Þjóðviljinn - 09.12.1970, Blaðsíða 7

MidvSkJudaigxir SL ^áesembec XfiSO í>JÖDVILJINN — SÍÐA J

Rúrik Haraldsson og Kristbjörg Kjeld í hlutverkum sinum.
Atriðj úr sýningu Þjóðleikhússins á „Sólness by ggingarmeistara.
Þjóðleikhúsið:
SÓLNESS B YGGINGA RMEIS TA Rl
eftir HENRIK IBSEN
Leikstjóri: GI'SLI HALLDÓRSSON
Sv<o lanig.t er an liðið firá
því að„Sólness bygginganmeist-
airi“ var frumsýndur á fjölum
Þjóðleikihússins að ég þori vart
íim að rœða. Ástæðurnar til
þess að ég hief ekki biri neina
umsögn um þann minnisverða
atburð eru miangiair, fyxst las-
leiki. en síðan blátt áfnarn leti
og ómennska, og á því bið ég
aila' sem hlut eigia að máld mák-
illar afsökiunar, þó ég geri
reyndar náð fyirir að fáir eða
engjr láti siig það nokkxu
varða. En það var aldirei aatl-
an mín að gangia þeigjandi
framhjá hdnni feginsamilegiu og
gagnmerku sýningu, og ef til
vill er ekfci úr vegi að minna
á hana einmitt nú, þótt ofboðs-
lega siednt sé; Sólness og fólk
hans ganga enn um sviðið og
gera vopandi lengi — þessi síð-
búnu, fáitæklegu orð verða að
minnsta kosti engin eflirmæli.
„Sólness bygigingairmeiistairi" er
eitt af síðustu verkum hins
norska höfuðskálds, og mark-
ar á vissan hátt þáttasfcil á
ærið stormiaisömium ritferli
hans; Ibsen hverfur að mestu
flrá félaigslegum vandamálum, x
beinir huganum að ednstak-
lingnum og djúpstæðri sálkönn-
un og beitir margslungnu tákn-
máli í enn ríkara mæli en áð-
ur, kveður upp dóm yfir sjálf-
um sér og hlífjr sér ekki í
neinu. Leikritið fcom út árið
1892 þegar Ibsen hafði fjóna
um sextugt og ber þess greini-
leg meifci. Sólness hefur verið
fcallaður sjálfsmynd sfcáldsins
og skyldleikinn er mikill, satt
er það, og er þó margt ólífct
með skyldium: útlit, skapgerð
og innræti, og enginn íær mig
til að trúá því að Sólness sé
sá brautryðjandi og höfuðsnill-
ingur í sinni listgrein sem Ib-
sen var á sviði hins leikræna
stoáldskapar. Mölrg aðalaitriði
eru þó sameiginleg að kalla,
og má fyrst geta þess hversu
tíðrætt bygigingarmeistaranum
verður um andstæður lífs og
listar, honum finnst hann
aldrei hafla notið líflsins tii
fulls, en þau mál voru Ibsen
jafnan ofarlega í huga, og æ
þvi meir sem á arvina leið;
rétt er að minna á eitt af
æstouverfcum skáldsins, ljóða-
flokkinn mjikla „Paa viddeme"
eða „Á hedðurn" í þýðingu Þor-
steins Gíslascaiar.
Hiallvarður Sólness eir mikill
listamaður og ofurmenni á
ýmsan hátt, próÆlaus og sjálf-
menntaður að mestu, en heflur
tekizt að verða fremstur og
firægaistúr stéttarbræðra sinna,
en ekki alltaf heitt heiðarleg-
um ráðum; óbilgjam og strið-
ur í skapi, glæsimenni og eft-
irlæti kvenna. En hann er um
leið veikur í lund og jafnvel
bugdeiguæ, haldinn sáru sam-
vizkubiti og gvíða, kennir sjálf-
um sér ekkd sizt um hiuti sem
hann á enga sök á, trúir á dul-
arfulilan mátt óskarinnar á ekki
ósvipaðan hátt og Galdra-Loft-
ur. Tvennt óttast hann mest
af öllu, ellina og þann þverr-
andi sfcöpunarmátt sem henni
er samfara og æsfcuna, það er
húsameistarana ungu sem hann
veit a’ð mun; steypa sér aí
stóli áður en varir en úr há-
önnur og ólík æsfca ber óvænt
að dyrum bans, það er Hildia
Wangel, dóttjr fjalla og skóga,
frjálsmannleg og djörf, ómót-
stæðileg og á engan sinn líkia;
ung og fersk enn í dag þótt
m'angt hafi breytz' í Vv '" m.
Ást og aðdáun hinmar ungu
stúlku bræðir sorann úr sálu
Sólness, endurnýjar krafta
hans, sjálfstraust og lífsþrótt.
en hún heimtar um leið meira
af hetju sdnni en bann er fær
um að efma. Krafa Hildu reyn-
ist hinum aldraða meistara um
megn — sorgarleiknum er lok-
ið.
Mörgum verður svo starsýnt
á táknmál leiksins að þeir sjá
fátt annað; þeim hlutum vor’ða
engin skil gerð af minni hálfu,
þó að eitt aðalatriði megi
nefna. Enginn hejmtar það af
húsameistara að hann klifiri
upp þá háu turna sem bann
kann að teikna, og sízt af öllu
ef hann er eins logandi loft-
hræddur og Sólness, en um
skáldin gegnir öðru rnáli; ýms-
ir krefjast að þau lifi sam-
kvæmt þeim háleitu hugsjón-
um sem þau boða. Séu þessi
einföldu sannindi höfð í buga
verður margt ljósara, ekki sizt
um skyldleika Sólness og Ib-
sens sjálfs, og þannig má a'ð
sjálfsögðu lengj telja. Tilsvör-
in eru tiðast tvíræð eða marg-
ræð, sfcráð með einskonar
leyniletri sem okkur venjuleg-
um mönnum reynjst ofltlega
torvolt að þýða. En söguhetjur
skáldsins eru engar draum-
sýnir þrátt fyrir allt, þær eru
raunverulegar og ljóslifandi;
það vaæ Ibsen einum gefið að
vefa táknmál og raiunsari í
lífræna heild, svo fullkomna
að þar sóst hvorki blettuir né
skuggi. „Sólness byggingarmeist-
ari“ eæ eitt af fegurstu og djúp-
tæfcustu verkum hans og ætti
ekkj að gleymast neinum sem
kynnizt því opnum huga.
„Sólness“ er mjö'g vandleik-
ið verk, en eflausit hafla leikrit
Ibsens sjaldan eða aldrei ver-
ið betur túlkuð á islenzku
sviði en í þetta sinn. Margir
ágætir lisfcamenn hafa lagt
hönd á plóginn. en fyrst ber
að geta Gísla Halldórssonar,
hins mikilhæfa ledkstjóra. Um
alkunna atorku hans og vand-
virknj er óþarflt að ræða, en
auðsætt að hann hefur lagt
sig sórstafclega firam í þetta
sinn. Hann hefur kynnt sér
verkið af mikiHi kostgæfni og
gerhugsað hvert smáatriðj og
hvert orðsvar áður en hann hóf
starf sitt, tekið vissa sitefnu
Og alveg rétta að mínum dómá,
reynzt sfcáldinu trúr og trausit-
ur ldðsmaður. Sýningin er heil-
steypt og áhrif'amikil, og þó að
við sem í salnum sitjum kumn-
um sjaldnast að gireina rétt
htot leikstjórans er nærvera
Gísla Halldórssonair allstaðar
nálæg, bann heldur um taum-
ana styrkum höndum. Ámi
Guðniason sneri leiknum á ís-
lenzku — sá maður sem bezt
hefur þýtt leikrit í óbundnu
málj hér, á meðal annars efltir
Ibsen, Shaw og O’NeiIl, og
bregzt efcki bogalisitin í þetta
sinn. Svdðsmyndir Gunnars
Bjamasonar eru líka yfirleitt
með ágattum. Að, vinnustofu
Sólness kann ég eifcki að finna;
í annan stað ætti viðhafnar-
stofan að bera rífcaira vitni um
auð og veraldiargengi byigging-
armeistarans. Garðurinn og
svalimar í síðasta þætti eru
ágætt listaverk; Ibsen segíx að
vísu að nýja húsjð eigi að
sjást og sömuleiðis hrap meisit-
arans, en „ógreiniiega“. Hér er
farin rétt leið, leikmyndir
Gunnairs eru „reistar á trausit-
um grunni“. Búnirigarnir eru
mér líka vel að skapi, en þó
ætti Sólness að skipta um
klæðnað fyrir siðasta þátt.
Rúrik Haraldsson heflur ledk-
ið í heilan aldairfjórðunjg og
lengí verið einn af helztu mátt-
arstólpuin Þjóðleikbússins. Hann
hefur oft áður unnið mikið af-
refc í stórum hiutverbum, en
Sólness er sennilega mest og
vandasamast þeirra allra, og
færir leifcaranum ótvíræðan
ságur. Mér virðist Rúrik helzti
unglegur og kröftuglegur í
fyxsta þætti, en þar er reynd-
, ar um réfctan skilning leikstjór-
ang og leikarans að ræða; þeg-
ar kemur að öðrum þættj birt-
ist ljóslega þneyta, aldur og
ótti byggingarmeistarans, og
margvíslegur veikleiki hans
þrátt fyrir stolt og stór-
mennsku; túlkun Rúrjks er
jafnan mjög nærfærin, skiln-
ingsrík og auðug að réttum
blæhrigðum. Hann er jafnvíg-
ur á djúpa alvaru og fcimni, og
lýsir forfcunnairvel þeim visi að
geðveilu sem Sólness hræðist
og éfckj að ástæðulausu. Og
leifcairinn er glæsimenni eins og
vera ber og framfcomian stór-
mannleg — miaður sem veit að
hann hefur vald yfir öðrum.
Hilda Wangel er réttilega fal-
in Kristbjörgu Kjeld, enda alls
efckj á færi annanra en reyndra
og hæfra leifcfcvenna. Krist-
björg leikur ekfci alltaf jafn-
vel, enda er hlutverkið vanda-
samaira, umdeildara og torráðn-
ara en þarf sé að lýsa, en sfcdl-
ar því engu að síður með full-
um heiöri. Hún er eins unig-
'leg og hægt er að krefjast,
frjálsleg og hiugröfck og kem-
ur eins og hiressandi gustur
inn í hið dapuriéga heimili.
Bezt er hún ef til vill þegar
hún kemur íyrst inn ■ úr dyr-
unum, en á annað atriðí verð
ég ’lífca að mimriast: þau sitia
saman við borð útj í garðin-
um í lofcaþætti Hilda og Sól-
ness og ræða um skýjahölHna
fögru sem þau ætla að byggj’a
samian. Þetta stutta atriði
bregðuæ undurfögrum Ijóma yf-
ir vináttu þeirira og ást. og er
ekki sízt innilegri túlfcun
Kristbjargar að þakfca.
Alína Sólness er lífca miki’ð
hlutverk og örðuigt viðfanigs, en
heilsteypfl, sönn og -átaifcanleg
túlkun Þóru Friðrifcsdóttur
fremri mínum vonum, og hef
ég þó leng; vitað að Þóra er
góð sfcapgerðarleiifckonia, en
tækifærin eflaust reynzt of fá
eða smá. Frú Alína er sár-
mædd kona, veik og hj álpar-
vana; hún er eins og skuiggi
eða liflandi lík, trúuð og skyldu-
rækin og svo baimaieig að það
er eins og hún hafj aldrei orð-
ið fullorðin, en afbrýðjssöm
og tortryggin. Hljóðlátur og
heilsteyptur leikuir Þóru bdrtir
alla þessa eiginleika í skýru
ljósi, kvíði og vonleysd Alínu
Sólness renna okikur til rifja;
vona má að þessi sigur marki
tímamót á leikferl; Þóru Friðr-
iksdóttur.
Ibsen skóp að sjálfsögðu mis-
stór hlutverk, en algerar aufca-
persónur eru torfundnar í verfc-
um hans. Herdal læknir er auð-
vitað naiuðsynlegur hlekkur í
fceðjunni, en skáldið legigur
Ot er fcomin hjá HeOigafélH
bófcin Svarti daudi eftir Siglaug
Brynleiflsson.
í þessu rvbi fjallar höfundur
um þá plágu, sem frægust hef-
ur orðið. Rúmlega heHmingur
bókarinnar greinir frá ferli
plágunnar frá Suður-Evrópu
norður á bóginn, retour sam-
tímaheimildir um mannfáll og
áhrif plágunnar á atvinnulíf,
menningu, siðferði og tníarlhitg-
efcfcj mifcLa rækt við lýsjngu
hans, við vitum efcfci" hvaða
miann hann hefur að geyma; en
Baldvin HaHdórssyni tókst
engu að síður að gera hann
furðu huigtæban og ljóslifandi.
Valur Gíslason er bæði átafc-
anlegur og sannur sem Knúftur
gamlj Brovík,. hinm dauðvona
arkitekt og leifcur hans raun-
ar óaðfinnanlegur fyrir mín-
um sjónum. Mangrét Guð-
mundsdóttjr lýsdr vanditovæðum
og sálarstriði Kaju Fosli af
mikilli ednlæigni og innHfluin,
sannfæran.di í sjón og raun.
Það sama verður ekki sagt um
Jón Júlíusson, en hann er unn-
ust} hennar Raignar Brovík,
húsameistarinn ungi sem Sól-
ness hræðist öðrum framaæ og
á eftir að bera purpunatoápu
meistarans. Leikur Jóns er að
vísu geðfelldur og fágaður, en
hinu ógerlegt að trúa að bann
sé mikill listamaður.
Á frumsýninigu var leifcnum
prýðisvel faignað sem vera bar,
en efllauist hafa sumir liátjð
sér fátt um finnast, þóbt hdn
forfcunnlegu sfcrifltamál Hen-
riks Ibsens úrélt eða 5afnvél
bednliínis leiðinleg. Ibsen hef-
ur orðið fyrir hörðum spjóta-
lögum á þessari öld, en vegur
bans samt vaxið ört á sáðustu
árum. í minum auigum er hamn
hafinn yfjr sitað og stundiu,
sígilt leikskáld og nmeðal hinna
fremstu sem hedmurinn heflur
alið.
Á. Hj.
-------------1----------------
24. flokksþingið
í Moskvu í marz
MOSKVU 7/12 Miðstjóm
Kommúnistafllofcks Sovétrífcjanna
kom saman í Mbskvu í dag og
áfcvað hún, að 24. floikiks-
þinigið sem samfcvæmt flokiks-
lögum hefði þegar átt að vera
búið að halda, skyldi kioma sam-
an í marz nk. Miðstjómin ræddi
einnig um efnahagsmál, en enniþá
er ekki búið að ganga frá efna-
hagsáætlun tímabilsin® 1071-75.
myndir. í seánnd hlutanum
greinir frá Svarta dauða á Is-
landi og er afllýtarlega fjall-
að um félagslegar afleiðingar
pestarinnar, en áhrif hennar á
íslenzkt þjóðlíf urðu mörg og
margþætt, hún undirbjó að
ýmsu leyti þá þróun sem hér
varð þegar „ensfca öldr.n“ sivo-
kallaða hófet skömmu eftir að
pestin fór hér um í upphafi
fimmtándu oildar.
Bófcin er 166 bls.
um sess’i sínum vill hann ekki
víkjá fyrir nofckra muni. En
--------------------------<
Úa, leikrítsgerð Krístnihalds
undir Jökii komin út ú bók
Ut er komin hjá HelgafelH inn og hefur sú sýning notið
leifcritsgerðin af Kristnihaldi mdkillla vinsældia um margra
undir Jöfcli, og neflnist bókin vikna sikeið. Úa er 184 bis. og
Ca, í hötfuðið á þeirri persónu er texti hennar nokfcuð lengri
hennar sena umdeildust hefur en sá sem tarið er með í leik-
verið, einkum eftir að Jón húsinu. A fcápu er mynd af
prímus og það fóllk komi upp á þeim Gísla ■ Halldórssyni og
fjalirnar í Iðnó Þorsteini Gunnarssyni í hlut-
ic verfcum Jóns Prímusar og
Eins og menn vita sneri Umtoa, og heit: bófcarinnar er
Sveinn Einarsson sögunni i leik- sfcráð mgð letri sem' minnir á
ritsiCoirm í samráði við höflund- Tíbet eða Binrrua.
Bók um Svnrtn dauða ó meg-
inlandinu og hér ó íslandi