Þjóðviljinn - 11.09.1970, Blaðsíða 7
Föstudiaglur 11. septetribeír 1970 — ÞJÓÐVXLJTNN — SlÐA J
Rœtf víS
EYSTEIN SIGURÐSSON
bónda á Arnarvatni
Eysteinn Sigurðsson
hefur verið bóndi á Arnarvatni
í Mývatnssveit í rúman áratug, en jörð
hans liggur að Miðkvísl.
Hann hefur staðið mjög framarlega í deilunni
við stjóm Laxárvirkjunar, og er í
stjóm landeigendafélagsins.
Við báðuim hann að rekja viðskipti sín og
félaga sinna við Laxárvirkjun til þess að
fá nokkurt heildaryfirlit yfir málið,
og fer viðtalið hér á eftir.
— Sagan heÆst árið 1946, þeig-
ar framkvæmdir hólfiust við svo-
kallaða Syðstukvísl hjá Haga-
nesi, og það mmn nú hafa ver-
ið með þá fraanikvaamd edns og
aðrar, að þar voru eklá nednir
saimmingar gerðir. Hins veigair
voru greiddar bsetur fyrirspjöll,
san þar vom unnin. Það em í
raiumnnd ednu spjöllin, semhafa
verdð metin og bætt. Þama
var nú elkiki um stórvægileg
spjöil að ræðia hvorlki á landi
eða á veiðisvæði. Þiað töar eyði-
lagður einn dmttur í ánnd, og
hann var bættur á um 10 þús.
kr. á þeiim árum ásamt með
■landspjöliiuim, siem voru unnin
þarna. Fyrdr þessa peninga gat
bóndinn í Hagamesá redst fjár-
hús og hlöðu, en á þessum
tímia var Laxá öll neðain vMvj-
unar ásarnt Reykjadalsá leigð á
10 þúsund krónur, en sú upp-
hasð mun í dag hafá tvö til
þrjúhundruðfaldazt, þannig að
ef ætti að bæta hvem drátt í
Laxá sem eyöilagður hafur ver-
ið hliðstætt þessu þá gæti það
orðið aflláld'ffleig upphæð.
Mótmæli og
bótakröfur
Þessar iflriaimlkvæimdir koimu að
litlu haldi fyrir virkjunina
vegna þess að krapasituflur
mynduðust oft ofan við stffluna
og þó ætti að vera hægt að
fleyta þarna fram vatni um
þennan sikurð. siem sprengdur
var, þá voru stíflumar oft afar
í ánni, þannig að þetta kom
ekki að fluUu haldi. Það var
því fljófflega farið að huga að
þvi að gera einhverjar róttækar
ráðstafanir, og 1953 var ráðizt
í frainkvæmddr hjá Geirastöð-
um, og það tók 7 ár að ljúka
þeim.
— Og það var gert að ábú-
endum fomspurðum?
— Það var aö vísu gerður
einihver samningur, en það er
víst bezt að hafa fæsit orð um
hann af vissum ástæðuim. En
framkvæmdum er sem sagt Eök-
ið árið 1960 og um svipað leyti
komst sá kvittur upp, að toka
ætti hinum kvíslunum báðum,
fyrst og fremst Miðkvísl og
heilzt syðstu kvíslinni líka. Þá
skrifuðum við tvedr lamdeiglehd-
ur veiðiimiáflastjória til að gera
honum grein fyrir því hvað
þama væri í húfi, og hann
swaraði okkur aldrei því bréfi.
Hinsvegar gerði hann Laxár-
virkjun þann gredða að senda
henni afrit aff því og svara
hemni. En síðar kom Laxár-
virkju.n að miáli við okkurland-
eigendur, og við tókum vita-
skuld hennar máialeitan ekiki
vel og kröfðuimst þess að boð-
að yrði til almenns fundar um
bessi mál, þv£ að við töildum
þetta varða Mývetninga allllaog
raunar alia, sem byggju við
Laxá offam vi'rkjuinar. Þessi
flumdur var haldinn 12. júní 1960
og það var þar töluvert fjöl-
menni. Þar miætti stjóm Lax-
árvirkjunar ásamt Sigurði Thor-
oddsen verkfræðingi
Niðurstaða þess fumdar varð
engin, en Mývetningar bám
fraim iharðorð mótmæli 'geign fyr-
irætlunum. Síðan hadda virkj-
unarmenn nú áíram að þjarka
eittihvað við landeigendur, og
við lýstum því strax yfir, að
fyrsta skiiyrðið væri að þedr
bættu fyrir þiau spjöll, sem þeir
væru búnir að vinna hér, áður
en lengra væri haildið. Þar var
m.a. það sem okkur Amvetn-
inga snertir, að þeir höfðu
situmdað það að sprengja kraipa-
stíflur í ánni á vetrum, en
saimlkvæmt lö'gum er algeriega
bamnað að sprenigja í vedðivaitni
auk þess sem þeir hölfðu valdið
ýmsum skemmdum með þess-
um aðgerðum.
Ráðherraleyfi
— Við lýstum Iþví yfir, aðvið
værum eklki til viðræðu um
fnekari samninga fyrr en búið
væri að ganga frá þessu og við
settuim fram okkar bótakröfiur;
þeir gengu að þeim, byggðu upp
fyrir okkur brýr á þessa
syðstu kvísll út í eyju, sem þar
er og var nytjuð, en mieð að-
gerðunum var búið að gera
þessar brýr hálfónýtar. Þeár
giengu að þessu IhdlkOjaust, og það
sem lá þar á baik við var, að
þeir óttuðust málafleirlli út af
sprengingiunum. Þegiar þeir enu
búnir að fullllnægja þassum
fcröfum okkar, þá eru Iþedr bún-
ir að afla sér heilmdlldar hjá
ráðherra til að stífla þessaum-
ræddu Miðkvisil, jafnframt að
stífla svokalllaða hliðanfairvegi
syðstu kivísílar. Þó fengu þeir
ekki heilmifld til þess að loka
henni aflílri og það eiigum við
líklega veiðimáflastjóra aöþakka.
Afitur á xnóti hafla þeir lckað
henni á vetrum með þeirri
stfflú, sem búið var að byggja
þar áður. Þegar við fengum til-
kynningu um, að þeir væru
búnir að fá þetta ráðherralleyfi,
slkrifuðum við hreppsnefnd
Sikútustaðalhrepps og óslkuðum
þess, að hún tæki málið að sér,
því að við tölduim hana sterk-
ari aðila og eins vegna þess, að
við töldum þetta miál varðaMý-
vetninga alla. Hreppsnefnd tók
rnálið að sér og oddviti sendi
strax skeyti til Laxárvirkjunar-
stjórnar, þar sem lýst var fufllri
ábyrgð á hendur henni gagn-
vart öllum þedm skemimdum,
sem af þessu hlytust. Síðan var
halddnn fundur með hrepps-
nefnd Skútustaðahrepps, land-
eigendum og Laxárvirkjunar-
stjórn, og segja má að þar
n.æðist samkomuflag um cð
fresta þessum aðgerðum a.im.k.
í eitt ár og kanna, hvort nauð-
synlegt reyndist að loka kvísil-
inni. Við reilknuðuim með þiví
aö þama væri komið samikamu-
lag til bráðabirgða, en nokkru
síðar erum við boðaðir á fund
til Akureyrar, fulfltrúar land-
eigenda og hreppsnefndar. og
bar var mætt Laxárvirkjunar-
stjórn og verkfræðingur hennar
Sigurður Thcroddsen. Hann
lýsti því þar yfir, að eldd kæmi
til máfla að fresta framlfavæmd-
um, og aðalástæðan væri sú, að
búið væri að leggja í svo mik-
inn kostnað við undirbúndng
framlkvæmdanna, að ekki kæmi
tifl greina að fresta bedm uim
eitt ár. Þedm, sem höfðu fylgzt
Stíflumannvirkm við Geirastaði.
ÞAÐ VERÐUR SEINT
SAMIÐ UM AÐ
L0KA MIÐKVÍSL AFTUR
ir þau 9 ár, sem liðin em,
þannig að hér yrði um einar
10 miljónir að ræöa.
— Er það edmgöngu fyrir
veiðitjón?
— Fyrst og fremst, en einnig
kemur til smávegis vegna land-
spjailla. Hins vegar höfum við
alfla tíð haldið oikfkur við það,
að þessi spjöll ætti aö bæta
rnieð áriegum gjredðslum, og ár-
legar kröfiur vegna þessama 3ja
jarða, Amarvatns, Haganess og
Geirastaða, nerna um 450 — 500
þúsundum. Og þar er eingöngu
miðað við siluingsveiði. Ef aft-
ur á rnóti kemur lax í Laxá,
sem við steflnum að, hæikka
þessar kröfur að sjáflflsö'gðu í
samraami við það, og verði Laxá
ekfci ræktuð upp með laxi, hygg
ég að við höfum fiullan rótt á
að fá bættam þann möguiledka-
mjissi. Höfuðröfksemd okkar í
baráttunni gegin Gljúflurvers-
virkjun er verðmæti þessa
vatnasvæðds tifl laxræktar.
Vatnshæðin
— Nú eru ýtmsdr, sem hafa
brigzlaö ykkiur um að peninga-
sjónarmdðið sé þyngma á met-
unum hjá ykikur en náttúru-
vemdin og þið sóuð fiáanlegir
til að semjja um ailíla skajpaða
hfluti, ef þdð fáið siasmiilegai greitt
fyrir. Br þetta rétt?
— Við höíflum aldrei æfflað
að ganga að neinum samning-
um nema tryggt sé, að þetta
svæði verðd eltóki sikeimmt á
noflcikuimi hátt. Við getum samið
um rennslisvirikjun, sem sé al-
gerieiga slkaðlaus fyrir ffisfldnn í
ánni, en um annað semjum við
efldri. Með vatnsmSðflurL í Laxá
er búið að eyðdflieggja hanasem
laxvedðiá. Vatnsmiðliun í ám
hefur aiUs staðar sflcemmt veið-
ina. Laxá er jafnrennslisá, ein
aff fáum hér á landi, og hefur
með flramífavaeniJdum þama við
Mývaitnsósa fannst þetta nokk-
uð hæpin raksemd, en því mdð-
ur var þetta nú látið kyrrt
liggja.
Silungastiginn
— Og þið aðhöfðuzt elklkert
flreikar í máflinu?
— Við töfldium ofldcur vera
búna að þrautreyna afllar ledð-
ir, en hitt er annað mál, að
hefðum við þelkkt X>axárvirtkjun-
arstjóm, aðtfterðir hennar og yf-
irgang, eins og við þdklkjum í
daig, hefðum við sennilega efldri
Ilátið þar við sdtja. En mijög
skömmu efllir þennan fúnd, sem
aður var upp, því að þettavarð
bara einn forarpoi'lur, og það
hefur aldrei veiðzt branda í
henni síðan.
— Og þetta snertir vatnið
lika?
— Náttúrlega snertir þetta
vatnið líka að mjög miidluleyU
bæði hvað vedði áhrærir, því
að á miöngum bæjum hér í
Mývatnssveit var örugg urriða-
veiði, þagar hann var á gönjgu
málliLi ár og vatns. Þessi veiði
hvarfi aflgerlegai. og ég hygg að
vairia hafli veáðzit göngusilung-
ur fyrr en þá í gser. 1 ráð-
herrafleyfinu sem við minnt-
umst á var ákvæði um það að
í þessa stíflu sikyfldi gerður sdl-
Silungastigi Laxárvirkjunar, sem reyndist ónothæfur,
haldinn var í septomlber var
haifizt handa um að SJtífla Ifavísl-
ina.
— Það eru aðeins Ajrnarvatn
og Gairastaðir, sem eiga lönd
að Miðkvfsil.
— Já, en það hefur Ikomið á
daginn, að veiðispjöll hafaorð-
ið mjög mákil í Haganesi lika
við þessar aðgeröir, vegna þess
að þegar Miðkvísl var lokaðog
farið var að íoka Syðstufcvísil
á vetuma líka, varð ofsti hlluti
árinnar og neðsti hluti vatnsins
straumilaus, þar safnaðist leðja
botninn og þama er horfin öll
veiði gersamlega.
— Gersamlega?
— Það má heita að á aðeins
einurn drætti af tíu, sem Haga-
nes átti, sé hægt að veiða. Að
sjálfsögðu eyðilagðist öll veiði í
Miðfcvísl bæði ofani við stífluna
og í þeám Ikalflla, sem þurrk-
ungastigl, og það var sflrilyrði
fyrir leyíisyeátintgunni. Það var
gert og hann var alflmdikið
mannviriri, en það hagar þann-
ig til að farvegurinn semþom-
aði upp var mjög breiður víða,
og það var aðeáns l*/« rúim
metri aff vatni, sem átti að fara
um þennan stiga, Af þvi leiddi
það, að þetta litla vatn dreifð-
ist og mátti heita að það hyrfi
í farveginum neðan við, og þar
aff ledðandi gat enginn silungur
gengið upp að stiganum. Það
stóð til í ftiörg ár og var á-
málgiað af okkur, að lagfæring-
ar væru gerðar á þessu og far-
vegurinn þrengdur þannig að
vatnið dreifði efldd edns miíkið
úr sér, og þetta æffluðu þeir nú
að gera ár eftir ár, en aldrei
vairð úr því. Og stigdnn kom
sem sé að enigu haldi. Viðtelj-
um 'því, að ráðherraleyfið hafi
efldd laigastoð, þar sem þessu
sldiyrði var ekfci fullnægt. í
öðm laigi töldum við, að það
hefði verið ólögleiga að því far-
ið að atfla þess, í fyxsta lagi
var ekfld hægt að bena því við
að sammingar væru strandaðir,
því að það var afldrei reynt að
leita samminga. Við hefðum
hugsamlega getað samið umþað,
að byggð yrði þama sKfla,
svipuð stfifllunni í Syðstukvísl.
opin á sumrin en loflcuð á vet-
uma. í þriðja laigi tel ég að
þetta leyfi haifi verið aigeriega
ólöglegt vegna þess, að ékki
var gerð athugun á því hviaða
áhrií þessar fraimkvæmdir hefðu
bæði til gagns fyrir virikjunina
og á veiði og gróðurfar í ánni.
Ég hefld að þessi atriði kippi
allri lagastoð undan þessium
framkvæmdum yfdrleitt.
Laxrækt
— Þú getur efldri metið fiylli-
lega til fjár það tjón, sem þið
hafið orðið fyrir?
— Það vom á sínum tíma
skipaðir matsimenn til þess að
meta þau sipjöll, sem þama
yrðu, og þeir haffa nú sann-
ast að segja aldnei gert neitt.
Þeir haffa að vísu ós'kað eiftir
því að við settum fram ofldkar
kröfur, en ég leit þannig á mál-
ið, að þeim bæri að metaþetta
sjálifum og ofldcur að gera at-
huigaseimdir við þeirra mat. Ef
við settum fram oflckar lcröfur,
væri þetta orðirm nofldcurs kon-
ar gerðardlóanur. En i vetur,
lögðuim við fram kröfiugerð til
þess að þessar bætur fymtust
eflekd. Ég hef þessar tölur ekki
f höndunum, en hygg, að ef
bæta ætti þetta tjón í eitt
skipti fyrir öll þá hljóðuðu þær
bætur upp á u.þb. 7 mifljónir.
Og þar á ofan flcoma bæturfyr-
mijög jalfnt vatnsrennsfli og þá
er skdli hart ef á að gerahana
að misreninslisá eins og stefnt
er aö mieð Gljúflurveirsviirkjun.
Þegar franalkviæmdir hér hóf-
ust lágu efldci fyrir neinarrann-
sóknir og eitt af því, sem af
því heflur hlotizt er það, að
enginn veit, hver á að vera
vatnshæðin í Mývatni, og meel-1
inigar vora eildd gerðar fyrr en
eftir að um náttúriega hæð í vaito-
inu var að ræða. En hæðin hef-
ur úrslitaþýðdngu fyrir allt
dýralíf. Mörgum heflur gengið
illa að sfldlja, hvemig þessar
stffilugerðir verka á vatnið, en
það er aflveig auigljlóst mál, að
þegar vatnið fler allt um þröng-
an sflcurð, þá þarf allgerfiega að
stjóma rennsflinu. Þess vegna
er það þannig, að ef gerir snögga
úrkornu og hæfldcar í Mývatni,
þá kemst vatnshæðin mdklu síð-
ar í eðlilegt horf en áður var,
eff ekkert er að gert, því að
vatnið berst vitasflculd mdfldra
hraðar niður þrjá áJdfiarvegi,
sem alflir eru heldur breiðir og
rúmdr, heldur en um einn
þröngan skurð, þar sem öfllu er
stjómaö með lofloum,
— Ég hef heyrt, að þáð flamd-
eigendur ætlið að krefjast lög-
regluvemdar till að hindra end-
urbygigingu Miðfcvíslarstffilu. Er
eitthvað hæft í þvi.
— Það hefúr koimið tifl tals,
en ég hef enga trú á að stífllan
verði endurbyggð. Ég teldi það
afar óhyggílegt og hef ástæðu
tiil að æffla að Laxárviricjun
verði máfclu dýrara að hafa
hana hefldur en efldri. Þá má
lífca edtthvað gamga á, áður en
syðstu kvísOimnd verður .loflcað
eins og gert flieflur verið, þvf að
það er engdn hedmdld tifl fyrir
því verki. Hins vegar tel ég
að semija megi um það með
með því móti þó, að gireittverði
fyrir göngum fislka uipp flyrir
stífluna. En bað verður sednt
saimdð urm, að Miðkvísl verði
flokað aftur.
Þjóðviljinn skyggnist um á
slóðum ,sprengjumanna'