Þjóðviljinn - 09.07.1970, Blaðsíða 3

Fimimtadagur 9. júlí 1970 — Þ,TÓÐVTUTNN=v — • ÍSÉ&A J
meöal annarra oröa
Rúmenar sigla milli skers og báru, milli Moskvu og Pekingar, hér við málamidlun í Peking
AÐ ER SIÐUR fréttastofn-
ana á vesturlöndum að
segja frá viðburðum s©m vit-
að er að gerast muni áður en
þeir hafa í rauninni orðið.
Þetta á einkum við t.d. um
ræður stjórnmálamanna, op-
inberar tilkynningar og þess
háttar, sem fréttastofnanir fá
£ hendur áður en þær hafa
verið fluttar eða birtair op-
inberlega. Þetta er auðvitað
gert til þess að flýta fyrir, en
á vesiturlöndium er hraðinn
fyrir öllu í fréttaflutningi;
örfáar mínútur geta t.d. skipt
meginmáli fyrir fréttastofur
sem eiga í stöðugri samkeppni
um viðskiptamenn. Þegar
þetta gerist er jafnan tekið
fram að viðkom'andi frétt sé
„lokuð“, þ.e. birting hennar
óleyfileg fyrr en eftir átoveð-
inn tíma, þ.e. eftir að við-
komandi ræða hefur veirið
flutt eða opinber tilkynning
birt. Á lön.gum stairfsferli
mínum við erlendar fréttir
hefur það hins vegar aldrei
komið fyrir að sovézka frétta-
stof'an TASS hafi baft þenn-
an hátt ó; miklu firemur er
það siður hennar að birta
fréttiimar eftír að alheimur
veit um þser, ef hún þegir þá
etoki aiveg yfir þeim, svo sem
átti sér stað um „leyniræðu“
Kxústjofs á 20. floktosþing-
inu. Frá þessari reglu vék
TASS-fréttastofian þó í fynra-
kvöld. Þá birti hún frásögn
af nýundirrituðum vináttu-
sáttmála Sovétríkjanna og
Rúmeníu sem enn hafði ekki
verið birtur opinberlega og
var tekið fram í NTB-skeyt-
inu frá TASS að fréttin væri
„lokuð til miðnæittis“. Sam-
kvæmt þessari frásöign TASS
höfðu ríkin skuldbundið sig
til að veita hvort öðru hern-
aðaraðstoð ef á annað yrði
ráðizt og varð ekki af frá-
sö'gninni ráðið að hin g’agn-
kvæma hernaðaraðstoð væri
bundin við nokkurt sérstakt
landsvæði eða árásarríki.
Samkvæmt þessu . ætti hinn
nýi vináttusáttmáli að vera á
sömu lund og sá sem Sovét-
ríkin gerðu nýlega við hina
hernumdu Tékkóslóvaikíu og
enginn hefur efazt um að hið
almenna orðalag þess sátt-
mála ætti við hugsanlegt
stríð milli Kina og Sovét-
ríkjanna.
ENDA ÞÓTT Þjóðviljanum
hafi ekki borizt hinn nýi vin-
áttusáttmáli Rúmeníu og Sov-
étríkjanna þegar þetta er rit-
að þykir undirrituðum nær
víst að TASS-fréttin sé vís-
vitandi röng og ætluð til að
villa um fyrir fólki bæði í
Sovétríkjunum og öðrum ríkj-
um Austur-Evrópu sem þeim
eru hóð. Þegair 15 ára afmæl-
is Varsjárbandalagsiin'S var
nýlega minnzt voru birtar
greinar í öllum helztu mál-
gö'gnum rúmenskra kommún-
ista, þanniig bæði í „Lupta dia
Clasa‘‘ (Stétt'abairáttan) og
„Scinteia“ (Neistinn), þar
sem færð voru óhrekjandi rölc
fyirir því að sjálf ákvæði
Varsjársáttmálans gerðu að-
eins ráð fyrir gagnkvæmiri að-
sloð aðildarríkjanna geign
árás þýzkrar heimsvalda-
stefnu í Evrópu og þóttust
menn af öllum þessum grein-
um og þeirri áherzlu sem
sýnilega var löigð á þær geta
lesið að sovézkir valdlhafar
hefðu lagt fast að Rúmenum
að setja sama ákvæði inn í
„vináttusamninginn" nýja og
var í þeim sem undirritaður
vair í Prag, að Bresnéf flokks-
ritara viiðstöddum, en eins og
kunnu.gt er af frétitum taldii
hann sig ekki ei-ga erindi til
Búkarestax í fyrnadia’g.
ÞVÍ ER ENDA haldið firam
í Búkarest að hinn nýi vin-
áttusamnmguir sé í öllum
meginaitriðum samhljóða þeim
sem rann út í febrúar 1968
eftir hefðbundinn 20 ára gdld-
istíma. Þá þegar hafi endur-
nýj'Un samningsins verið á
dagskrá og samkomulaig orð-
ið urn öll efnisatriði hans,
aðeins eftir að ganga frá
orðalaginu — sem að vísai
getur verið mikilvægt, þegar
júristar og diplómiatar eiga
hlut að máli. En í Búkiarest
eir fullyrt að engar bireyting-
ar hafi verið gerðar frá fyrsta
uppkasti siamningisins og þess
vegn,a ekkt um að ræða að
hin svonefnda „Bresnéf-kenn-
ing“ setji auðkenni sitt á
hann. Endia væri það mjöig í
ósamræmi við aKa utanríkis-
stefnu Rúmenia síðan 1964 að
fallast á þá kenningu að ótil-
greindir hagsmunir „hins
sóeíalískia samfélags“ séu of-
ar hagstmunum hverrar þjóð-
ar sem valið hefur sósíalism-
ann fyrir hagkerfi og í beinni
mótsögn við allar yfirlýsingiar
rúmenskra ráðamianna. Ceau-
sescu forseti hefur aldrei tek-
ið aftur þau ummæli sín að
innrás V arsj árbiandalaigsríkj-
anna fimm í Tékkó'Slóvakíu
bafi verið „freklegt brot
gegn fullveldi sósíalískrar
bræðraþjóðar“ og að „ekkert
gæti afsakað slíkt framferði“.
Og bann hefuir varla haldið
svo ræðu eða ritað grein síð-
an að hann hafi ekki lagt
meginóherzlu á sjálfstæði og
íullveldi hverrar þjóðar og
óskoraðan rétt hennar til að
ráða sínum eigin málum —
endia þótt bann hafi að sjálf-
,sögðu — og það reyndar
einnig skömmu eftir innrás-
in.a í Tékkóslóvakíu — við-
urkennt samstöðu sósíalist-
ísku ríkjianna á mörgum svið-
uf, svo sem sameiginlega að-
stoð þeirra við vietnömsku
þjóðina. í ræðu sem Ceau-
sescu hélt vegna 100 ára af-
mælis Leníns lagði hann ríka
áherzlu á fullveldi hverrair
þjóðar og taldi það einmitt
sérkenni okkiar tíma að fjöl-
miargar þjóðir hefðu vaknað
til vitundar um sérstöðu sína
— „hefðu brotið af sér ný-
lenduhlekkina og stofnað full-
valda þjóðríki“. Áðuir hafðd
hann sagt að því færi fjairri
að „þjóðarhagur og alþjóða-
hyggj a öreiganna væru mót-
saignir, heldur mótuðust þau
þvert á móti hvbrt af öðru“
og „Bresnéf-kenn,m'gunni“
(sem að visu er neitað í orði
þótt fylgt sé í verki af vald-
höfum Sovétríkjanna) svaraði
hann fullum hálsi þegar hanr.
komst svo að orði: ,,Ef reynt
er, hverni-g svo sem á stend-u.r,
að gera þjóðarhag og alþjóða-
hyggju öreiganna að andsitæð-
u-m hugtökum, þá er mólstað
sósíialismans gerður hinn
mesti ógreiði, ekki aðeins í
viðkomandd landi, heldiur
hvarvetna. Það er fráleiitt að
tala um að þjóðarhaigur verði
að vikja fyrir alþjóðahyggju
öreiganna á sama hiátt og það
nær engri átt að hialda þvi
fram að al þj óðah yggj an skuli
jafnan víkja fyrir þjóðarhags-
miunum“. „Lupta da Clasa“,
helzta fræðilega tímarit rúm-
enska filokksins, birti í 3.
hefti sínu í ár grein sem
endurprentiuð hef.ur verið í
þeim gö'gnum sem Rúmen.ar
senda víða um heim um
„Fullveldið — ófrávíkj'anleg'-
ur réttur rikja í heiminum
í diag“, eins og hún hét fullu
nafni. Greinin sem er langt
mál er samfelld gaignirýn; á
þá kenningu að bagsmunir
nokkurrar þjóðaheildar, sam-
taka eða bandialaga, enda þótt
þau byggi á sama • grunni og
hafi sömu markmið, megi á
nokkum hátt tatomarka fiull-
veldj þeirra ríkj,a sem í þeim
eru. Fullveldi hverrar þjóða.r
sé algcrt og skipti þar heldur
engu máli þjóðskipulag henn-
ar eða hagkerfi; þær séu all-
air jafnar hver gagnvart ann-
arri í ölium sínum viðskipt-
um stórar sem smáar, enda
sé þetta staðfest í sáttmália
Sameinuðu þjóðanna og
reyndar öllu þeirna starfi. Til
þess er reyndar vísiað að þá
fyrst geti þjóð öðlazt fiull-
komið sjálfstæði og fuMveldi
þegar hún heíur losað siig af
kliafa arðr>áns9kipulagsin,s sem
í eðli sínu sé einmitt and-
stætt þjóðlegu sjálfstæði.
ÞAÐ SKORTIR EKKI tilvitn-
anir í lærifeður mairx-lenín-
ismans, enda af nógiu að
taka. Minnt er á að Lenin
hafi gagnrýnt það sjónamiið
sem Búkbairin hafi hialdið
firam eitt sinn að fráleitt væri
að viðurkenna rétt þjóða tdl
sjálfsákvörð'unar á þeirri for-
sendu sem eftir honum er
hö'fð að „þjóð er samband
aiuðstéttar og öreiga“. Lenín
hafi svarað því til að „sjálfs-
ákvörðunarréttU'rinn væri
sjálfsagður af því h-ann er í
fullu samræmi við raunveru-
leikann. . . Sérhver þjóð
verður að fá að ráða sínum
eigin málum og einmitt þetta
mun auðvelda s.iálfsákvörðun
ve,rklýðsins“. Einnig er minnt
á að „þegar Engels gerði grein
fyrir hvað fælist í fullveldi
þjóðar og sjálfstæði þegar ár-
ið 1892 sagði hann að raun-
veruleg og einlæg samvinn.a
þjóða kæmi ekki til greina
nema hver þeirra réði að
íullu sinum eigin málum
heimafyri,r“. „En,gin þjóð get-
ur verið frjáls sem undirok-
ar aðra“, voru orð Karls
Marx. í þessari grein er
„Bresnéf-kenningin" einndg
tætt í sundur og þá m.a. kom-
izt svo að orði: „Það sama
á við um fullveldd þjóða og
önnur grundviallaira'triði lýð-
ræðis eða meginatriði alþjóða-
réttar. að það er ekki hægt
að afgreiða það sem einung-
is ímyndaðan „tilbúning“,
sem „ó'hlutbundið“, „form-
legt“, „þröngsýnislegt" af-
brigði borgaralegrar laigasetn-
ingar. Sóaíalistísku ríkin eru
virkuir aðili í samskiptum
þjóðanna, þau hafa samskipti
og stefna að eðlilegu sam-
bandi við öll önnur ríki ver-
aldar og flest þeirra eru að-
ilar að SÞ og öðirum sam-
tökum sem setja sér alþjóð-
leg markmið og byggja fyrst
og fremst á meginreglunni um
fullveldi og jafnrétti aUra
þjóða ... Það er óhugsandi í
heiminum sem skiptist í dag
milli mismunandi þjóðh-ags-
og stjóirnmálakerfa að hægt
sé að takmarka meginreglur
alþjóðalaga, þ.e. miða þær að-
eins við samskipti innan á-
kveðinna ríkjahópa“.
ÞETTA HEFUR VERIÐ rak-
ið hér til þess að sýna firam
á að því fer fj arri að Rúm-
enar hafi að noktoru leyti
horfið firá þeirri sjálfstæðu
uitaniríkisstefnu sem varð
fyrst áberandi árið 1964, en
er í rauninni meginiþáttuirinn
í allri sögu þeirr,a síðustu
aldir og áratugi. Þeiir hafa
ævinlega hugsað fyrst og
firemst um sjálfa sig og sina
eigin þjóðarhagsmuni. Engir
hafa verið fljótari að snúa við
blaðinu ef það var ; þeirra
eigin þágu en þeir, eða hver
man ek,ki þegar þeir á örfá-
um dögum síðsumars 1944
sögðu sig ú,r hernaðarbanda-
laigi við Þjóðverja, sögðu
þeim í staðinn stríð á hend-
uir, leystu foringjia kommún-
ista eins og Gheorghiu-Dej og
fangelsisnaut han.s Ceausescu
úr hald; og gerðu þá að ráð-
herrum. (Þeir höfðu reyndar
verið heldur ónýtir stríðs-
menn í þágu Þjóðverja á
austurvíigstöðvunium og er sú
saig,a t.d. sögð og mun sönn
að þeir hafi eitt sinn skipt
á íallbyssum sínum við rauða
herinn og fengið í staðinn
hirað-genga vörufoíla sem giáitu
fiuitt þá sem óðast burt firá
vígvellinum í átt til síns
heima). Ástæðan til þess að
sj áifstæðishvötin er svo rík
meðal Rúmena er sjálfsagt
ekki sízt einangrun þeirra
sem þjóðar rómanskrair ætt-
ar sem er ein sér innan um
fj'arskylda eða óskyldia Slava
o-g Madijia-ra. Hryllilegf. fram-
ferði kós'akkasveita rússnesku
keisarannia á síðustu öld
Rúmenía nefndist þa, stuld-
uir Bessarabíu. rúmensks
l'ands sem enn hefur ekki ver-
ið skilað aftur, varð þeim
Marx og Engels tilefni mik-
illa fordæmingarskrifa í „New
York Tribune" sem Karl
Marx var aðalfréttaritari fyrir
í Evrópu í áratug og helzta
tekjulind fyrir utan góðgerðir
Engels. Rúmenar tóku þessi
skrif saman fyrir nokkrum
árum og gáfu út í bæklingi í
Stói-u upplagi sem seldist upp
á augabragði. Þau skrif hafa
sjálfsagt verið Htin hornauga
af valdamönnum i Kreml, en
þeim var erfitt um svör —
Marx og Engels eru þeim
jafnvel enn erfiðari viður-
ei'gnar en þeir voru samtíma-
mönnum sínum.
EN SJÁLFSTÆÐIÐ verður
aldrei byggt á óskhyggju og
sjálfstæðishvötin ein hefði
dugað Rúmenum skammt í
viðureigninni við núverandi
valdlhafa í Kreml, ef þeir
hefðu etoki gætt þess annars
vegar að fara aó öllu með
gát í breytingum á skipulag-
inu heima fyrir og hins vegar
tekizt að ná einstæðum afrek-
um í efnahagsmálum. Völd
flokksins hafa jafnvel verið
efld, en þó veitt aukið frjáls-
ræði á ýmsum sviðum, þótt
haft sé fyrir satt að lubbar
á karímönnum og stutt pils
á kvenfólki séu ekki í háveg-
um höfð svo tvö dæmi um
vestrænt firelsi séu nefnd.
Ekkert hefur verið dregið úr
fordæmingunni á stalínism-
anum og jafnvel Cheorgihiu-
Dej sem var lærifaðir Ceaus-
escu í tukthúsinu og batahjarl
hans síðan var ek'ki hlíft.
Rúmenar hafa siglt milli
skers og bára og tekizt sigl-
ingin frábærlega. Nú fyrir
skömmu (13. júní) var þannig
komizt að orði í „Le Monde“
að „framfarimar í sumum
undirstöðugreinum atvinnu-
lífsins hafa í raun réttri verið
stórkostlegar. Frá 1938—1969
hefur rafmagnsframleiðslan
aukizt úr rétt rúmlega milj-
arði kílóvattstunda í 31
miiljarð og 500 miljónir kvst.,
jarðgass úr 2 í 19 mi'ljarða
teningsmetra, kola úr 2.800.000
1 19 miljón lestir. Stálfram-
leiðslan nam á síðasta ári
5,5 miljónum lesta og gert er
ráð fyrir að hún verði 10
miljónir lesta 1975“. Þá er
það ekki talið skipta minna
máli að á ýmsurn siviðum
hafi Rúmenar reynt nýjar
leiðir í framleiðslunni með
því að setja á stofn sérstak-
lega fullkomin iðjuver af nýju
tagi og jafnframt sé lögð si-
vaxandi áherzla á gæði vör-
unnar, en, ekki magn fram-
leiðslunnar eitt saman. Hvergi
í Austur-Evrópu hefiur fram-
leiðslan aukizt hraðar en í
Rúmeníu, um nær 17 prósent
árið 1960. Hlutfallsaukningin
hefur af skiljanlegum ástæð-
um lækkað síðan, en nam þó
að jafnaði 11,4 af hundraði á
árafoilinu 1959—65 og var 10,9
'af hundraði síðasta ár. Marg-
ar þjóðir gætu vel við slíka
aukningu unað — og það ekki
aðeins háþróuð auðvaldsríki,
— svo sem Bandaríkin þar
sem framleiðslan hefur nú s,vo
að segja staðið í stað í hálft
annað ár. Ein þeirra leiða
sem Rúmenar hafa farið í
því skyni að auka og bæta
framleiðslu sína er . að auka
viðskiptin við hin háþróuðu
iðnaðarríki vestursins, m. a. í
því skyni að kaupa af þeim
framleiðsluleyfi og tækninýj-
ungar. Viðskiptin við Sovét-
ríkin nema nú 28 prósentu.m
af heildarviðskiptunum, skipta
þannig verulegu máli, en geta
þó varla talizt ráða úrslitum
um afikomu utanrikisviðsikipt-
anna, jaínvel ekki eftir ný-
gerðan verzlunarsamning sem
gerir ráð fyrir aillmikilli aukn-
ingu viðskiptanna, sem báðir
munu telja sig hagnast á. I
þeim samning; er m.a. ráð-
gert að Sovétríkin komi u.pp
kjamorkuveri í Rúmeníu, en
Rúmenar hafa einnig leitað
eftir samningum á vestur-
löndum um smíði kjamorku-
vers, og þá fyrst og fremst í
Bandarikjunum.
ÞAÐ VERÐUR tæplega svo
minnzt á Rúmena og afstödu
þeirra til Sovétríkjanna sem
nú hefur verið skjalfest með
vináttusamningnum að ekki
sé rætt um sérstöðu þeirra
í deilu Sovétríkjanna og
Kína. Sú deila varð reyndar
fyrst opinská eftir orðaskgk
Rússa og Kínverja á flokks-
þingi í Búkarest, en alla tíð
síðan hafa Rúmenar . reynt að
venju að fara bil beggja, forð-
ast fjandskap við báða og
eftir mætti reynt að miðla
málum. 1 því má svo virðast
sem þeir hafi ekki haft erindi
sem erfiði, en þó kann svo
að fara þegar öll gögn koma
í Ijós að iséttatilraunir þeirra
hafi bbrið meiri árangur en
1 svipinn má virðast. Ekki
er liðinn nema réttur mánuð-
ur síðan hið mesta lof var
borið á Rúmena i Peking
fyrir hina sjálfstæðu utan-
ríteisistefnu þeirra. Það var i
tilelfni heimsóknar Emils
Bödnaras, sem löngum var
talinn sérsitakt „handbendi“
Rússa í rúmenska floldcnum,
einn af elztu og traustustu
leiðtogum flokksins, nú vara-
forseti. 1 veizlu sem honum
var haldin komst gestgjafinn
Kang Séng, einn helzti ráða-
maður Kína nú, m. a. svo
að orði að Kínverjar „styddu
af fyllsta mætti rúmensku
þjóðina í réttlátri barattu
hennar gegn yfirgangi og er-
lendri íhlutun, fyrir vemd
sjáifstæðis og fuilveldis“.
Hann bætti við að Rúmenar
hefðu „af festu barizt gegn
íhluitun, afskiptum, undirróðri
og yfirgangi framandi aðila.
Þeir sem halda fram og fylg.ia
kenningunni um „takmarkað
sjólfstæði“ þjóða hafa beðið
hvern ósigurinn af öðram.
Kínverska þjóðin déist að
ósveigjanlegum byltingarhug
rúmensku þjódarinnar". Þegar
þessi Drð vora mælt, var það
að sögn „Le Monde“ á flestra
vitorði — og þá áreiðanlega
Kínverja — að vináttusamn-
ingur Rúmena og Sovétrikj-
anna myndi undirritaður al-.
veg á næstunni. Af. kurteisi
sem þarf ekki endilega að
hafa verið vegna rómaðrar
kínverskrar hefðar nefndi
Kang Séng Sovétríkin aldrei
á nafn.
ÁÐUR EN SKILIÐ verður .við
þetta mál verður að lúta tvær
stuttar en eigi að síður mik-
ilvægar athugasemdir fylgja:
Fyrst þá að reyn.sla Rúmena
sannar að grannurinn undir
blakkamyndunum stórveld-
anna er morknaður sundur
(því mætti aðeins skjóta hér .
að þeir Ceausescu og Maurer
forisætisróðherra era nýkomn-
ir úr heimsókn til Fi'akklands
sem haldið hefur stetfnu de
Gaulle óbreyttri undir stjóm
Pompidous), og svo þá að þrátt
fyrir allan sinn herstyrk mega
stórveldin sín lítils gegn smá-
þjóðum sem þekkja sinn vitj-
unartíma, gera sér fulla grein
fyrir gildi eínu í samfélaigi
þjóðanna og vita að því er
bezt borgið ef þær ráða sér
einar án erlendrar íh'lutu.nar.
Þetta er reyndar sama kenn-
ingin og Dbbinn af hinum er-
lendu leppum á íslandi auk
margra æriegra Islendinga
nlýddi á af vörum Fulbrights,
formanns utanríkismálanefnd-
ar öldungadeildar Bandaríkja-
þings, þegar hann var hér á
ferð fyrir nokkrum áram. ás.
Bresnéf flokksritari hlýðir þungur á brún á mál Ceauseseus