Þjóðviljinn - 05.09.1970, Blaðsíða 7
Mauriac látinn — Er guð almáttugur listamaður? —
Kaþólska og vinstrimennska — Enn er minnt á Kúbu —
Blaðamaður og efniviður hans
TawggffrttajgMirr s. 1BTO — tKJÖ0V®EiIIiNI5 —• SlKA J
SPEKILEKIOG VANÞRÓUN
Heilaþvottuir, bmainwash,
þykir ekki fallegi arð eins
og menn muna. i>að er baft
um tiltöluiega óboJiliar upp-
eldieaðferðix undir vakfþvinjr-
un eða nieð lævísJega endur-
tekndngiarkerö — árangiurinn
er sá að menn ráða ekki
lengur yfir sjálfstœðum
vilja og skilnjngi. Annað
þjóðfélagsfyrirlbœri, kennt
við konung líffacranna
einnig, er brain-drain, það
bafa ísJenrkir menn nefnt
spekileikia. Það getur baft í
for með sér alvarlega skerð-
ingu á möguleikum þjóða til
raunverulegs sjálfstæðis.
Hér er, eins og miargir vlta,
átt við þá þróun, að mennta-
menn. einkum í ýmsum gnein-
um tæJcni- og raunvisinda,
flytja frá ættlöndJm sinum
til starfa í auðuigium löndum,
eða þá snúa ekkj heim það-
an frá námi. Þeir „leita betri
Launa og starfsaðsitöðu“ segja
þeir, sem láta sér þetta í
léttu rúmd liggja; „þeir eru
keyptir upp“ segja þeir sem
baldnir éru pólitísfcri rei’ði
vegna þess ama. fsJendingar
þskkja þessa þróun af dæmi
allstórs hluta lækna og verk-
fræðinga og reyndiar ekki
þedrra einna.
Auðvitað eru ástæður fyrir
því miargvíslegiar að sér-
fræðingur sezt ekki að í
heimaliandi sínj. f>ær geta
verið persónulegar — tengd-
bt blnnduðum hjómaböndum.
Verið getur að maðurinn bafi
engin verkefni heimafyrir, a.
m.k. ekkí í bili, eða þá aV*S
í>ólitisk yfirvöJd séu bonum
sérstaklega fjandsamleg og
ýmsar aðrar orsakir má
nefna, sem erfitt er annað
en að virða. Og á hinn bóg-
inn mæta menn ódulbúinni
lífsþægindagræðgi, sem skejrt-
ir engu um þarfiir .fólksins
heimiafyrir.
Allt eru þetta sjálfsagðir
hluitir. Hitt er ekki vist að
menn geri sér eins gredn fyr-
ir því, að hvað sem persónu-
legum óskum einstakra sér-
fræðinga líðJr þá fer með
þessari þróun fram allmikill
ránsskapux. Bandaríkin t.d.,
þau eru auSðuigasta ríki beims.
en það eru einmitt þau sem
lanigmest hagnast á spekijeka
frá öðrum löndum. Og það
er lamgt frá því, að þaiu séu
óvirk gagnvart innflutningi
sérfræðingia, bíði j rólegheit-
um eftir því að jriir þau
rigni doktorum. í Bvrópj
starfax t.d. heilt net af stofn-
unum og skrifstofum banda-
rískum, sem hefur það hlut-
verk að lokka sérfræðinga
jrfiir Atlantsála með glæsiboð-
um og fríöindum. Það er til
nrnargs að vinna. í fyrsta lagi
er bandarísk tæknibylting og
vísindaibylting það ör, að
menntastofnanir landsins eiga
i brösum með að fullnægja
efitirspurn auðhringa og sitofn-
ana. Þar að auki er um mik-
inn sparnað að ræða. Vest-
ur-evrópskir sérfræðingar eru
að því leyti „ódýrairi“ en
bandarískir, að þeir hafa
gengið um. skóiakerfi sem
er oftast rækilegar mdklu
kostiað af almiánniafé en hið
bamdiaríska, sem byggir í
stærra mæli á einkafjárfest-
imgu mámsmanms og aðstand-
enda bans. Bandiarisk auðfé-
lög græða þannig á vissum
félagslegum þroska ýrrrissa
Evrópuliand'a.
Einna harðaist úti 5 þess-
um efnum verður Stóra-Bret-
land, en þaðan kemur tdl
Bandaríkjanna þriðjungur
allra vestur-evrópskra sér-
fræðinga. Á árunum 1961-66
„afhenti” Stóra-Bretland
Bandaríkjunum 26.800 vís-
indamenn og verkfr æði nga.
Nám hvers þeirra um sig er
talið hafa kosta’ð 20-30 þús-
und dollara og þvi hefur
Bretland tapað á þessum ein-
hliða viðskiptum 500-800 nrilj-
ónum dollara. Og reyndar
enn meiru ef tekið er tiUit til
þess, hvaða áhrif þessir út-
flytjendur hefðu getað haft
fyrfr þjóðarbúskap Breta.
Þess má geta að „verðmæti"
þeirra sérfræðinga, sem flutt
hafa frá Breílandi til Banda-
ríkjanna á eftirstríðsárun-
um. er margfalt meira en
Bretax fengu i Miarshall-
hjálp, svo dæmi sé nefnt.
(Þetta er svipað óg dæmið
af efnahagsaðstoð Bandiairíkj-
anna til Suður-Ameríkulanda.
sem er jafnan mdklu minni
en svarar til „versnandi við-
skiptakjara“ minn} ríkjanna
við stórvelddð í norðri). Og
svo má bæta því við, að eins-
konar dulinn útflutningur á
hugviti fer fram um starf
evrópskra vísindamtafnmia í
bandiarískum fjrfrtækjum í
Evrópu.
★
En þar með er þessari
fæðukeðju ekki loki’ð.
Rétt eins og Bandaríkin gera
sitt til að magna spekileka
litla bróður, Bretlandi, í óhag,
rejma Bretar að bæta sér upp
tjónið að nokkru leyti með
því að krækja sér í rnennta-
menn frá hinum snauðari
sannveldislöndum, nýlendun-
um fyrrverandi. Það er til
a’ð mynda athyglisvert, að
þegar stjóm sósíaldemókrat-
ans Wilsons kom á takmörk-
unum á innflutningi á fólki
frá hinum „lituðu" og snauðu
samveldislöndum, datt engum
í hug að þau ákvæði næðu
til háskólamenntaðna borgara.
Brýnir þjóðarhaigsmunir og
bein neyð í löndum eins og
Indlandi og Pakistan virðast
bjóða upp á illa nauðsjm á
átthagafjötrum á t.d. lækna
og verkfræðinga, eða a.m.k.
upp á að þeir leysi af hendi
einhverja starfskvöð heima
fyrfr — en einmitt sliku fólki
opnuðu Bretar allar dyT. Nú
er svo komið að heilsugæzlu-
kerfi Bretlands færi í rúst
ef hjúkrunarliðar frá Trini-
dad og læknar £rá Pakistan
hyrfu á bramt (meðan blómi
brezkra lækna er kominn til
Bandaríkjanna).
★
Spekileki er ekki verulegt
vandamál sósíalískra
ríkja (nema Austur-Þýzka-
lands can tíma). Það skaL
segja hverja sögu eáns og hún
er: Auðvítað vœri þetta
vandiaimál til eineig þar í
stænri eða smærri mæli, ef
viðkamamdi ríki settu ekki
stramgit eftirlit með utanferð-
um mamma, með allri þeirri
tontryggni á útgáfu vegabréfa
sem því fylgja. (Annað mál
er að vissulega kæmu við
fejálsJegri aðstæður mairgdr
sérfræðingar afur heim, eft-
ir að þeir hefðu „séð sig
um“). Það stoal einnig á það
minnt, að í mörgum tilvikum
var hér um að ræða lítt
menntuð og vanþrój’ð þjóð-
félög. Þau leystu þann vamda
að koma sér upp á skömrn-
um tima nauðsynlegu liði sér-
fræðinga til að standa undir
því að kama þessum löndum
til tæknilegs Og vísindalegs
þroska með því að gredða
stúdentum lágmarkslífeyTi —
og greiða þeim svo að loknu
námi kaup sem var langf frá
því samkeppnisfært á „frjáls-
um“ spekimarkaði. Það er
nefnilega algengur misskiln-
ingur a’ð halda að mennta-
menn sósíalístora ríkja búi jrf-
irhöfjð við miiklu hærrj laun
en t.d. iðnverkafólk. (Hér
eru undansbildir sérfræðing-
ar sem stjóma meirdháttar
fyrirtætojum eða eru medri-
háttar vísindamenn). Læknar
í Austur-Evrópu hafa t.d. yf-
irleitt minni laun en málm-
iðnaðarmenn og togarasjó-
menn.
Þessi vandi — að koma upp
fjölmennu sérmenntuðu
liði á stuittum tíma — horf-
ir öðru vísi við í flestum ný-
frjálsjm og lítt þróuðum
ríkjum. Þau hafa tekið a’ð
[LÆJyKSÆiÖ^
IPDgTDtLlL
erfðum þær hefðir frá fywr-
verandi (og núverandi) hvít-
um jrfirboðurum, að sérfræð-
ingiar hljóti gifSurleg laun
máðað váð sultarlaun alls
þorra íbúanna. Innbomir sér-
fræðingar bafa alizt upp við
þennan bugsunarhátt forrétt-
inda og haldia víst fast við
hann og geta fylgt honum
eftir vegna þeirra póliitísku
áhrifa sem menntunin trygg-
ir þeim. Og samt kemur þessi
forréttindapólitík ektoi í veg
fyxir geigvænlegan spekileka
frá þessum fátæku þjóðum
til þróaðri ríkja.
Maður heyrfr oft tala’ð um,
að það sé dólgslegur marx-
isrnd og úreltur, að haldia þvi
fram að eignarréttur í auð-
valdstoeimi leiði til þess að
þeir rikari verði sífellt rik-
airi og þeir fátækari æ snauð-
ari. Og vissulega virðast sJák-
ir gaignrýnendur hafa sitthvað
til síns máls þegar þjóðfélög
Vesturlanda eru skoðjð hvert
fyrir sig (hér eru ýmsir
maðkar í mysunni en látum
þá bíða að sinni). Hitt er
svo erfiðara að hirekja, að
þessi kenning er í miklu
gildi þegar skoðað er vax-
andi bil miHi ríkra þjóða í
heild annarsvegar og snauðra
hinsvegar. Og spekilekinn er
ekkj minnstur þáttur í þeiarf
þróun.
Árni Bergmann.
Hinn kunni franski Nóbels-
höfiundur- Francois Maiuiri.-
ac lézt á sjúikraihúsi í París
aðfaranótt þri’ðjudiags á átttug-
asta og fimmta aldursári.
Mauoac var fæddur í Borde-
aux árið 1885 og aiinn upp
þax og á sveitasetiri fjöJskyldu
sinnar fjrfr sunnan borginia, í
hinu sérkennilega héraði „Les
Landes", þar sem hann lét
síðar margar þeldctustu stoáld-
sögur sinar geriast. Hann giaf
út fyrstu skáldsögu sína árið
1913, og varð þá bnátt mjög
þekktur skáldsagnaíiöfundiur.
Á árunjm milld beámsstyrjald-
anna giaf bann nánast út bók
á.hverju ári, og voiru það flest
skáldsögnr, en einndg ritaði
hanp leitorit, ævisögur og riit-
gerðir. þektotasta skáldsaga
bans er senmilega „Therese
Desqueyroux” (1926), og með-
ai ævisagma hans má nefna
„Ævi Jesú“ (1936). Verto
Mauriacs eru mjag mótuð af
himum toaþólstou lífisviðhorfium
hans, og aðalefiná þeiirra er
baráttan milli guðlegrar og
jarðlegrar ástax og mdlli synd-
’ ar og náðar.
★
Þegar Maiuriac var orðinn
viðuirkenndiJr sem einn
helzti rithöfundur Frakktends,
skrifaði Jean-Paul Sairtre, sem
þá var umgur riitíhöíundur,
mjög harðan ritdóm um bæJnur
hans, þar sem hamn gaignrýndi
eirikum hvertúg lifsvúðhorf
Mauriacs kæmu firam í skáld-
sögutækni hams. Sartre sagði
m.ia.: „Herra Mauriac læzt vera
aliviirjr eims og hdmn alvísi
guð. Orð bams eru guðspjaU,
hanm stjómar geirðum persóna
sdnma en ekki þær gjálfiar, og
hann daanir þær án nokkunr-
ar mistounnar”, og bann end-
aði ritdómiinn á þessum orð-
um: „Guð almáttuguir er efcki
listamaður og það er henra
Mauriac ekkj heJdiur“. Þessi
riitdómur hafði mitoil áhrif á
Maiuriiac að sögn hans sjálfs,
homjm fiannst hann etoki leng-
ur vena í tengslum váð bók-
menmtir samtímams. Efitir
sedmni heimsstyrjöldin.a skxif-
aÖi hann mun minna af skáld-
söigum en áður, og eftix 1954
virtist hann vena búinn að
kveðja skáldsagniaritun fyrir
fiuHt og allt. Hamn hielgaði sig
þá ævisagmaritun og blaða-
mennsku, og skrifaði fiastan
diálk í L’Express og siðar í
Le Figaro Liittenaiire. Þessi
dálitour var mjög mikið lesinn,
og var Maiuiriac rneðal þekitot-
ustu blaðamamna Fnafctoliamds.
í>egar de Garulle bamst til
vald,a 1958 snerist Mauiriiac á
sveif með honum. Han,n hélt
tiryggð við Gaullismamn alla
tíö síðam, og varði gerðir
stjórnarimmar í grednum sínum.
Uppreisn stúdemta í maí
1968 kom miklu róti á hug
Mauriacs, og bugleiðimgar hans
þá urðu honum efni nýrrar
skáldsögu, „UngHngur frá fyrri
tið“ (Un adolescent d’auitre-
fois), sem kom út baustið 1968
og varð þegar metsölutoók í
Frakklandi. Sú bók gerist í
„Les Landes“ um aldamótin og
mun að nokkru leyti vera
sjálfsaovisaga MaJriacs.
★
En þar eð Miaiuriac er tál um-
lœðu væri ektoi úr vegi að
minna á nokkur ummæli amn-
ars kaþólstos rithöfundar, eimn-
ig séirlega firægs, Graihiainis
Francois Mauriac: Örvandi áhrif stúdentahreyfingar
Franski máiarinn George Wolinski við nokkur verk sin á sýningunni í Havana
Greenes, um Mutskiptd hans.
í nýlegri grein mdmnist hann
á það, sem gerðist þegar menn
komust aÖ þvi á simum tíma
að hamrn væri „kaþólstour rit-
höfiundur”. Þá tóku, segir
hiamn, toaþólikar að fjnrirgiefa
mér helzt til auðveldJega ýmsa
galla mína, rétt eins og ég væri
af embverri mertori • ætt og
því væiri efcki hægt að svipta
mig þeim arfi sem mér bæiri.
Um leið virtust ýmsir gagn-
rýnendiur, sem ekkd voru kiaþ-
óJskir, haJdia að trú mín veittí
mér eimhversbonar óréttmæt
forréttdndi firam yfix samtíð-
armenn mdna.
Sjiálfur hefj ég, segir Greene
ennfremur, oftlega verið neydd-
ur til þess að lýsa þvi yfir síð-
an skáldsagan Brighton Rock
kom út, að ég væri ekki kaiþ-
ólskur rithöíundiur heldur höf-
undiur sem væri kaþóldki.
Newman kardímáLi sagði sdð-
asta oröið um „kaþólskar bók-
menratir“ með svofieHdum
haetti; „Það liggur í Mutarins
eðH, að o£ bókmenntír eiga að
verða ramnsókn á mannlegj
eðli, þá er ekki bægt að hafa
kristnar bókmenmtir. Það er
þverstæða í sjálfiu sér að rejma
að sJoapa syndlausar bók-
menntir um hima syndugu
mamneskju. Þér geti’ð safnað
saanam eimhverju, sem er mjög
stórfenglegt og háleitt, háledt-
ara en notokrar bókmenntir
hafa verið, og þegar þér haf-
ið gert þetta mumið þér kom-
ast að því, að þetta eru í
raun og veru aUs akki bók-
mermtir“.
Uppreisn stúdenta kom
miklu rótj á hug Mauiriacs,
sagði hér áðan; uppreisn og
uppreisnarþörf hinna fiátæbj
í bedmánum hefiur balddð vöJcu
fjnrir rithöfundinum Greene.
Og þá hlutd hefiur bann túlk-
að betux en flestir þeir höf-
undiax sem teJja sig byltingar-
iraenn. Þessu er vett upp hér
tíl að minna á, að sambsnd
bjgmjmdiafræði þeirrar sem
rithöfundur aðhyUist og verkia
hans er jafin merfcilegt og það
er fflókið.
★
Pi Graiham Greene er ékki
nerraa eðlilegt að hverfa til
Kúbu — það var hamn sem
skrifiaði „Erimdreki vtw 1 Hav-
ana“ noktoru fyrir byUimgwna;
oft hefur sá maður verið þar
nærstaddur sem vom hefur ver-
ið á tíðindum.
Kúbumenn eru sú sósiialisk
þjóð, sem heldiur 'jppi fijörleg-
astri menningarstarfsemi, og
þótt þaö sé meira en líklegt að
þeim takist étotoi að leysa sam-
búðarvandamál ríkdsvalds og
lista á þamm veg að allir megi
við una. þá er svo miJcið vist,
að þedr bafa sýnt af sór rrtarg-
vísjegit firumtovæði, róttæJcni og
Framihald á 9. síðu.