Þjóðviljinn - 11.09.1970, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 11.09.1970, Blaðsíða 7
Föstudiaglur 11. septetribeír 1970 — ÞJÓÐVXLJTNN — SlÐA J Rœtf víS EYSTEIN SIGURÐSSON bónda á Arnarvatni Eysteinn Sigurðsson hefur verið bóndi á Arnarvatni í Mývatnssveit í rúman áratug, en jörð hans liggur að Miðkvísl. Hann hefur staðið mjög framarlega í deilunni við stjóm Laxárvirkjunar, og er í stjóm landeigendafélagsins. Við báðuim hann að rekja viðskipti sín og félaga sinna við Laxárvirkjun til þess að fá nokkurt heildaryfirlit yfir málið, og fer viðtalið hér á eftir. — Sagan heÆst árið 1946, þeig- ar framkvæmdir hólfiust við svo- kallaða Syðstukvísl hjá Haga- nesi, og það mmn nú hafa ver- ið með þá fraanikvaamd edns og aðrar, að þar voru eklá nednir saimmingar gerðir. Hins veigair voru greiddar bsetur fyrirspjöll, san þar vom unnin. Það em í raiumnnd ednu spjöllin, semhafa verdð metin og bætt. Þama var nú elkiki um stórvægileg spjöil að ræðia hvorlki á landi eða á veiðisvæði. Þiað töar eyði- lagður einn dmttur í ánnd, og hann var bættur á um 10 þús. kr. á þeiim árum ásamt með ■landspjöliiuim, siem voru unnin þarna. Fyrdr þessa peninga gat bóndinn í Hagamesá redst fjár- hús og hlöðu, en á þessum tímia var Laxá öll neðain vMvj- unar ásarnt Reykjadalsá leigð á 10 þúsund krónur, en sú upp- hasð mun í dag hafá tvö til þrjúhundruðfaldazt, þannig að ef ætti að bæta hvem drátt í Laxá sem eyöilagður hafur ver- ið hliðstætt þessu þá gæti það orðið aflláld'ffleig upphæð. Mótmæli og bótakröfur Þessar iflriaimlkvæimdir koimu að litlu haldi fyrir virkjunina vegna þess að krapasituflur mynduðust oft ofan við stffluna og þó ætti að vera hægt að fleyta þarna fram vatni um þennan sikurð. siem sprengdur var, þá voru stíflumar oft afar í ánni, þannig að þetta kom ekki að fluUu haldi. Það var því fljófflega farið að huga að þvi að gera einhverjar róttækar ráðstafanir, og 1953 var ráðizt í frainkvæmddr hjá Geirastöð- um, og það tók 7 ár að ljúka þeim. — Og það var gert að ábú- endum fomspurðum? — Það var aö vísu gerður einihver samningur, en það er víst bezt að hafa fæsit orð um hann af vissum ástæðuim. En framkvæmdum er sem sagt Eök- ið árið 1960 og um svipað leyti komst sá kvittur upp, að toka ætti hinum kvíslunum báðum, fyrst og fremst Miðkvísl og heilzt syðstu kvíslinni líka. Þá skrifuðum við tvedr lamdeiglehd- ur veiðiimiáflastjória til að gera honum grein fyrir því hvað þama væri í húfi, og hann swaraði okkur aldrei því bréfi. Hinsvegar gerði hann Laxár- virkjun þann gredða að senda henni afrit aff því og svara hemni. En síðar kom Laxár- virkju.n að miáli við okkurland- eigendur, og við tókum vita- skuld hennar máialeitan ekiki vel og kröfðuimst þess að boð- að yrði til almenns fundar um bessi mál, þv£ að við töildum þetta varða Mývetninga allllaog raunar alia, sem byggju við Laxá offam vi'rkjuinar. Þessi flumdur var haldinn 12. júní 1960 og það var þar töluvert fjöl- menni. Þar miætti stjóm Lax- árvirkjunar ásamt Sigurði Thor- oddsen verkfræðingi Niðurstaða þess fumdar varð engin, en Mývetningar bám fraim iharðorð mótmæli 'geign fyr- irætlunum. Síðan hadda virkj- unarmenn nú áíram að þjarka eittihvað við landeigendur, og við lýstum því strax yfir, að fyrsta skiiyrðið væri að þedr bættu fyrir þiau spjöll, sem þeir væru búnir að vinna hér, áður en lengra væri haildið. Þar var m.a. það sem okkur Amvetn- inga snertir, að þeir höfðu situmdað það að sprengja kraipa- stíflur í ánni á vetrum, en saimlkvæmt lö'gum er algeriega bamnað að sprenigja í vedðivaitni auk þess sem þeir hölfðu valdið ýmsum skemmdum með þess- um aðgerðum. Ráðherraleyfi — Við lýstum Iþví yfir, aðvið værum eklki til viðræðu um fnekari samninga fyrr en búið væri að ganga frá þessu og við settuim fram okkar bótakröfiur; þeir gengu að þeim, byggðu upp fyrir okkur brýr á þessa syðstu kvísll út í eyju, sem þar er og var nytjuð, en mieð að- gerðunum var búið að gera þessar brýr hálfónýtar. Þeár giengu að þessu IhdlkOjaust, og það sem lá þar á baik við var, að þeir óttuðust málafleirlli út af sprengingiunum. Þegiar þeir enu búnir að fullllnægja þassum fcröfum okkar, þá eru Iþedr bún- ir að afla sér heilmdlldar hjá ráðherra til að stífla þessaum- ræddu Miðkvisil, jafnframt að stífla svokalllaða hliðanfairvegi syðstu kivísílar. Þó fengu þeir ekki heilmifld til þess að loka henni aflílri og það eiigum við líklega veiðimáflastjóra aöþakka. Afitur á xnóti hafla þeir lckað henni á vetrum með þeirri stfflú, sem búið var að byggja þar áður. Þegar við fengum til- kynningu um, að þeir væru búnir að fá þetta ráðherralleyfi, slkrifuðum við hreppsnefnd Sikútustaðalhrepps og óslkuðum þess, að hún tæki málið að sér, því að við tölduim hana sterk- ari aðila og eins vegna þess, að við töldum þetta miál varðaMý- vetninga alla. Hreppsnefnd tók rnálið að sér og oddviti sendi strax skeyti til Laxárvirkjunar- stjórnar, þar sem lýst var fufllri ábyrgð á hendur henni gagn- vart öllum þedm skemimdum, sem af þessu hlytust. Síðan var halddnn fundur með hrepps- nefnd Skútustaðahrepps, land- eigendum og Laxárvirkjunar- stjórn, og segja má að þar n.æðist samkomuflag um cð fresta þessum aðgerðum a.im.k. í eitt ár og kanna, hvort nauð- synlegt reyndist að loka kvísil- inni. Við reilknuðuim með þiví aö þama væri komið samikamu- lag til bráðabirgða, en nokkru síðar erum við boðaðir á fund til Akureyrar, fulfltrúar land- eigenda og hreppsnefndar. og bar var mætt Laxárvirkjunar- stjórn og verkfræðingur hennar Sigurður Thcroddsen. Hann lýsti því þar yfir, að eldd kæmi til máfla að fresta framlfavæmd- um, og aðalástæðan væri sú, að búið væri að leggja í svo mik- inn kostnað við undirbúndng framlkvæmdanna, að ekki kæmi tifl greina að fresta bedm uim eitt ár. Þedm, sem höfðu fylgzt Stíflumannvirkm við Geirastaði. ÞAÐ VERÐUR SEINT SAMIÐ UM AÐ L0KA MIÐKVÍSL AFTUR ir þau 9 ár, sem liðin em, þannig að hér yrði um einar 10 miljónir að ræöa. — Er það edmgöngu fyrir veiðitjón? — Fyrst og fremst, en einnig kemur til smávegis vegna land- spjailla. Hins vegar höfum við alfla tíð haldið oikfkur við það, að þessi spjöll ætti aö bæta rnieð áriegum gjredðslum, og ár- legar kröfiur vegna þessama 3ja jarða, Amarvatns, Haganess og Geirastaða, nerna um 450 — 500 þúsundum. Og þar er eingöngu miðað við siluingsveiði. Ef aft- ur á rnóti kemur lax í Laxá, sem við steflnum að, hæikka þessar kröfur að sjáflflsö'gðu í samraami við það, og verði Laxá ekfci ræktuð upp með laxi, hygg ég að við höfum fiullan rótt á að fá bættam þann möguiledka- mjissi. Höfuðröfksemd okkar í baráttunni gegin Gljúflurvers- virkjun er verðmæti þessa vatnasvæðds tifl laxræktar. Vatnshæðin — Nú eru ýtmsdr, sem hafa brigzlaö ykkiur um að peninga- sjónarmdðið sé þyngma á met- unum hjá ykikur en náttúru- vemdin og þið sóuð fiáanlegir til að semjja um ailíla skajpaða hfluti, ef þdð fáið siasmiilegai greitt fyrir. Br þetta rétt? — Við höíflum aldrei æfflað að ganga að neinum samning- um nema tryggt sé, að þetta svæði verðd eltóki sikeimmt á noflcikuimi hátt. Við getum samið um rennslisvirikjun, sem sé al- gerieiga slkaðlaus fyrir ffisfldnn í ánni, en um annað semjum við efldri. Með vatnsmSðflurL í Laxá er búið að eyðdflieggja hanasem laxvedðiá. Vatnsmiðliun í ám hefur aiUs staðar sflcemmt veið- ina. Laxá er jafnrennslisá, ein aff fáum hér á landi, og hefur með flramífavaeniJdum þama við Mývaitnsósa fannst þetta nokk- uð hæpin raksemd, en því mdð- ur var þetta nú látið kyrrt liggja. Silungastiginn — Og þið aðhöfðuzt elklkert flreikar í máflinu? — Við töfldium ofldcur vera búna að þrautreyna afllar ledð- ir, en hitt er annað mál, að hefðum við þelkkt X>axárvirtkjun- arstjóm, aðtfterðir hennar og yf- irgang, eins og við þdklkjum í daig, hefðum við sennilega efldri Ilátið þar við sdtja. En mijög skömmu efllir þennan fúnd, sem aður var upp, því að þettavarð bara einn forarpoi'lur, og það hefur aldrei veiðzt branda í henni síðan. — Og þetta snertir vatnið lika? — Náttúrlega snertir þetta vatnið líka að mjög miidluleyU bæði hvað vedði áhrærir, því að á miöngum bæjum hér í Mývatnssveit var örugg urriða- veiði, þagar hann var á gönjgu málliLi ár og vatns. Þessi veiði hvarfi aflgerlegai. og ég hygg að vairia hafli veáðzit göngusilung- ur fyrr en þá í gser. 1 ráð- herrafleyfinu sem við minnt- umst á var ákvæði um það að í þessa stíflu sikyfldi gerður sdl- Silungastigi Laxárvirkjunar, sem reyndist ónothæfur, haldinn var í septomlber var haifizt handa um að SJtífla Ifavísl- ina. — Það eru aðeins Ajrnarvatn og Gairastaðir, sem eiga lönd að Miðkvfsil. — Já, en það hefur Ikomið á daginn, að veiðispjöll hafaorð- ið mjög mákil í Haganesi lika við þessar aðgeröir, vegna þess að þegar Miðkvísl var lokaðog farið var að íoka Syðstufcvísil á vetuma líka, varð ofsti hlluti árinnar og neðsti hluti vatnsins straumilaus, þar safnaðist leðja botninn og þama er horfin öll veiði gersamlega. — Gersamlega? — Það má heita að á aðeins einurn drætti af tíu, sem Haga- nes átti, sé hægt að veiða. Að sjálfsögðu eyðilagðist öll veiði í Miðfcvísl bæði ofani við stífluna og í þeám Ikalflla, sem þurrk- ungastigl, og það var sflrilyrði fyrir leyíisyeátintgunni. Það var gert og hann var alflmdikið mannviriri, en það hagar þann- ig til að farvegurinn semþom- aði upp var mjög breiður víða, og það var aðeáns l*/« rúim metri aff vatni, sem átti að fara um þennan stiga, Af þvi leiddi það, að þetta litla vatn dreifð- ist og mátti heita að það hyrfi í farveginum neðan við, og þar aff ledðandi gat enginn silungur gengið upp að stiganum. Það stóð til í ftiörg ár og var á- málgiað af okkur, að lagfæring- ar væru gerðar á þessu og far- vegurinn þrengdur þannig að vatnið dreifði efldd edns miíkið úr sér, og þetta æffluðu þeir nú að gera ár eftir ár, en aldrei vairð úr því. Og stigdnn kom sem sé að enigu haldi. Viðtelj- um 'því, að ráðherraleyfið hafi efldd laigastoð, þar sem þessu sldiyrði var ekfci fullnægt. í öðm laigi töldum við, að það hefði verið ólögleiga að því far- ið að atfla þess, í fyxsta lagi var ekfld hægt að bena því við að sammingar væru strandaðir, því að það var afldrei reynt að leita samminga. Við hefðum hugsamlega getað samið umþað, að byggð yrði þama sKfla, svipuð stfifllunni í Syðstukvísl. opin á sumrin en loflcuð á vet- uma. í þriðja laigi tel ég að þetta leyfi haifi verið aigeriega ólöglegt vegna þess, að ékki var gerð athugun á því hviaða áhrií þessar fraimkvæmdir hefðu bæði til gagns fyrir virikjunina og á veiði og gróðurfar í ánni. Ég hefld að þessi atriði kippi allri lagastoð undan þessium framkvæmdum yfdrleitt. Laxrækt — Þú getur efldri metið fiylli- lega til fjár það tjón, sem þið hafið orðið fyrir? — Það vom á sínum tíma skipaðir matsimenn til þess að meta þau sipjöll, sem þama yrðu, og þeir haffa nú sann- ast að segja aldnei gert neitt. Þeir haffa að vísu ós'kað eiftir því að við settum fram ofldkar kröfur, en ég leit þannig á mál- ið, að þeim bæri að metaþetta sjálifum og ofldcur að gera at- huigaseimdir við þeirra mat. Ef við settum fram oflckar lcröfur, væri þetta orðirm nofldcurs kon- ar gerðardlóanur. En i vetur, lögðuim við fram kröfiugerð til þess að þessar bætur fymtust eflekd. Ég hef þessar tölur ekki f höndunum, en hygg, að ef bæta ætti þetta tjón í eitt skipti fyrir öll þá hljóðuðu þær bætur upp á u.þb. 7 mifljónir. Og þar á ofan flcoma bæturfyr- mijög jalfnt vatnsrennsfli og þá er skdli hart ef á að gerahana að misreninslisá eins og stefnt er aö mieð Gljúflurveirsviirkjun. Þegar franalkviæmdir hér hóf- ust lágu efldci fyrir neinarrann- sóknir og eitt af því, sem af því heflur hlotizt er það, að enginn veit, hver á að vera vatnshæðin í Mývatni, og meel-1 inigar vora eildd gerðar fyrr en eftir að um náttúriega hæð í vaito- inu var að ræða. En hæðin hef- ur úrslitaþýðdngu fyrir allt dýralíf. Mörgum heflur gengið illa að sfldlja, hvemig þessar stffilugerðir verka á vatnið, en það er aflveig auigljlóst mál, að þegar vatnið fler allt um þröng- an sflcurð, þá þarf allgerfiega að stjóma rennsflinu. Þess vegna er það þannig, að ef gerir snögga úrkornu og hæfldcar í Mývatni, þá kemst vatnshæðin mdklu síð- ar í eðlilegt horf en áður var, eff ekkert er að gert, því að vatnið berst vitasflculd mdfldra hraðar niður þrjá áJdfiarvegi, sem alflir eru heldur breiðir og rúmdr, heldur en um einn þröngan skurð, þar sem öfllu er stjómaö með lofloum, — Ég hef heyrt, að þáð flamd- eigendur ætlið að krefjast lög- regluvemdar till að hindra end- urbygigingu Miðfcvíslarstffilu. Er eitthvað hæft í þvi. — Það hefúr koimið tifl tals, en ég hef enga trú á að stífllan verði endurbyggð. Ég teldi það afar óhyggílegt og hef ástæðu tiil að æffla að Laxárviricjun verði máfclu dýrara að hafa hana hefldur en efldri. Þá má lífca edtthvað gamga á, áður en syðstu kvísOimnd verður .loflcað eins og gert flieflur verið, þvf að það er engdn hedmdld tifl fyrir því verki. Hins vegar tel ég að semija megi um það með með því móti þó, að gireittverði fyrir göngum fislka uipp flyrir stífluna. En bað verður sednt saimdð urm, að Miðkvísl verði flokað aftur. Þjóðviljinn skyggnist um á slóðum ,sprengjumanna'

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.