Þjóðviljinn - 11.09.1970, Blaðsíða 7

Fo^daguir 11. septembsr 1970 — ÞJÓÐVILdTNN — SlÐA 1
asssíassgssffissaffjssí
",.:.............¦¦--,¦¦¦-¦¦¦"-- - ¦¦
MSÍi;
Rœff Wð
EYSTEIN SIGURÐSSON
bónda á Arnarvafní
Eysteinn Sigurðsson
hefur verið bóndi á Arnarvatni
í Mývatnssveit í rúman áratug, en jörð
hans liggur að Miðkvísl.
Hann hefur staðið mjög framarlega í deilunni
við stjórn Laxárvirkjunar, og er í
stjórn landeigendafélagsins.
Við báðuim hann að rekja viðskipti sín og
félaga sinna við Laxárvirkjun til þess að
fá nokkurt heildaryfirlit yfir málið,
og fer viðtalið hér á eftir.
— Sagan hetfst áriö 1946, þeg-
ar framkvæmddr hólfiust vid svo-
kallaða Syðstutovísl hjá Haga-
nesi, og það mun nu hafai ver-
ið með þá fraimkvaamid eins og
aorair, að þar voru ekki neinir
samningar gerðir. Hins vegiair
voru greiddar baetur fyrir spjöll,
sem þar voru unnin. Það eru í
rauninni eánu spjöllin, semihafa
verið metin og bœitt. Þarna
var nú etofci uin sibáFvægiIeg
spjöll að ræða hvorki á landi
eða á vedðisvæði. Það Öar eyði-
lagður einn drattur í ánni, og
hann var bættur á uim 10 þús.
kr. á þeiim áruim ásamt með
landspjölluim, sem voru uinnin
þarna. Eyrdr þessa peninga gat
bóhdinn í Haganesd reist fjár-
hús og Möðu, en á þessuim
tímai var Laxá öll neðan viirfcj-
unar ásamt EeyJqjadailsá leigð á
10 þúsund krónuir, en sú upp-
hasð mun í dag hafa tvö til
brjúhundruðfaldazt, þannig að
etf ætti. að bæta hvern drátt í
Laxá sem eyðilagður hefur ver-
ið hliðstætt þessu þá gæti það
orðið allálitfleg upphæð.
Mótmæli og
bótakröfur
Þessar framkvaamdir tooirmt að
litlu haldi fyrir virkjunina
vegna þess aö krapasMflur
mynduðust oft oflao við stífluna
og þó ætfci að vera hægt að
fileyta þarna firaim vatni um
þennan skurð, sam sprengidur
var, þá voru stífilurnar oft ofar
í ánni, þannig að þetfca kom
ekki að fullu haildi. Það var
því fljótlega farið að huga að
þvi að gera einhveirjar róttæfaar
ráðstafainir, og 1953 var ráðizt
í fraimkvæniidir hjá Geirastöð-
uim, og það tók 7 ár að ljúka
þeim.
— Og það var gert að ábú-
endum fornspurðum?
— Það var að vísu gerður
einihver saiminingur, en það er
víst bezt að hafia fæst orð um
hann af vissum ástæðuim, En
framkvæmdum er sem sagt Eok-
ið árið 1960 og um svipaðleyti
komist sá kvittur upp, að Joka
ætti hinum kvíslunum báðum,
fyrsit og fremst Miðfcvísl og
helzt syðstu kvíslirjini líka. Þá
sfcrifuðum við tveir landeigehd-
•ur veiðimiáilastjóra til að gera
honum grein fyrir því hvað
þarna vætri í húfi, og hann
svaraði ofckur aldrei því bréfi.
Hinsvegar gerði hann Laxár-
virkjun þann greiða að senda
henni afrit aif því og svara
henni. En síðar kom Laxár-
virkjun að frwáli við okkurland-
eigendur, og við tókum vita-
sfculd hennar máflaleitan ekiki
vel og toröfðuimst þess að boð-
að yrði til aílmenns fundar um
þessi mál, því að við tölduim
þetta varða Mýveifcninga allaog
raunar alla, sem byggju við
Laxá ofan virkjunar. Þessd
fumdiur var haldinn 12. júní 1960
og það var þar töluvert fjöl-
mienni. Þar mœtti stjórn Lax-
árvirkjunar ásamit SigurðiThor-
oddsen verkfræðingi
Niðurstaða þess fundar varð
engin, en Mývetnimgar báru
frajm harðorð miótaiæli gegn tfyr-
ir þau 9 ár, sem liðin eru,
þannig að hér yrði um einar
10 miljónir að ræða.
— Er það eángöngu fyrir
veiðitján?
— Fyrst og fremsit, en einnig
kemur til smávegis vegna land-
spjalla Hins vegar höfum við
allla tíð haldið okkur við það,
að þessi spjöll ætti aö bæta
með árlegum greiðsluim, og ár-
legar krofur vegna þessara 3ja
jarða, Arnarvatns, Haganess og
Geirastaða, nema um 450 — 500
þúsundum, Og þar er eingöngu
miðað við sillungsiveiði. Ef aft-
ur á móti kemur lax í Laxá,
sem við steÆnum að, hækka
þessar kröfur aö sjálfsögðu í
samræmi við það, og verði Laxá
efcki ræktuð upp með laod. hygg
ég að við höifium fullan rétt á
að fá bættain þann möiguleika-
missi. Höfuðröksemd okkar í
baráttunni gegn Gliúfurvers-
virkjun er verðmæti þessa
vatnasvæðis til! laxræktar.
Stiflumannvirkiii við Geirastaði,
irætlunum. Síðan halda virkj-
unarmenn nú áfram að þjarfca
eitthvað við landeigendur, og
við lýstum þvl strax yfir, að
fyrsta skilyrðið væri að þeir
bættu fyrir þau spjöll, sem þeir
væru búnir að vinna hér, áður
en lengra væri haldið. Þar var
m.a. það sem olkkur Arm'etn-
inga snertir, að þeir höföu
stundað það að sprenigja krapa-
stíflur í ánni á vetruim, en
saimlfcvæmt lögum er algerfega
bannað að sprengáa í veiðivatni
auk þess sem þeir hölfðu valdið
ýmsum skemmidum með þess-
um aðgerðum.
Ráðherraleyfi
— Við lýstum því yfflr, aðvið
værum ekki til viðræðu um
frekari samninga fyrr en búið ¦
væri að ganga firá þessu og við
sattum fram okkar bótakröfur;
þeir gengu að þeiim, byggðuupp
fyrir okkur tnrýr á þessa
syðstu kvísll út í eyju, sem þar
er og var nytjuð, en meö að-
gerðunum var búið að gera
þessiair brýr halfónýtar. Þeir
gengu að þessu hikHaust, og það
sem lá þar á bak við var, að
þeir óttuðust málaferli út a€
sprengingunum. Þegar þeiir eru
búnir að ftullnœgja þessum
fcröfum otokar, þá 'eru þeir bún-
ir að afJa sór heilmdJdar hjá
ráðherra til að stífia þessa,um-
ræddu Miðkvísl, jafnframt að
stífla sivokaltlaða hhðarfarvegi
syðstu kvísQair. Þó fengu þeir
etoki heilmild til þess að loka
henni aMri og það eigum við
Jíklega veiðiimálast.ióra aðþakka.
Aftur á moti hafa þeir ldkað
henni á vetrum með þeirri
stiflu, sem búið var að byggija
þar áður. Þegar við fengum tal-
kynningu uim, að þeár væru
búnir aö fá þetta ráðherralleyfi,
sfcrifuðum við hreppsnefnd
Skútustaðahrepps og oskuðum
þess, að hún tæki málið að sér,
því að við tölduim haina stork-
ari aðila og eins vegna þess, að
við töldum þetta miál varðaMý-
vetninga alla. Hreppsnefnd tók
máJið að sér og oddviti sendi
strax skeyti til Laxárvirkjunar-
stjórnar, þar sem lýst var fullri
ábyrgð á hendur henni gaign-
vart öllum þeim sfcemmtíum,
sem af þessu hlytust. Síðan var
haldinn fiunduir með hrepps- ,
neflnd' Skútustaiðahrepps^ land-
eigendum og Laxárvirkjunart'-
stjórn, og segja má að þar
næðist samkomulag um &ð
fresta þessum aðgerðum a.m.k.
í eitt ár og kanna, hvort nauð-
synlegt reyndist að loka kvísil-
inni. Við reiJuiuiðum með biví
að þarna væri komið samfcomu-
lag til bráðabirgða en nokkm
síðar erum við boðað'ir á fund
til Akureyrar, fulltrúar land-
eigenda og hreppsinefndar, og
bar var mætt Laxárvirfcjunar-
stjórn og verkfræðingur hennar
Sigurður Thoroddsen. Hainn
lýsti því þar yfir, að ekfci kæmi
til máOa að fresta framlovæmd-
um, og aðalástæðan væri sú, að
búið væri að legg^a í svo Tnik-
inn kostnað við undirbúning
framkvæmdanna, að efcki ksemi
til greina að fresta beim um
eitt ár. Þeim, sem höfðu fyligzt
ÞAÐ VERÐUR SEINT
SAMIÐ UM AÐ
L0KA MIÐKVÍSL AFTUR
með fraimkivæmdum þarna við
Mývatnsósa famnst þetta nokk-
uð hæpin röfcsemd, en þvímið-
ur var þetta nú látið kyirt
liggja.
Silungastiginn
— Og þið aðhöfðuzt ekfcert
firefcar í malinu?
— Við töldum ofckur vera
búna að þrautreyna aMar ledð-
ir, en hitt er annað mól, að
hefðum við þefcfct Laxárvirkjun-
arstjóm, aðfflerðir hennar og yf-
irgang, eins og við þekkjum í
daig, hefðum við sennilega elíki
Játið þar við sitja. En mijög
sikömimu eftir þennan fund, sem
aður var upp, því að þettavarð
bara einn forarpolllur, og það
hefur aldrei veiðzt branda í
henni síðan.
— Og þetta snertir vatnið
lífca?
— Náttúrlega snertir þetta
vafcnið Jíika að msjög mikluleyU
bæði hvað vedði áhrærir, því
að á miörguim bæjum hér í
Mývatnssveit var öruigg urriða-
veiðd, þagar hann var á göngu
miIJi ár og vatns. Þessi veiði
hvarf algerlegai, og ég hyglg ad
vairla hafi veiðzit göngusilung-
ur fyrr en þá í gær. 1 ráð-
herraleyfinu sem við minnt-
umst á var áfcvæði um það að
í þessa stíQu skylldi gerður sdl-
efcki lagastoð, þar sem þessu
sfciJyrði var ekki fullnægt. I
öðru lagi töldum við, aö það
hefði verið óJögtega að því far-
ið að afla þess, í fyrste lagi
var ékki hægt að bera því við
að samningar væru strandaðin
því að það var aíldrei reynt að
leita samninga. Við hefðum
hugsamlega getað samdð umþað,
að byggð yrði þarna stífla,
svipuð stMunni í Syðstufcvísl.
opin ásumrin en lokuð á vet-
urna. í þriðja lagi tel ég að
þetta leyfi hafi verið algerlega
ólöglegt vegna þass, að etoki
var gerð athugun á þvi hivaða
áhrif þessar framkvæmdir hefðu
bæði til gaigns fyrir virkjunina
og á veiði og groðuirfar 1 ánni.
Ég hefld að þessd atriði kippi
allri lagastoð undan þessium
framkvæmdum yfirleitt.
Silungastigi Laxárvirkjuiiar, sem reyndist ónothæfur.
haldinn var í septomlbeir var
hafizt handa um að stífla tovísl-
ina.
— Það eru aðeins Arnarvatn
og Geárastaðir, sem eiga Jönd
að MiðkvísJ.
— Já, en það hefur komið á
daginn, að veiðispjöll hafaorð-
ið mjög mdkil í Haiganesi lifca
við þessar aðgeröir, vegna þess
að þegar Miðfcvísl var Jokaðog
farið var aö íoka SyðstuJcvísJ
á veturna lika, varð efsti hJuti
árinnar og neðsti hluti vatnsins
straumlaus, þar safnaðist leðja
botninn og þarna er horfin öll
veiði gersamlega.
— Gersamlega?
— Það má heita að á aðeins
einum drætti af tiu, sem Haga-
nes áttí, sé hægt að veiða. Að
sjárfsögðu eyðilagðist öl veiði í
MiðtovísJ bæði ofani við stífJuina
og í þeim kaffila, eem þunrk-
Laxrækt
ungastigi, og það var stoilyrðd
fyrir leyfisveitingunni. Það var
gert og hann var allmiikið
mannvirki, en það hagar þann-
ig til að farvegurinm semþorn-
aði uipp var mijög breiður víða,
og það var aðeins V/s rúmr
metri aif vatni, sem átti að fara
um þennan stiga. Af þvi leiddi
það, að þetta litla vatn dreifð-
ist og mátti heita aö það hyrfi
i farveginum neðan við, og þar
af leiðandi gat enginn silungur
gengið upp að stiganum, Það
stóð tiH f fnörg ár og var á-
imiálgað af ofckur, að lagfæring-
ar væru gerðair á þessu og far-
vegurinn þrengdur þannig að
vatnið dreifði ekld eins mikið
úr sér, og þetta æWuðu þeir nú
að giera ár eftir ár, en aldrei
vairð úr því. Og stiginn kom
sem sé að enigu haldi. Viðteij-
uta iþví, að ráðherraleyfið hafi
— Þú getur ekki metið fylli-
lega tíll fjár það tjón, sem þið
hafið orðið fyrir?
— Það voru á sínum tíma
skipaðir matsimenn til þess að
meta þau spjöll, sem þarna
yrðu, og þeir hiafa nú sann-
ast að segja aldred gert neitt.
Þeir hafa að vísu oskað etftir
bvi að við settum firam okkar
kröfur, en ég leit þannig á mál-
ið, að þedm bæri að metaþetta
sjáJfum og oktouir aö gera at-
hugasemdir við þeirra mat. Ef
við settum fram ototoar kröfur,
væri þetta orðinn nofcfcurs kon-
ar gerðardómur. En í vetur,
lögðuim við fram kröfugerð til
þess að þessar bætur fyrntust
efcki. Ég hef þessar tölur ekki
í höndunum, en hygg, að ef
bæta ætti þetfca tjón 1 eitt
skipti fyrir óJl þá Mjóðuðuþær
bætur upp á u.þ.b. 7 mijjónir.
Og þar á ofan koma bæturfyr-
Vatnshæðin
— Nú eru ýmsir, sem hafa
brigzlað yfctour um að peninga-
sjónarmdöið sé þyngra á rnet-
unum hjá yfckur en náfctóiru-
verndin og þdð séuö fáainlegiir
til að ssmrja um aUa stoapaða
hluti, ef þið féið sæmilega gredtí
fyrir. Er þetta rétt?
— Við hötfum aidrei aatllað
að ganga að neanum samining-
um nema tryggt sé, aö þetta
svæði verði efcfci stoemimit á
nokkurni hátt. Við getum samið
um rermsJisvirkjuin, sem sé al-
gerlega sfcaðlaus fyrir fdskirm í
ánni, en um annað semjuimi við
ektoi. Með vatnsimSðluni í Laxá
er búið að eyðiOeggia hanasem
laxveiðié. Vaihnsmdðluin í ám
hetfuir aJIs staðar skemimt veið-
ina. Laxá er jafnreinnslisa, ein
af fáum hér á landi, og hefur
mjög jafnt vatnsrennslli og þá
er skolli hart efi á að gerahana
að imisreninsJisá eins og stefnt
er að meö Gljúferversiviirkjun.
Þegar franikvœmdir hér hóf-
ust láigu etotoi fyrir neinarrann-
stíknir og eitt atf því, sem af
því hetfur hlofcrzt er það, að
enginn veit, hiver á að vera
vatnshæðin í Mývatni, ogmaal-*
inigar voru efcki geiröar fyrr en
eftir að um náttúrlega hseð í vaifcn-
inu var að ræða. En hasðin hef-
ur úrsiitaþýðingu fyrir allt
dýralíf. Mörgum hefur gengið
illa að skiJja, hvernig þessar
stífJugerðir verfca á vabnið, en
það er alveg aiugrjlóst mál, að
þegar vatnið fer ailt wn þröng-
an skurð, þá þarf algerflega að
stjórna rennsldnu. Þess vegna
er það þannig, aðetf gerirsnögga
úrkonuu og hætokar í Mývatni,
þá kemst vatnshæðin miklu síð-
ar í eðlilegt horf en áður var,
ef ekkert er að gert, því að
vatnið berst vitaskuld mdkJu
hraðar niður þrjá ártarvegi,
sem allir eru heldur bredðir og
rúmdr, heldur en um einn
þröngan skurö, þar sem öJJu er
stjórnað með lokum.
— Ég hef heyrt, að þið Hand-
edgendur ætlið að krefiast Iðg-
regluverndar til að hindra end-
urbyggingu MiðfcvísJarstffJu. Er
eitthvað hæft í því.
— Það hefur komið til tals,
en ég hef enga trú á að stíflan
verði endurbyggð. Ég teldi það
afar óhyggílegt og hef ástæðu
tiJ að æfcla að Laxárvirkjun
verði mdfclu dyrara að hafa
hana hdldur en etefci. Þá má
líka. edtthvað gamga á, áður en
syðstu kvísJinni verður Jofcað
eins og gert hefur verið, því að
það er engin heimild til fyrir
því verki. Hins vegair tel ég
að semija megi um það með
með því mðti þó, að greitt verði
fyrir göngum fisfca uipp fyrir
stífluna. En bað verður seint
samdð wra, að Miðkvfsl verðd
lokað atftur.
Þjóðviljinn skyggnist um á
slóhm ,sprengjumanna'