri mryndlist hötfðu
áhrif á myndlist hans er haf-
ið yfir afllan efa. Hinsvegar var
þó vera hans í Berlín 1892-95
mikilvægari. Árið 1892 var
Munch boðið að halda sýningu
í Berliner Kúnstlervereán —
va-kti það gifuirlegan ágreining
og hafði í för með sér lokun
sýningarinnar. En þetta hafði
einnig í för með sér stofnun
róttæks listaimannafélags „Sec-
essionen“.
VAKTI GREMJU
SAMTÍÐARMAN NA HANS
- EN N> ’
ER HANN VIRTUR
Norðmenn voru. notokuð seinir
að átta sdg á list Munchs, enda
þótt þeir telji nú að norsk
myndflist hafi aldrei náð hserra
— og það var í Þýzkalandi sem
Munch hlaut fyrst veruiegan
fraimia. Starf hans í Þýzkalandi
varð mitoil hvatning þairlerdum,
ungum listaimönnum, Hann
kynntist hóp sem stóð að útgáfu
tímaritsins Pan og eignaðist að
vinum sænska skáldið Strind-
berg, póllska skáldið Przybysz-
ewski og þýzka Idstasögufræð-
inginn Meier-Graefe, sem vair
eins og Munch mjög áhugasam-
ur um list Böckllins. Þetta var
bóKhnedigður hópur, önnum kaf-
inn: og voru helztu umræðu-
etfnin Nietzsche og symbóflisim-
inn, vandaimá.1 ástarinnar og
hugfleiðingar um dauðann. Þetta
andrúmsloft etfldi mijög undir-
tóninn í skaipgerð og hugará-
standi Munchs á bossum tíma
og kemur glöggt fram í sam-
stæðu vertoa hans, sem bar
saimlheitið „Livsfrisen”. Vertoið
var hugsað som margar, tengd-
ar myndir og mótívin voru
fengin úr sálarlífi mannsins, bð
fyrst og fremst beim bátturn
sálariffsins sem eru bundnir ást
og dauða. Þessi samsctning var
einkennandi fyrir þá tfma sem
lisitaimaðurinn lifði á. Myndirn-
ar heita: „Koss“. „Angist",
I Fraimhald á 9. síðu.
%
i
I