Þjóðviljinn - 02.10.1970, Blaðsíða 6

0 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN — Föstiudagiur 2. október 1970,
Um s'jö vi'kna skeið ferðaðist sænski rithöfundurinn
Göran Palm rnn portúgölsku nýlenduna Gineu-Bissau.
Þar hefur um sjö ára skeið geisað styrjöld milli nýlendu-
hers og skæruliðahreyfingar, sem hefur náð betri árangri
en flestar frelsishreyfingar og ræður nú um % hlutum
landsins.
Nýlendan er á stærð við Holland og íbúamir um ein
miljón. Þar eru ræktúð hrísgrjón og jarðhnetur, þaðan
kemur olía og báxít.
HIÐ „GLEYMDA"
VÍETNAM AFRÍKU
Göran Palm lýsir sigursælli frelsishreyfingu
Fyrsta tilfinning manns, sem
kemur til Gíneu-Biissau („portú-
gölsku Gíneu“) er undrunin.
I>ad hefur geisað blóðuig ný-
lendustyrjöld í sjö ár í þessu
flata landbúnaðarlandi á vest-
urströnd Afríku, en þrátt fyrir
það lítur það út eins og sælu-
ríki. Hænurnar gagga og börnin
dansa. Þorp sem hafa verið
brennd til ösku oftar t:i einu
sinni líta út eins og þau hafi
aldrei verið brennd, því að
kofarnir hafa verið endur-
byggðir á sama stað og gömlu
kofamir og í sama stíl.
Sprengjuflugvélar af nýjustu
gerð fljúga daglega yfir landið,
en niðri á jörðinni lifa menn
sama einangraða lífinu og á
Norðurlöndum á miðöldum.
Engir lampar, einungis bál.
Gínea-Bissau er edns lítið
land og Holland, en það tekur
samt margar vikur að ferðast
þar á milli landamæra. I þjóð-
frelsishemum eru jafnvel flest-
ir ólæsir og óskrifandi. Fájr
hermenn kunna á klukku. Þang-
að til fyrir fáum árum höfðu
aðeins borgarbúar heyrt nefnda
skó eða sykur Malaría, gula
og taugaveiki eru algengir sjúk-
dómar en engínn er bólusettur.
Hvemig er hægt að berjast
fyrir frelsi í slíku landi? Þar
er þó eina frelsishreyfing
Afríku — eina frelsishreyfingin
í heiminum fyrir utan Vietnam
— sem hefur tekizt að frelsa
meir en tvo þriðju hluta lands-
ins undan her nýlenduveldisins.
Þetta er svo merkilegt að
maður trúir varla sínum eigin
augum.
Nýlenduveldið heitir Portú-
gal, félagi Noregs og Svíþjóðar
í Elfta, og félagi Noregs í
Atlanzhafsbandalaginu. Það
heldur dauðahaldi í það litla
sem eftir er af „portúgölsiku
Gíneu“, — nokikrar borgir og
eyjamar — en öðrum hlutum
landsins er stjórnað af PAIGC,
„Hinum afríska sjáiifstæðisfflokki
Gíneu og Grænhöfðaeyja“, eins
og floktourinn heitir fullu nafni.
Stjórnin í Lissabon heldur
þvi fram að Portúgalar stjórni
landinu enn, en „spellvirkjarn-
ir“ haldi til utan landamæra
landsins og geri einungis næt-
urárósir á Gíneu-Bissau. Þessu
héldu þeir stíft fram, þegar þeir
hneyksluðust á því að Svíar
skyldu álkveða að styðjaPAIGC.
En við fórum um sveitimar í
næstum því fjórar vifcur án
þess að sjá einn einasta Poirtú-
gala! Það voru alls staðar menn
úr PAIGC, sem önnuðust stjórn-
arstörf, þyggðu skóla, settu á
stofn alþýðuverzlanir, byggðu
upp sjúkralið og söfnuðu liði
fyrir þjóðfrelsisherinn.
Það er því kominn tími til
að sleppa orðinu „portúgalska"
fyrir framan nafn landsins
„Gíneu“ í kortabókum og bæta
í staðinn við nafni höfuðborg-
arinnar, Bissau, til að auð-
kenna landið
Gleymt stríö
Styrjöldin í Gíneu-Bissau er
ein hinna ókunnu styrjalda,
sem fjölmiðlar hafa lítið skýrt
frá. Maður gæti því látið sér
detta í huig að sigur PAIGC
stafi af því, að Portúgalar hafi
beitt öllum sínum herstyrk í
mikilvægari nýlendum sinum í
Afríku, Angola og Mosambik,
og látið Gíneu eiga sig. En
málum er þó ekki svo fárið.
Það eru tiltölulega ifleiri portú-
galskir hermenn í hlnni fátæku
„Gíneu-Bissau“ en í hinu stóra
og auðuga Angöla
Þejr 40 000 hermenn, sem þar
eru, beita einnig jafn fullkomn-
um herþotum, þyrlum og bens-
ínsprengjum pg Bandarikja-
menn j Víetnam. Þeir eyði-
leggja uppskeru og skjóta niður
búfé á sama hátt, þeir reyna
einndg á sama hátt að safna
fólkinu saman í „strategískum“
borgum.
Meðan PAIGC fær létt vopn
og sprengjuvörpur frá löndum
Austur-Evrópu og Norður-
Afríku, fá Portúgalir miklu
voldugri útbúnað frá Banda-
ríkjunum, Vestur-Þýzkalandi,
Italíu, Frakklandi, Belgíu,
Kanada og Israel.
Það bendir heldur ekkert til
þess að Portúgalar hyggist af-
sala sér Gíneu-Bissau sjálf-
viljugir. Meðan við heimsóttum
frelsuðu svæðin sáum við að
meða-ltali þrjár eða fjórar
portúgalskar flugvélar á dag, og
við komum þó ekki tifl iþeirra
svæða þar sem mestir bardagar
geisuðu. Portúgalir telja senni-
lega að sigur PAIGC í Gíneu-
Bissau myndi gdfa skæruliðum
í Angóla og Mosambik byr
undir báða vængi.
Á eigin for-
sendum
En hvernig er þá unnt að
skýra hinn mikla árangur sem
þ j óðf rel s isheri nn hefur náð?
Einfaldasta svarið er það, að
PAIGC hefur tekizt að forðast
þau mistök, sem aðrar svipað-
ar hreyfingar hafa gert og gera
enn:
Ýmsar frelsishreyfingar í
Afríku hafa reynt að vinna
skjóta sigra með því að gera
málstað stærsta ættbálks lands-
ins að sínum eigin. Þeim hefur
virzt auðveldara oð gera mönn-
um tilgang frelsisbaráttunnar
skiljanlegan almenningi, þegar
lujgt er að útskýra hana sem
t.d. baráttu fyrir frelsi Balante-
ættflokksins. Það var mjög
freistandi að beita slíkri aðferð
í Gíneu-Bissau, þar sem Bal-
ante-ættbálkurinn varð mjög
snemma hlynntur baráttunni en
Fúla-ættbálkurinn var andvíg-
ur henni. En PAIGC tók þá
afstöðu í upphafi að berjast
gegn öllum aettbálkakryt, á
sama hátt og hann neitaði öll-
um nýliðum, sem vildu ein-
ungis berjast af hatri til hvítra
manna.
Það sem PAIGC miðar við,
er ástandið í landinu sjálfu.
Það virðist ekki vera til nein
verkamannastétt í Gíneu-Biss-
au, einungis nokkrir hafnar-
verkamenn, það var heLdur
ekki til nein byltingarsinnuð
menntamannastétt, sem hægt er
að tala um. Á fimm hundruð
árum hafa Portúgalar einungis
veitt fjórtán Gfneubúum há-
sfcólamenntun. 99,7 af hundraði
allra íbúa landsins voru jafn-
vel ólæsir og óskrifandi.
Það sem var verst var þó að
stærsta stétt landsins, smá-
bændumir, höfðu efcki fengið
svo mikið að kenna á kúgun-
jnni persónulega (sköttum o. þ.
Ungir piltar úr alþýðulögreglunni: styrjöldin er að gera úr þeim eina Þjóð.
h.) að þeir væru reiðubúnir til
að berjast af sjálfsdáðum. Flest-
ir þeirra skildu jafnvel ekki
merkingu orðsins þjóð.
Stofnendur PAIGC árið 1956
voru borgaralegir menntamenn
af sama tagi og stofnendur
þjóöfrelsishreyfinga í þriðja
heiminum eru venjulega. En
þessir borgaralegu menntamenn,
undir forystu búfræðingsins
Amilcars Catoral, vörðu sjö ár-
um í að ferðast um borgir og
þorp til þess að kynnast hinum
ýmsu ættbálkum og félagshóp-
um, til þess að finna foringja
og skipuleggja skæruliðahópa,
fræða menn um eðli nýlendu-
stefnurinar ag vekja þjóðemis-
meðvitund. Þeir vildu gera hina
nýstofnuðu hreyfingu að fjölda-
hreyfingu áður en þeir hæíu
vopnaða orustu,
Þegar fjæsta skotinu var
hleypt af 1963 kom það Pórtú-
gölum á óvart. Þeir höfðu búizt
við árás að utan, frá Senegal
eða lýðveldinu Gíneu, þar sem
aðalbækistöðvar PAIGC eru
enn. En styrjöldin hófst í miðju
landinu og breiddist síðan út
að landamærunum. Skæiuihem-
Amilcar Capral, formaður
PAIGC
aðurinn var þvl þegar skipu-
lagður. Á fyrsta ári styrjaldar-
innar tókst skæruliðunum að
rjúfa allar samgönguleiðir
Portúgala, sem lágu inn í land-
ið. Og þegar eftir eips árs bar-
daga vann hin nýstofnaða
skæruliðahreyfing sjgur, sem
var hliðstæður orustunni um
Dien Bien Phu í Frakklandi:
hinn sjötíu og fimm daga langa
bardaga um eyna Como.
— Þegar Portúgalarnir misstu
Como, misstu þeir einniig frum-
kvæðið í styrjöldinni, sagði
Nino, yfirforinginn á suðurvíg-
stöðvunum. Síðan höfum við
haft frumkvæðið. Næst kemur
röðin að stóru borgunum.
En jafnvel sigrar af þessu
tagi haÆa ekfci fengið PAIGC
til að gleyma þvi að hin stjóm-
málalega og félagslega styrjöld
er mikilvægari en sú styrjöld
sem háð er með vbpnum. Þeir
vilja koma í veg fyrir úrkynj-
un sjálfstæðishreyfingarinnar,
koma í veg fyrir að það verði
einungis ný afrísk yfirstétt, sem
komi í staðinn fyrir nýlendu-
yfirstéttina, eða evrópska her-
veldið víki einungis fyrir af-
rísku herveldi. I staðinn vilja
þedr leggja grundvöllinn að
þjóðfélagi, sem öll þjóðin getur
litiö á sem sitt eigið, meðan
þeir eru enn að berjast fyrir
frelsinu.
Skæruliðasam-
félagið
öll þorp líta eins út við
fyrstu sýn. Allir íbúamir eru
fátækir smábændur. En undir
niðrj geta þedr verið mjög ólík-
ir. 1 þorpi sem hefiur minna en
tvö hundruð íbúa (um það bil
tuttugu stórar fjölskyldur) getur
maður fundið menn af fjórum
ólíkum þjóðum (ættbálkum),
sem tala fjögur ólík mál og
hafa þrjú ólík trúarbrögð. Það
eru einnig andstæður milli eldri
og yngri kynslóðarinnar o@
milli karla og kvenna
Bardagamir hafa valdið
miklu um það að fá þessa hópa
til að standa saman, að minnsta
kosti á yfirborðinu. Þegar tfUug-
vélarnar koma verða allir að
leita skjóls í sömu holunni, og
þegar máninn skín verða allir
að vinna að uppskeru á þeim
akri, þar sem rísinn er orðinn
þroskaður, án tillits til þess
hver á hann. En PAIGC hefur
einnig reynt að koma á fót
stofnunum, sem gætu ekki að-
eins sameinað hina ólíku fé-
lagshópa á djúpstæðari hátt,
heldur lfka lagt grunnlnn að
þjóðfélagi framtíðarinnar:
þorpsfundum, þorpsnefndum,
þorpsdómstólum, alþýðuher og
alþýðuverzlunum.
Áður íyrr voru það höfðingj-
amir eða ráð öldunga, sem
stjómuðu þorpunum, og , á
fyrsitu sitigi styrjialldarínnar var
það leynileg fflokksnefnd sem
gerði það. En á frelsuðu svæð-
unum hafa stjórnarstörfin ver-
ið falin kjörnum þorpsnefndum.
Allir þorpsbúar hafa atkvæðis-
rétt við kösningamar Þeir
þekkja yfirleitt aila frambjóð-
endurna persónulega og veátir
það tryggingu fyrir lýðræði,
sem okkuir skortir t. d. í okkar
stóru bæjarfélögum. Alllir fé-
lagshópar bjóða fram sína eiigin
frambjóðendur og tryggir það
að þeir fimmi, sam kosnir
verða, séu íuUtrúar íbúanna i
heild.
Það er ekki alltaf auðvelt að
fá þessar nýju stofnanir til að
starfa, sagði José Araújo, upp-
lýsingastjóri PAIGC. Alþýðu-
búðirnar standa oft tómar þeg-
ar bændurnir koma með rís-
inn til að verzla, og þorps-
nefndirnar verða stundum að
hafa túlka, þegar þær kotna
saman. En hver héfur sa'gt að
það sé fljótlegt verk að skapa
sósíalistískt þjóðfélag, sem
kafnar ekki undir nafni? Okkur
liggur ekki á, því lengur sem
styrjöldin stendur, þeim mun
meira svigrúm fá hinar nýju
stofnanir til að festa rætur, og
fólkið sameinast enn meir. Við
vitum að við höfum einn af
lyMum framtíðar Afríku í
hendinni.
Getum ekki
tapað
Það getur verið erfitt fyrir
úflending, sem hvorki kann
portúgölsku né kreólsku, að sjá
hvort þjóðfrelsdshreyflnigin nýt-
ur stuðnings alþýðunnar En
fulltrúar flokksins eiga góða
vini í öllum þorpum, sem þeir
koma til, þeir ferðast frjálsllega
um meðal almennings, og eng-
inn er hræddur við þá heddur
ríkir frjálslegt andrúmsloft í
kringum þá. Það er því óhætt
að draga þá ályktun að þessi
hreyfing njóti mjög mikils
trausts.
Annar mælikvarði á það hve
mikils fylgis PAIGC nýtur
meðal almennings er vilji al-
mennings til að taka að sér
ýmis sjálfboðastörf í þorpun-
um, og skilningur þeirra þorps-
búa, sem maður tallar við, á
stjrrjöldinni. Þegar maður hefur
í huga fjölda þeirra manna,
sem eru ólæsir og óskrifandi
er það einkum athyglisvert, hve
skflnimgur manna er mikfll.
Þorpsbúar virðast afls staðar
átta sig fyllilega á tilgangi
styrjaldarinnar. Þegar fufltrúi
flokfcsins talaði um atfistöðuna
milli vopnaðrar baráttu og
stjórnmáTabaráttu. sagði bónda-
kona nókkur:
— Það er leiðinlegt með
þessa Portúgala, sem hafa
einungis skotvopn. Við höfum
alls konar vopn: vinnutækin,
flokkinn, samstöðuna, réttinn til
landsins •— og svo höfum við
auk þess alþýðuherinn. Við
getum ekki tapað.