Þjóðviljinn - 30.09.1970, Blaðsíða 3

Midvikudagur 30. septemiber 1070— ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA J
NASSER: Tákn þjó&ernisvakningar
og óumflýanlegs sigurs sósíalismans
Gamal Abdel Nasser
Hér verður, svo seim sikiljian-
legt misetti vera, elkfci reynt
að rekja alla.n feril hins nýlátna
fruimherja araibísíkrair þjóðemis-
vaikningar, Nassers forseta. A
honuim bar svo mairfft til tíð-,
inda, sivo ofit sldptust á sltoinog
Sk'irir, sro lítilll virtist iðuleiga
miunuirinn á íþví að einsitaikt á-
hrifaivaild hans tryggði honum
adigera forystu fyrir bjóðiflreilsis-
baráttu ,,binnar airaibíslku bjóð-
ar“ og hiimu að slkrykkjóltt giang-
verk sögunnar, haitröimim and-
staða fhaldsa'fla og heimsrvailda-
sinna og stundum líka glaippa-
slkot hans sjáliEs ráðu honum að
fiulhx, að bess er eniginin kositur
að rekja alla þá sögu í situttri
blaðaigirein sem auk þesis er, svo
sem að Mkum lætur, siettsaim-
an með stuttum fyrirvara. Hér
verður því aðeins leitazt við að
færa rök að því að fteri® Nass-
ers og þá uim leið himnar arab-
ísiku þjöðemisarallminigar var
eklkert einsdæmi helduir þvert
á móti dæmiigierður um þátmeg-
inþróun. sem móltað heflur sögu
mikils meiriihltata mannlkyns á
síðusitu áratugum, ein. vili oft
fara fralm hjá þeim seim búa
á hjara heims — og er ekiki
endiiega lögð eiginleg mieriking
í þau orð. I lokaorðum bókar
urn „Egyptaiand Nassers“ sem
Peter Mansfield, flréttamaður
brezka borgarablaðsins ,.Sunday
Times“ í Austuriöndu'm nær
um árabill gatf út í „Penguin
African Librairy“ 1965 var m.a.
komizt svo að orði: „Egyptar
hafa undir stjóm Nassers þegar
sannað að lítilmaigna þjóð sem
ræður yfir talkmörfkuðum auð-
lindum getur boðið byrginn hin-
um fomu og nýju heimsrveldum
og nýlendurikjum. Þeir eiga
eftir að sanna að þeir geti si,gr-
azt á flátækt sinni oig tekið sér
sess meðal þróaðra þjóða. Geri
heir það, mun byltingin í Eg-
yptalandi 1952 haía madkað
tfmahvörf í sögu tuttuigustu
aldarinnar". Þrátt fyrir ósi'gur
egypzka hersins fyrir árásadher
Israielsmiainna í leiifturstrfðinu
1967 og reyndar ýms önnur
dkaikíkaföll hefur gangur mála í
Egyptal'andi þann hálfa áratug
sem liðinn er síða.n bókin koim
út gefið mijöig ákveðna vísbend-
ingu um að síðasta setning til-
vitnunarinnar muni reynast
sönn, þótt við rammiain reip sé
að draga, þar sem er aldailömg
niðurlægi.ng og landlæg örbirgð
aflkomienda þeirra sem fyrir ái-
þúsundum — og reyndar á nýj-
an leik löngu síðar — urðu til
að leggja grundvöll að _ þeirri
siðmenningu sem við Islend-
ingar mi.a. búum við-
Þeir ungu „firjálsu liðsforingj-
ar“ í egypzlka hernum sem
stóðu fyrir byltbimgunni 1952 og
tóku völdin af leppum hins er-
lenda arðránsvalds gerðu sér á-
reiðanlega flæstir grein fyrirþví
að hún myndi miarka þau tíma-
hivörf í sögu oikkar aldar sem
hinn brezki blaöaimiaður talar
um og þetta á einnig við um
Nasser sem var í senn for-
sprakki þeirra og helzti hug-
myndasmiður. Huiglleiðánigar
hans uim byltinguna sem komu
út í bókarfonmi tveimur árum
eftir byltinguna bera með sér
rómimum áróðursbæklingi gegn
kommiúnismanum og ölllum hug-
myndum hans. En hann lærði
aÆ reynslunni: „Síðan hefur
hann falllizt á og samílagað sín-
uim oigin viðhorfum verullegan
hiluita afl kienniingum mairxism-
ans uim þióðfólaigið og átökin
milli stótta bess“ (Peter Mams-
field), og þetta ágeröist enn
þann hálfa áratug sem hann
átti óiilfaðan, þnátt fyrir ein-
læga trúrælkni hans og hollusitu
við miikilfengiegan arf múham-
edstrúarinnar og kenninga
hennar. Hann átti þetta reyndar
saimeiginlegt með mörgum öðr-
uim leiðtogum þjóðtfrélsishreyf-
ingar araiba: Um fátt er meira
ritað og rætt af lærðum mönn-
um í nýfrjálsum löndum araiba
sem hafa tekið sósíalismann á
stefnuskrá sfna en nauðsynina
á að brúa bi'lið mlilli guðsaf-
neitunar hins „rétttrúaða“ miarx-
ista, og kennisetninga kóransins
sem eru reyndar margar hverj-
ar spunnar af nákvæmlega
sama toga og bau siðrænu lífs-
viðhorf sem eru undirstaða og
líBgjafi óspilltrar sósíalistískrar
buigsunar.
Sú þróun í átt tiil sósíalisma
á skipun þjóðfélagsins sem
átti sér stað í Egyptailamdi eftir
byltinguna 1952 og fór að taka
á sig verulegan skrið, fyrsteft-
ir að gaignbyltingartilraun Neg-
uiibs hafði farið út uim þúfur

þeir gerðu sér sjálflsaigt hug-
myndir um nauðsyn þess að
binda enda á hið erlenda arð-
rán og bæta hag þjóðar sinnar,
en reyndin varð þar, eins og
annairs sitaðar, að edna leið fá-
tæknair þjóðair til að risa upp
úr eymd aldalangrar kúglunar
og arðráns er að taika upp bú-
skapariiætti sósíalismans. A það
heflur verið bent áður og ereitt
meginatriði í heimssö'guami síð-
usitu áratugina að það voru ekki
hinir „yfiifliýstu“ kommúnásta-
flokkar sem ruddu sósíalisman-
um brautina, heldur ómarxísk-
ir og jafnvel a.ndmiarxískir
bjóðernissinnar — iðulega eða
jaflnvel otftast ungir liðsiforing.i-
ar í herjum þessara, landa sem
aHdiir höfðu verið upp við og
þjálfaðir til hollustu við haigs-
muni hinnar innlendu auðstétt-
ar og erllendra, evrópskra eða
bandarískra, yfirboðara hennar.
Það var gætfa Nassers að eiga
þann hætfileika sem gerir
pólitíkus að stjómivitringi að
hann kunni að læra atf reynsl-
unni og um leið var það ham-
ingja þeirra tugmiljóna fétækra
bænda seim Egyptaland byggja
sem> nú eru hanmi lostnir, en
munu samt elkki láta ,við bað
sitja. að gráta foringia sinn,
heldur satfna liði og snúa bök-
utn saman til að trygigfia að
verki hans verði haldið álfram.
Og það var ekki aöeins þeirra
gæfa. heldur einnig annarra
fátækra þ.ióöa. Hans verður
minnzt sem þrauitryðjandans, og
það eklki aðeins meðail sinnar
eigin þjóðar, enda hefur verið
á það bent að nær hvarvetna
sem flátækum þjóðum heflur
teikizt að hrista aif sér klafann
á síðustu áraituguím hafi áhrif-
anna af fordæmi hans gasttmeð
einhverjum hætti. En fyrirhon-
um vakti þó fyrst og fremst að
vekja af aldalöngum s/vefni hina
„arabísku þjóð“ sem honum var
tamt að tala um sem ein væri
anda þótt sviptivindar siö'gunn.ar
hafi skilið þœr að svo að enn
mun það eiga nokkuð í land
að draumur hans rætist um
eitt lýðveldi alllra þeirra sem

Assúan-stíflan
að enda þótt hann kynni að
hafa skipt uim sumar skoðanir
vegna reynslunnar aif þessum
tveim fyrstu árurn fór því
fljarri að hann gerði sér enn
fyililega Ijóst hivert sitefna
skyldi og þá enn síður að sú
stefna hlyti að liggja í útt 111
sósíalismans. Árið 1955 skrifaði
hann þannig formála að hat-
Nasser á unga aldri
1954, síðan vegna hemaðarárás-
ar Breita, Frakka og Israels-
manna eftir þjlóðnýti.ngu Súez-
skurðarins 1956 og þeirrar ný-
sköpu.nar í atvinsnuliífi landsins
semi Assúan-stífllan og ralforku-
verin við hana hafla þegar
valdið — þessi þróun stafar
eins og áður sagir síður en svo
af neinni tilviljun, héldur hef-
ur hún reynzt óumifllýjanlegt og
aílgilt sögulegt lögmál, hvort sem
upphafsmenn byltinga sdðustu
áratuga í þriðja heimdnum gegn
erlendu a.rðráni og innlendri
leppmennsku hafa vísvitandi að
henni ste>fnt eða ekki. bað fór
alveg á saima hátt á Kúbu; þar
eins og í Egyptalandi komst
ékiki skiriður á þjóðfélagsbylting-
una fyrr en byltingairlleiðto'gann-
ir tóku að framikvæma fyrir-
heitin um að losa þjóðir sitnar
undan erlendu arðráni með því
að hrófla við hinum erlendu
auðfyrirtækjum. I Egyptalandi
var það þjóðnýting Súezskurð-
arins, á Kúbu var það þjóð-
nýfing olíuihreinsunarstöðva
hinna bandarísku og reyndar
alþjóðlegu olíuhri.nga. Eins hef-
ur farið í nýlendum sem öðl-
azt hafa frelsi undan erlenduim
yfirráðum fyrir eigi.n tillstyrk og
með nær óbærilegum blóðfórn-
um» eins og t.d. hjá frændþióð
Egypta, Serkjum í Alsír. Eng-
inn af þeim níumenningum sem
lögðu á ráðin uim uppreisnina í
Alstfr 1954 taldi sig sósíaldsta;
Sameiningartáknið
ei'ga airabísku að móðunmáli,
eins og nýleg dæmd sýna. Sá
ednlægi harmur sem alþýða
manna í hinum ýmsu löndum
araba hefiur látið í Ijós viðsivip-
legt andlát Nassers sannar að
þrátt fyrir skiptar skodanir
forystumanna hinna araibísku
ríkja um mörg meginati-iði, leit
alþýða manna til hans sem
sameiningartákns, enda var
hann óþreytandi að sætta hin
stríðandá öfl og tækistf jafnvel
að bjóða konung Saudi-Arabíu
velkominn till Kairó, þótt hann
væri einmitt fulltrúi þess staðn-
aða lénsherravalds sem vegna
þjónslundar sinnar við erlenda
auðhringa hetfur staðið öltam
firamförum araiba fyrir þritfúm
og gerir enn. Óþrjótandi starf
hans í htatverki sáttasemjar-
ans og eljusemi við að legigja
grundvöllinn að endurreisn
síns ei.gin lands og einingu ar-
aba, ef þá ekki sameiningu
þeirra í eitt ríki, lagði bann að
velli langt fyrir aldur fram.
En starfi hans verður baldáð
áfram; minningin im hið
mikla arabísikia stórveldd og
menningiarríki miðalda lifir
meðal aillra araiba og ættum við
Islendingar að vita hvers virði
minnin'gin um forna gullöld
getur verið þedm sem þolað
hafa niðuirlægingu og undir-
okun annarra um alda-raðir.
Það var ekkj tilviljun að Seb-
astian Haffner bar saman í
grein í þýzka ritinu „Der
Stern“ rétt fyrir siðus'tu ára-
mót Kína og arabalöndin og
þá þróun sem orðið hefði í
þessum tveim heimshta'tum á
síðustu áratuigum. Hann var í
liitlum vtafla im að hið forna
ríki araba Kalifatið, sem fyrr
á öldum stóð Rikinu í mdðj-
unni fyllilega á sporði sem
heimsveldi og menninigajgrijci,
mjmdi aftur verða endurreist.
Þess vegna hefur Gamal Abdel
Nasser markað svo djúp spor
í sögu okkar ald-ar að natfn
hans mun lengi í hávegum haft,
og þá ekki aðeins meðal landa
hans og frænda.
- ás.
Arabar eru harmi lostnir
Framhald af 1. siðu
styrj'aldaríréttir og deiluir. sem
þar hafa setið í fyrinrúmi und-
anfamar tvær vikur. Hussein
konungur sendi þegar samúðar-
skeytj til Kairó. Hann mun flara
þangað fráðlega til að vema við-
stadduir jarðarförina, og einnig
er búizt við þvi að Yasser Araf-
at, leiðtogi skæruliða. fari þang-
að. Arafat var staddur í noröur-
hluta Jórdanij í kvöld á yfir-
ráðasvæði skærullSða,. Báðir að-
ilar virða nú vopnahlé í Jórd-
aníu.
í Beiiruit í Sýrlandi var þús-
undum skota hleypt af upp í
loftið í kveðjuskyní við Nasser
að sýrlenzkum sdð. í Sýrlandi
var lýst ytfir fjörutíu daga þjóð-
arsorg, og stjórn íraks, sem
var þó andvíg stefnu Nassers,
hetfur lýst yfir viku þjó’ðarsorg
í lamdinu.
Stjóm fsraéls befur greini-
lega ákve'ðið að halda áfram að
segj;a sem fæst um fráíall Nass-
ers. Stjómin sat á fundi í tvo
tíma í diag undir foryst j Goldu
Meir. í stuttri tilkynningu, sem
gefin var út eftir fundinn sagði
einungis að yfi-rmaður upplýs-
ingadeildar herforingjaráðsins
hefði gefið skýrslu um þróun
méla í arabaríkjunum eftir lát
Nassers.
Það kom tdl óeirða bæði í
Jerúsalem og Gaza í dag, þegar
syrgjand; arabar komu saman
á götum úti tdl að minnast Nass-
ers. Um 60o arabar gengu um
götur Jerúsalem með myndir af
Nasser. í>að kom til óeirða og
dældi lögreglan vatni á arab-
ana. 30 ar-abar voru fluttir á
lögreglustöðina til yfirheyrsiu,
og voru það einkum konur. í
Gaza skaut lögreglan yfir höfu®
þeinra manna, sem syrgðu Nass-
er, og særðist ein kona lítils-
háttar. í þorpum á herteknu
svæðunum á vesturbakka Jórd-
anár komu araibar ednnig sam-
an á götum úti, og hrópuðu í
takt; „Nasser er látinn, Allah er
mikill“. ísraelskum hermönnum
var skipað að vera við öllu bún-
ir, en það kom hvergi til átaka.
★
Stjóm Sovétrikjanna hvatitd í
da-g araba til þess að standia sam-
an og halda áfrarn baráttunni
gegn heimsvaldastefnu, þannig
heiðruðu þeir bezt minningu
hins látna leiðtoga. Þet.ta kom
fram í samúðarskeyti sem var
undirri'tað af Leonid Bresnéf,
Alexei Kosygin og Nikolai Pod-
gomi, forseta Sovétríkj. Leið-
togar Sovétríkjanna lögðu á-
herzlu á að Sovétríkin vildu efla
alhliða sambönd við Sameinaða
arabalýðveldið, og ekkj yrði
nein breyting á siamskiptum
þeirra við Egypta. Sovétríkin
munu halda áfram að styðja
frelsisbaráttu arabísku þjóð-
anna, sagði 1 skeytinu, en leið-
togamir lýsflu því einnig yfir
að þeir myndu gera allt, sem
hugsanlegt værj til að stuðla að
friðsamlegri lausn deilum'ála í
hinum nálægari Austurlöndum.
Þeir sögðu að Nasser hefðj verið
mikill vinur Sovétríkjanna.
Lát Nassers var ekki tilkynnt
opinberlega i fjölmiðlum í Sov-
étrikjunum fyrr en á hádegi í
dag. Þá var skýrt frá andláti
hans og samúðarskeyti leiðtoga
Sovétríkjanna lesið upp.
Nixon Bandaríkjaforseti dvald-
ist um borð í fl-ugvélaskipinu
,.Saratoga“ á Miðjarðarhafinu í
dag, og lýsti hann því yfir að
fráfall Nassers varpaði skugga
óvdssunnar yfir hin íálægiari
Austurlönd. Hann hélt fund með
ráðgjöfum sínum um májefni
landa fyrir botnj Miðjarðarhafs
í morgun, í viðtali við banda-
rískar sjónvarpsstöðvar sagði
Nixon síðan að andlát þjóðar-
leiðtoga þyrfti ekki að hafa al-
varlegar afleiðingar, en bann
benti á að Nasser hefði verið
tiltölulega ungur maður og þess
vegna væri ekki unnt að sjá fyr-
ir hvaða áhrif dauði hans kynni
að hafa á þróun máia fyrir
botni Miðjarðarhafs.
Fréttamenn töldu að lát Nass-
ers myndj sennilega hafa þær
afleiðingar að áætlun Banda-
ríkjamanna um frið í Austur-
löndum nær verði frestað, e.t.v.
um nokkra mánuði. Bandarískir
stjómmálamenn telja a® sam-
virk forysta muni faira með
stjórn í nokkra ménuði áður en
nýr leiðtogi geti tekið við stjóm-
artaumunum, og nýr leiðtogi
geti ekki byrj að stjórnarferil
sinn með því að hefja friðar-
samninga við ísnael.