Þjóðviljinn - 16.07.1970, Blaðsíða 5

Kmmtudagur 16. julí 1970 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA g
MINNING FORSÆTISRÁÐHERRAHJÓNÁ
Méð fráfalli Bjama Bene-
diktssónar forsætisróðhérra
Hvérfur úr röðum íslérizkra
stjóriteiáiamianna einn srvip-
teésti og áihrifarikasti stjórn-
málaimaður landsins.
Bjami Benediktsson átti sæti
á Al'þingi í 28 ár. Alllan þánn
títeá var hann einn áf helztu
fórustuim'önnum Sjálfstaéðis-
flókksins.
Bjárni var aldrei neinn við-
váningur á Alþimgi. Hann kom
þángað sem fullmótaður stjóm-
teálamaður, fróður um aillt sem
varðaði stjómmáilasögu þjóð-
iánár og störf Alþimgis.
Það kom flljótt í Ijós í þing-
störfum Bjarna Benediktssonar,
áð hann vafr mjjkil málafylgiu-
máður. Hann var harður í sókn
ög vöm, hélt fast á sínum imál-
stáð ög var annað betur gefið
én áð láta undan, eða slaika til.
É£ kynntist Bjaima Bene-
diktssyni allvel á þeim lánga
títea sém við áttum sáeti sám-
ah á Alþingi.
Mést kynntist ég stjórnimélla-
teáhn-ihum Bjama Benedikts-
syhi, en nokkuð kynntist ég
ftónum einnig persónulega.
Sjónarmið okkar voru and-
stseð í méginatriðum þjóðmá.la
ög þar sem flokkar okkar
deildu hart, hlaut það að fara
svó, að við áttum oft í hörð-
ute káppraeðum.
Mér er Bjarni Benediktsson
minnisstseður flrá sh'kuim stjórn-
teálaumræðum.
Hann var sterkur ræðumað-
ur, byggði ræður sínar skipu-
lega upp. Plutti mál sitt oft
áf míkilum þuniga og hita.
Hann tailaði jaifnan blaðailau&t
úr ræðustöl á Ailþingi og raikti
þá raeður menna eftir mdnni
af furðulegri. nátovæmni.
* Bjami'Benediktsson varharð-
ur imótstöðumaður í póllitískum
déilum og slyngur mólflytjandi
í* ræðúJ riti.
Hann hélt fast á sínu máli,
én vár hreinskiptinn og vildi
haifa réttar leilkneglur.
Hann vann því virðingu og
viðuirkenningu, ekiki aðeins sam-
hérja heldur einnig pólitískra
mótsiöðumanna sinna.
Eftir að Bjarni Benediktsson
varð forsætisráðherra og hafði
tékið við formennsku í Sjólf-
stæðisifllokfcnum breytti hann í
ýmsuim efinum um vinnuibrögð
í samskiptuim við p>ólitísika and-
stæðinga. Hann varð salmivinnu-
liprairi en áður og leitaði oft
éftir viðræðuim við forustumenn
félagsisamtaika og flokka um úr-
lausn á erfiðum vandamó'luim.
Þá komu í Ijós hyggindi hans
óg sikörp dömigrednd.
! daig miinnast samherjar
Bjama Benediktssonar sins mikla
og glæsilega foringja og hartmá
fráfall hans.
Við hinir, sem stundum deild-
um við hann á móllþingumi, en
kynntumst stjórnmóilaforingjan-
um og manninum Bjama Bene-
diktssyni kveðjum hann secn
stórbrotinn samférðamann, imiiik-
inn stjórnmálamann og heil-
stéyptan og minnisverðan per-
sónuleika.
Það er sannarlega sjiónar-
sviptii að frófaili slíks stjórn-
te'álamanns og Bjama Bene-
diktssonar forsiætisróðherra úr
röðum íslepzkra ailþingismanna.
í hinu hryggilega slysi sem
varð í ráðherraibústaðnum á
ÞingvöHum lézt einnig eigin-
kóna Bjarna Benedikitssonar frú
Sigríður Björnsdóttir ásamt
ungum dóttursyni þeirra.
Frú Sigríður var gtæsileg
kona. Hún hafði fastmótaðar
skoðánir og hélt þeim hiklaust
frám, þegar því var að skipta,
ekki saður en maður hennar.
Hún var alúðleg kona ogþægi-
leg í viðkynningu.
Ég votta börnum forsætis-
ráðherrahjónanna mína dýpstu
sáimúð vegna hins hörmuilega
slyss, einnig öfflum. ættingjum
þeirrai hjóna, og vandamönnum
litla drehgóifts.
Lúðvík Jósepsson.
Stundum er saigt að við ís-
'endingár séum eins og ein
fjölskylda, og þegar voveifleg-
ir átburðir gerast gefur sú
saimlíkdng rétia mynd af viö-
brögðum landsmanna. Slíkir
atburðir eru annað og meira
en fréttir; þedr verða nær-
göngulir við hvern mann, snei-ta
tilfinningar hans. Við erum svo
fáir, íslendingar, að gagnkvæm
tengsil okkar veröa mitolu nán-
ari en gerdst hjó stærri þjóð-
um; vandaimólin ekiki fjarlæg
héldur persónubundin. Þegar
forsætisráðherra íslands férst
með sviplegum hætti, ásamt
ástvinum sinum, gerist þess
ekiki þörf að fyrirskipa þjóð-
arsorg á Islandi; þau viðbrögð
eru sjálfgefin.
Ég komst aíldrei í perslónu-
leg tengsl við Bjarna Bene-
diktsson svo heitið gæti; við
voruim rétt aðeins málkunnuig,ir.
Hins vegar vissum við nmjög
vel hvor af öðruim um iangt
skeið og ræddumst einatt við
á opinberum vettvangi, oft af
tákmarkaðri vinsemd, þvi að
skoð'anir okkar á j'msum grund-
vallaratriðum í íslenzkum þjóð-
mélum voru mijög ólíkar. Þessi
opimberu kynni eru hins veg-
ar orðin svo löng og marg-
breytileg og voru svo ríkur
þáitur í störfum mínuim, að
mér finnst ég hafa mdsst mann,
sem var ná'komdnn mér og
tilveran verður önnur á eft-
ir. Slfk hljóta viðhorf flestra
íslendinga að vera.
Bjarni Benedikibsson ihefur ver-
ið einn mestur vaildamaður í
íslenzkum stjómmólum í heil-
an mannsaildur. Áhrilf hanshafa
sífelllt fairið vaxandi, og öllum
er ljóst hverju hann hefur
til leiðar komið. Síðustu árin
héfur forusta hans innan Sjálf-
stæðisfllokksdns verið mrjög 6-
tvíræð og viðurkennd af öll-
um; hann átti manna ríkastan
þátt í að tryggja síðasta óra-
tuginn traustari samsteypustjórn
en dæm-i eru um fyrr í svipti-
byljuim íslenzkra stjómmála;
honuim auðnaöist stundum að
ná flurðumiikilu samstarfi við
stjórnmálaandstæðinga sína; m.
a. innan verkalýöshreyfdngar-
innar. Allílt er þetta til marks
um óvenjulega forustuhæfileika
og persónulegt áhrifavaild sem
engum fær dulizt, h-vað sem
líður ágreiningi uim lífsskoð-
anir og stefnumið. Þegar slfk-
ur fomstumaður fellur frá með
svipleguim hætti, er það ekki
aðeins þungbær rauin fyrir
venzlafólk og vini heldur og
stjómmóHaiatbuirður, sem get-
ur halft miklar afleiðingar og
varðar þjóðina alllla,
Það er fóum gefið að marka
svo djúp spor í samitíð sína.
Magnús Kjartansson.
Andspænis hinum hörmuiegu
tíðindum sem urðu á Þingvelli
verður þeim, sem var pólitísk-
ur andstæðingur Bjarna heitins
Benediktssonar florsætisráð-
herra, erfitt að skrifa um hann
látinn. Þessi voðalega tragedía
laust hvert íslenzkt hjarta hjá
þjóð, sem á sér kannski ekkert
sameiginlegt nema sorgina.
Hann fæddist árið 1908,
stuttu fyrir þær kosningar, er
afdrifaríkastar urðu í allri
þingsögu íslendinga. Yfir vöggu
hans gnauðuðu. sitormar póli-
tískra átaka, sem vart eiga sér
dæmi á Islandi. Og æskuheim-
ili hans lá miðsvæðis í þessari
baráttu um íslenzkt sjálfstæði.
I fjögur ár vorum við sam-
ferða í Menntaskólanum í
Reykjavík. Aldrei urðum við
kunndngjar, hvað þá heldur
vinir. En mér er hann samt
minnisstæður. Hann var lágur
í loiftinu, fremur ófríður sam-
upp talin, m.a. átti hann sæti
í mörgum nefndum og stjórn-
um félaga. 1961 var Bjami
gerður heiðursdoktor í lögum
við Háskóla lslands, en eftir
hann liggja mörg rit og fjöldi
greina, einkum um lögfræði-
leg efni og stjórnmál.
Dr. Bjarni *Benediktsson var
tvíkvæntur, en fyrri konusína
Valgerði Tómasdóttur missti
hann eftir nokkurra niánaða
sambúð.
Síðari kona hans, Sigríður
Björnsdóttir, var fædd 1. nóv-
ember 1919, dóttir hjónanna
önnu Pálsdóttur og Bjöms
Jónssonar skipstjóra í Ána-
naustum í Reykjavík. Gengu
þau Bjarni í hjónaband 18.
desember 1943. Eignuðust þau
fjögur böm: Bjöm, Guðrúnu,
Valgerði og önnu, sem öll
eru á lífi. Var litli drengur-
inn sem með þeim hjónum
fórst í brunanum á Þingvöll-
um aðfaranótt föstudagsins
10. júlí, dóttursonur þeirra,
Benedikt, fjögurra ára gaan-
all, sonur Valgerðar og Vil-
mundar Gylfasonar.
Dr. Bjami Benediktsson,
forsætisráðherra, var rösklega
62 ára að aldri cr hann lézt
aðfaranótt föstudagsins 19.
júlí sl,; fæddur í Reykjavík
30. apríl 1908. Foreldrar lians
voru hjónin Guðrún Péturs-
dóttir og Bencdikt Svcinsson
alþingismaður. Hann lauk
stúdentsprófi frá MR 1926 og
lögfræðiprófi frá Háskóla ís-
lands 1930. Stundaði síðan
framhaldsnám í stjórnlaga-
fræði í Bcrlín og Kaupmanna-
höfn á árunuin 1930-1932.
Bjarni Benediktsson varð
prófessor í lögfræði við Há-
skóla Islands 1932 og gegndi
því embætti þar til hann var
kjörinn borgarstjóri í Reykja-
vík 1940. Borgarstjóraembætt-
inu gcgndi Bjarni í 7 ár eða
þar til hann varð ráðherra.
Var hann fyrst utanríkis- og
dómsmálaráðherra 1947-1953
og síðan dóms- og mcnnta-
málaráðherra 1953-1956. A
árunum 1956-1959 var Bjarni
ritstjóri Morgunblaðsins eða
þar til hann tók við ráðherra-
störfum að nýju seint á árinu
1959. Var Bjami dóms- og iðn-
aðarmálaráðherra 1959-1963, en
var jafnframt forsætisráðhcrra
um skeið 1961 í veikindafor-
föllum Ólafs Thors. 14. nóv-
cmbcr 1963 varð dr. Bjarni
forsætisráðherra. og gegndi því
starfi óslitið til dauðadags.
Var hann því ráðherra alls
um 20 ára skeið.
Bæjarfulltrúi í Reykjavík
var Bjarni Benediktsson tví-
vegis, fyrst 1934-1942 og aftur
1946-1949. 1942 var Bjarni kjör-
inn á þing fyrir Reykjavík og
var þingmaður tii æviloka.
í miðstjóm Sjálfstæðis-
flokksins átti Bjarni Bene-
diktsson sæti frá 1936 og for-
maður hans var hann frá
1961. Þá gegndi dr. Bjami og
fjölmörgum öðrum trúnaðar-
störfum, sem hér verða ekki
kvæmit þeim fegurðarlögimálum,
sem almennt gilda um unga
menn. Hann virtist töluvert
eldri en árin siem hann bar á
baki, En það stóð jafnan af
honum mikill gustur. Ég man
það vel, að hann átti 1 sífelld-
um ritdeilum í hinum hand-
skrifuðu blöðum gagnfræða-
deildar og lærdómsdeildar. Á
fundum í sikóla var hann flóð-
mælskur, harðvítugur ræðu-
maður, hættulegur andstæðing-
ur í rökræðum og sýndi þá
oft litla miskunn. Ég minnist
þess einnig, að þessi ungi mað-
ur kunni betur skil á sögu
íslenzkra stjórnmóla en nokk-
ur annar skólabræðra minna.
Pétur bróðir hans saigði mér
það mörgum árum síðar, að
Bjarni hefði ungur legið í Al-
þingistíðindum, sem pi-ýddu
bókasafn föður þeirna. Ég var
manna málglaðastur á skóla-
árum mínum, en þó kom það
sjaldan fyrir, að ok'kur Bjama
lenti saman á félagsflutndum.
Ég sé raunar af fiundangerða-
bókum „Framtíðarinnar“, að
einu sinni er ég boðaði fagnað-
arerindi sósíalismans af mikl-
um ofsa, kvaddi Bjami Bene-
diktsson sér hljóðs og bfá mér
um einsýni Dg hlutdrægni í
málfihj'tningi, en ég, svaraði
honum frafckur og taldi hann
vera nokkrum öldum á eftir
tímanum! önnur samskipti átt-
um við ekki í slkóla.
Segja má það um suma
stjórnmálamenn, að þeir séu
fæddir í það hlutverk, sem
þeim er ætlað að gegna í líf-
inu. Þeir eru eins konar artfða-
prinsar stjómmólanna: átaka-
og áreynsMaust þiggja þeir
sitt forákveðna hlutskipti, póli-
tísk defcurböm, og eru þess
manna dæmin í sögu íslenzkra
stjórnmála. En ekki verður
þetta sagt um Bjama Bene-
diktsson. Hann var ekki af
þeirri rómantísiku manngerð
Aladdíns, hins unga álhyggju-
lausa sveins, sem hreppti Iífs-
hnossið á meðan hann svaf.
Bjami Benediktsson varð að
berjast til ríkis og landa. Hann
var bæði bráðþrosika og
brekkusækinn, fuillorðinsilegur
snemma og veitti sér ekki þann
munað að sóa æsikuóiru'num með
þeirri bruðlunar.siemi, sem ung-
um mönnum er eiginleg Hann
vann svd sannarlega fyrir
embættum sínum og mannvirð-
ingum, vegtyllumar fékk hann
ekki að gjöf. Hann var vel að
þeirn kominn tfyrir sakir
skarpra gófna og óþrotlegrar
elju, hamhleypa til allra
verka. Það gat ekki hjó því
farið, að slíks manns biði mik-
ill fnami: prófessor, borgar-
stjóri, þingmaður, loks langur
ráðherraferill. Það eitt að telja
upp störf hans og virðingar-
stöður mundi fylla langa skrá.
í flokki sínum, Sjólfstæðis-
flokknum, lét hann snemma
rnjög til sín taka og brátt loom
þar, að engin ráð voru ráðin í
þeim flokfci, að þar mætti ekki
kenna handibragð og áhrif Bjama
Benediktssonar. Eftir stDfnun
lýðveldisins fór vegur hans enn
vaxandi, og grunur minn er sá,
þegar öll kuri eru komin til
grafar, að Bjarni Benediktsson
hafi markað póllitíslkEn feril Is-
lands í rfkara meali en flestir
aðrir stjómmólamiann sem voru
honum saimtíða hin seinustu ár.
Þegar saga Islands á þessu ára-
bili verður könnuð og metin á
grundvelli auðugri heimilda en
nú eru tiltækar mun að sjálf-
sögðú verða reynt að sviara
hinni klassisku spumingu góð-
skáldsins, hvort við höfum
gengið til góðs götuna fraim
eftir veg, eða hvort við höfum
haldið aftur á bak. Þegar
þeirri spumingu verður svarað
með gildum rökum sagnfræð-
innar mun í því svari einnig
verða falið mat og virðingar-
gerð á þeim hlut, er Bjami
Benediktsson átti í sögu ís-
lenzka lýðvéldisins á fyrstu
áratugum þess.
Mér heflur verið svo fortalið,
að Bjami Benediktsson hafi
haft mikið dálæti á Bistearck,
jámkanslaranum, og metið hann
mest allra stjómmálamanna.
Samanburöur á stjórnmála-
mönnum tveggja þjóða er ærið
hæpinn Dg getur raunar orðið
fáránlegur, og vera mó að sum-
um finnist það fráleit sagnfræði
að nefna Bismarck og Bjama
Benediktsson i sömu andránni.
Og þó getur það ekki duilizt
þeim, sem kannast við báða, að
það er ekki lítill ættarsvipur
með þeim í pólitísfcum efnum:
íhaldsmenn að eðli og lífsskoð-
un, en verða á stjómmálaferli
sínum að losa sig við ýmis
atriði í flokkslegri bamatrú
sinni, fórna pólitískri mjóslég-
inni kreddu fyrir aðra og eðlari
mynt. I annan stað kunnu þeir
báðir á því tökin í samvinnu
við aðra stjórnmálaflokka að
temja þá við pólitíska hlýðni,
nota þá meðan úr þeim var að
fá einhverja nyt. Við höfum nú
um nokkur ár verið áhorfendur
að slíkum stílbrögðum á sviði
stjórnmálalevkhússins okikar,
Frambald á 7. síðu.