Þjóðviljinn - 15.07.1970, Blaðsíða 4

4 SfÐA — ÞJÓÐVELJINN — Miðvfkudagur 15. julí 1970.
— Málgagn sósialisma, verkalýðshreyfingar og þjóðfrelsis —
Útgefandi: • Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkv.stjóri: Eiður Bergmann.
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson (áb.), Magnús Kjartansson
Sigurður Guðmundsson
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson
Ritstj.fulltrúi: Svavar Gestsson.
Auglýsingastj.: Olafur Jónsson.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. 19. Simi 17500
(5 linur). — Áskriftarverð kr. 165.00 á mánuði. — Lausasöluverð kr. 10.00.
A tvinnukúgun-skoBanakúgun
A tvinnukúgun, skoðanakúgun — þetta eru ljót
hugtök, og helzt vildu íslendingar, sem ekki
vilja leggja orðin skoðanafrelsi og lýðræði við
hégóma, hugsa sér að hvorugt geti gerzt á íslandi.
í þróuðum auðvaldsríkjum svo sem Bandaríkj-
unum, er samtenging atvinnukúgunar og skoðana-
kúgunar se'tt í fast kerfi. Atvinnurekendum er það
fyrsta boðorð, að enginn „kommúnisti" fái at-
vinnu. Að vísu þurfa menn ekki að vera mjög
„rauðir“ í Bandaríkjunum til að fá á síg komm-
únistaeinkunn. Kommúnistasefasýkin í Bandaríkj-
unum er fordæmd af mörguim beztu andans mönn-
um vestan hafs og 'falin baka Ðandaríkjunum
meiri álitshnekki í siðmenntaðri löndum en flest
annað, þó víða sé pottur brotinn.
því er nú minnzt á þessar alkunnu staðreyndir að
fyrirtæki hér á landi sem ekkert ættu að eiga
skylt við stjórnmál, eru farin. að. r^yna. að fram-
kvæma samtengda atyinnukúgun og skoðanakúg-
un í vali starfsmanna sinna. Það vantar svo sem
ekki að bæði Sjálfstæðisflokkurinn og Framsókn
(HrifÍUrJónas) hafi.réýnt að noífæra sér í innan-
landsstjómmálabaráttu bergmál af bandarísku
aðferðinni, að kalla andstæðinga sína „kommún-
ista“, og reyna að útiloka þá frá vinnu. Hins veg-
ar hafa íslendingar á'tf bágt með að taka þetta
alvarlega, minnugir þess að imeira að segja Jónas
frá Hriflu og Hermann Jónasson, Jón Baldvinsson
og Haraldur Guðmundsson og líklega flestir stjórn-
málamenn til vinstri við íhaldið væru einhvern
tíma kallaðir kommúnistar, svo allerfitt yrði að
draga markalínu.
Sæki menn um venjulegt starf hjá þessum óís-
lenzku fyrirtækjum hefst yfirheyrsla um hina
furðulegustu hluti, um einkalíf manna, um fjár-
hagsmál þeirra, hvort þeir búi í leiguhúsnæði
eða hvorf þeir eigi íbúð, hvort þeir eigi börn og
þá hve mörg, og annað á þá leið. Maður var ný-
lega spurður við slíka yfirheyrslu hvort hann væri
„kommúnisti“. Hann kvaðst ekki vera neins staðar
flokksbundinn í stjórnmálum. Það var ekki nóg
svar, hugarfarið væri það sem gilti. Uimsækjand-
anum blöskraði sem vonlegt var. Þeim íslending-
um sem orðnir eru svo gegnsósaðir af bandarísk-
um hugmyndum um atvinnukúgun og skoðana-
kúgun og spyrlinum þarna væri hollt að minnast
þess, að á íslandi ríkir skoðanafrelsi. Þeir
sem verða fyrir slíkum árásum á skoðana-
frelsið ættu að tilkynna það opinberlega og
birta í blöðum. Fyrirtæki sem uppvís verða að
slíku framferði ættu raunar ekki að hafa leyfi
til að starfa á íslandi. Séu að verða algengar til-
raunir auðfyrirtækja og leppa erlendra að innleiða
hér bandarískar aðferðir um skoðanakúgun og at-
vinnukúgun þarf að taka þau fyrirtæki sérstak-
lega til bæna, og jafnvel setja sérstök lagaákvæði
þar sem þungar refsingar yrðu lagðar við skipu-
legri atvinnukúgun. — s.

í forsælu allsherjar vinnudeilusjóðs —
Vísubotn eða upphaf vísu — Stjórnarráðs-
bygging og arkitektar
í Reykjavík.

VIÐ BIRTUM hér í Póstin-
um í dag fjögur bréf, sem
af ýmsu tilefnl eru skrifuð.
Pyrst eru hugleiðingar Guð-
mundar Ásgeirssonar vegna
verkfallsins í suimar og til-
laga hans um stbfnun alls-
herjar vinnudeilusjóðs Al-
þýðusambandsins. Þá er bréf
Baldurs Steingrímssonar um
gamla vísu sem áður hefur
verið til umraeðu hér í Bæj-
arpóstinum. BBk. lætur til
sín heyra um deilumál og
hefur uppi stóryrði um ís-
lenzka arkitekta. Loks fjallar
almennur borgari um sal-
emavandamál á aðalbiðstöð
SVR og viðar í borginni:
í FORSÆLUNNI nefnir Guð-
mundur Ásgeirsson grein
sína, sem fer hér á eftir:
Fimmtudaginn 9. júlí hdtti
ég í strætisvagni sárreiðan
verkamann, sem sagðist vinna
hjá Rafveitunni
Honum sagðist svo frá af
miklum skapþunga:
„Nú eru þeir búnir að
skipa okkur í frí og réttur
háffiur mánuður liðinn síðan
við komum útúr 24 daga
verkfalli. EJkki eýrir til. Qr-
lofspeningamir átust upp í
verkfallinu. Við fórum fram
á það að fresta sumarfríinu
fram til 15. ágúst, en ekki
við það komandi. Það er eins
og allir keppist við að troða
niður af okkur skóinn, ófag-
lærða verkafólkinu.
Ég á heima í 48 íbúða
blokk, innan um skrifstofu-
og verzlunarfólk. Við vorum
bara tveir, sem sátum heima
, í verkfalli, hitt skreið allt úr
í vinnu og hirti svo afrakst-
urinn af verkfallinu, þegar
því var lokið“
Þannig mæltist hinum skap-
þunga verkamanni og er ekki
að undra þótt hann væri
beiskyrtur nokkuð. Hérmætti
ýmsu við bæta, þar á meðal
því siðleysi, sem stakk upp
kollinum við þessa síðustu
samninga, að inn ruddust fé-
lög á samningsvettvanginn,
sem ekki voru í neinu verk-
falli. Það vekur manni óhuig,
ef slíkt háttalag á nú að fara
tíðkast í auknum mæli í
framtíðinni, enda minnir það
helzt á framferði þeirra dýra,
sem halda sig einkum í slóð-
um Ijóna.
Ár eftir ár áratug eftirára-
tug, hvílir verkfaUsþunginn
alltaf á sömu fjölskyldunum
hér í Reykjavík og víðar.
Þessu verður að breyta. Það
hefur flögrað að mér súhugs-
un hvort ekki mætti stofna
einn aUsherjar vinnudeilu-
sjóð Alþýðusambandsins með
þvi að taka hálft % af kaupi
hvers manns, sem í þvi er.
Það myndi nema 21 kr. á
viku, miðað við 5. taxta
Dagsbrúnar (2). Það er um
1100 kr. á ári.
Það er tilgangslaust aðfara
safna þegar útí verkföll er
komið, eins og margoft hefur
sýnt sig. Það er hreinasta
verkleysa.
Þegar slíkur allsherjarsjóð-
ur væri fyrir hendi er hægt
að borga verkfallsfólkinu 8
tíma kaup eða jafnvel krölf-
umar. Þegar fram liðu stund-
ir myndi tilvist sjóðsins í
mörgum tilfellum koma í veg
fyrir verkföll. Það væri hægt
að semja f forsælu sjóðsins.
Það er kominn tími til að
íslenzkt verkafólk hætti að
koma út úr verkföllum eins
og skógdregið fé. Látum verk-
fallið 27. maí — 19. júní 1970
verða síðasta sveltiverkfallið
á Islandi.
Guðmundur Ásgeirsson.
BALDUR STEIN GRlMSSON
hefur orðið:
I greininni „Víð látum okk-
ur sko ekki“, sem birtist í
ÞjóðvHjanum 7. þ.m., er þess
getið að gamall vísubotn sé
svohljóðandi:
Kviði eg fyrir Kaldadal
kvöida tekur núna.
í bæjarpósti Þjóðviljans í
dag segist Benedikt Gíslason
frá Hofteigi hafa lært ungur
þessa vísu þannig:
Kvíði eg fyrir Kaldadal,
kvölda tckur núna.
Herra guð í himnasal
haltu mér við trúna.
Það er með mig líkt og
Benedikt, að ég lærði þessa
vísu bam að aldri. Var hún
höfð eins og Benedikt fer með
hana að því undanteknu, að
síðari hlutinn var upphafvís-
unnar og mun því vísubrotið,
sem birt var 7. þ.m., rétti-
lega talið vísubotn. Vísunni
fylgdi sú saga, að hún væri
eftir Jón biskup Vídalín og
ort er hann lagði á Kaldadal
hinzta sinni helsjúkur, en á
Kaldadal andaðist hann 30.
ágúst 1720. Var hann þá á
leið vestur að Staðarstað til
að jarðsyngja mág sinn, séra
Þórð Jónsson, eftir þeirra
innbyrðis loforði, að þá þjón-
ustu skyldi hvor veita öðmm,
er lengur lifði.
Ég minnist þess að hafa
séð visuna á prenti
á tveim stöðum. í 2. árg.
Draupnis, sem Torfhildur
Hólm gaf út 1893, svo og
í kvæðasafninu Sól er á
morgun, sem Snorri skáld
Hjartarson setti saman og út
kom hjá Leiftrí 1945. Á báð-
um stöðum er vísan eins og
ég lærði hana og eignuð Jóni
Vídalín. 1 útgáfu Snorra hef-
ur hún fyrirsögn og hljóðar
þannig:
SfÐASTA FERÐIN
Herra guð í himnasal,
haltú mér við trúna;
kvíði eg fyrir Kaldadal,
kvölda tekur núna.
Ég vil að lakum taka undir
það með Benedikt frá Hof-
teigi, að vísa þessi og sögn
sú, er henni fylgir, eru vel
þess verðar að lifa og geym-
ast á vörum manna enn um
sinn.
Reykjavík, 11. júlí 1970.
Baldur Steingrímsson.
MENN eru að vonum ekki á
eitt sáttir um minjagildi
gömlu húsanna ví& Lækjar-
götu, milli Bankastrætis og
Amtmannsstígs. Við hér á
Bæjarpóstinum erum hlynnt
tillögum þeirra sem vilja
varðveita þau hús þarna sem
byggingarsögulegt gildi hafa
og tökum þess vegna ekki
undir það sem B.Sk. segir
í bréfi sínu hér á eftir og
þaðan af síður stóryrði hans
um íslenzka arkitekta. Telj-
um þó allt að einu rétt að
birta bréfið, sem fer hér á
eftir:
Þjóðviljinn segir á sunnu-
daginn, að tillaga haifi komið
fram um að , byggja, nýtt
stjórnarráðshús að baki hinu
• gamla og f stil við það. Spyr
síðan hvernig mönnum lítist
á þá hugmynd
Mér lízt vel á hana
Ef stjómarvöldin vilja ekki
móðga nokkra misvitra arld-
tekta óg sérvizkudogga með
því að láta rífa eða brenna
fúahjallana við sunnanvert
Bankastræti og byggja bar
yfir stjórnarráðið, sem er á-
kjósanlegúr staður undirslíkt
hús, þá má vel byggja að
baki hins gamla. StíUinn er
fallegur og fer listilega vel
á þessum stað. Er himinhátt
hafinn yfir skúra og kassa-
þorpin, sem verið er að raða
saman út og inn um allt
höfuöborgarsvæðið.
Arkitektamir hafa á sam-
vizkunni ljótustu og rándýr-
ustu húsahverfi sem enn
sjást í Reykjavík. Og fái þeir
að stunda slíka iðju áfram
enn um sinn, verður Reykja-
vík ljótasta, og lágkúruleg-
asta borg í víðri veröld. Ætti
þó umhverfi borgarinnar betra
skilið. —
— Ég legg tH að gömlu
fiúakofarnir, frá Bankastræti
að Gimli verði brenndir til
ösku næsta gamlárskvöld
Almenningssalemi
undir öruggu éftirliti slökkvi-
Uðs og lögreglu.
7. júli 1970.
B.Sk.
O
LOKS er bréf almenns borg-
ara:
Á þriðjudagskvöldið var
beið ég á Hlemmtorgi eftir
strætisvagni. Þegar ég hafði
beðið þar smástund varð mér
ákaflega mikið mál að kasta
af mér vatni. Ég labbaði, eins
og lög gera ráð fyrir, inní
hús það sem áður var bensín-
stöð en er nú biðstöð fyrir
almenning, og er ég kom þar
inn og ætlaði að ganga að
salemi því sem þar er, þá
ávarpaði mig vagnstjóri nokk-
ur sem þarna var og tilkynnti
mér að þetta klósett væri
ekki fyrir almenning Nú, ég
varð að vonum ákaflega hissa
og sár, því að mínu áliti þá
jaðrar það við föðurlandssvik
að meina samlanda um þann
sjálfsagða hlut að fá að pissa
og það á stað sem að flestra
áliti á að leyfa aðgang að
almenningssalemi. Um þenn-
an vagnstjóra er það aðsegja,
að það hlýtur að vera ákatf-
lega erfitt fyrir hann sem á-
lítur sig ekki heyra tii al-
menningi, að aka almennings-
vagni og þiggja laun af fé
álmennings.
Þetta smádæmi sýnir glöggt,
hversu smánarlegt ástandið f
náðhúsmálum borgarinnar er
í dag. Og þar er ekki við
neinn einn vagnstjóra að
sakast. Nei, þar eiga hiut að
máli þeir höfðingjar sem
stjórna málum borgarinnar í
dag — eða eiga að aMf
Reykjavík stendur á frumstigi
hvað þetta snertir!
Hrein torg, fögur ,,borg;,
Þessi orð les maður í blöð-
um og heyrir í útvarpi, jú,
jú, ekki vantar það. En er
það ekki eitt af höfuðskil-
yrðum hreinnar borgar að
hafa það mörg almennings
náðhús, að almenningur neyð-
ist ekki til að ganga öma
sinna í húsasundum og skúma-
skotum?
Að lokum vil ég beina
þeirri spumingu til forráða-
manna strætisvagnanna, hvort
SVR beri ekki siðferðislég
skylda til að hafa almennings-
salemi á að minnsta kosti
fjölfömustu biðstöðunum? —
Gildir ekki hið sama í þessu
efni um SVR og aðra aðila
sem veita þjónustu, sbr. veit-
ingahús?
Ég vænti svars frá forráða-
mönnum SVR og að þeir pjái
sóma sinn í því að kippa
þessu í Iag
Almennur borgari.
Og það þarf varla að taka
fram, að SVR-menn munu fá
inni hér í Bæjarpóstinum
fyrir svarbréf sitt ef til kem-
Skiptar skoðanir um orkumál Austurlands:
Lína frá veitu Laxárvirkj-
unar eða virkjun Lagarfoss
Aðalfundur Sambands ís-
Ienzkra rafveitna vax haldinn
á Hallormsstað dagana 2.—3.
júlí.
Auk venjulegra aðalfundax-
starfa voru tvö mál á dagskrá,
þ.e. löggilding rafverktaka og
orkumál Austurlands.
Lagðar voru fram é fundin-
um tillögur Löggildingamefnd-
ar SlR um fyrirmynd að skU-
yrðum fyrir staðar- og svæðis*
löggildingu og fyrinmælum tiil
löggdltra rafverktaka. Tillögurn-
ar voru kynntar og síðan rædd-
ar í hópunoræöum, en á þessu
stigi málsins voru engar álykt-
anir gerðar um mélið.
1 dagskrárliðnum „Orkumál
Austurlands" voru frummæl-
endur Jakob Gísfason, orku-
málastjóri, Jakób Gíslason,
deildarverktfræðinigur hjá Orku-
stctfnun, Bergur Sigurbjömsson,
fraimkvaamdastjóri Samibamds
sveitafélaga í Austurlandskjör-
dæmi, Jónas Pétursson, aiþing-
ismiaður og Erling Garðar Jóns-
son, rafveitustjóri Austiurlands-
veitu Rafmaignsveitna ríkisins.
I framsöiguerindi sínu setti
orkumálastjóri fram almennar
hugleiðingar úr eigin barmi um
orkumál Austurilands, en Jakob
Bjömssiom ræddi nánar um á-.
ætlanir og útreiknin.ga. Bergur
Sigurbjömsson og Jónas Péturs-
son ræddu um orkumállin séð
frá sjónarhóli Austfirðinga
sjálfra. Erling Garðar Jónsson
lýsti í erindi sinu Austurlands-
veitu Rafmagnsveitna ríkisins
og stöðu hennar í raforkumál-
um Austurlands.
Ekki vom frumimælendur á
eitt sáttir um það, hvom hinna
tveggja valkosta, sem koma tU
greina, sem næsta orkuöflunar-
leið fyrir Austurland, bæri að
vellja, þ.e. línu frá veitu Lax-
árvirkjunar eða virkjun Lagar-
foss. Orkumálastjóri var ein-
dreginn talsmaður þess, að fyrrf
valkostuirinn yrði tekinn.
Jakob Bjömsson taldi, að ó-
dýrairi raforku mætti fá 4
Framhald á 9. síðu.