Þjóðviljinn - 17.10.1971, Blaðsíða 3

Sunn.udagur 17. ototólbieir 1971 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA 2
SKÓLAMÁL
Jafnrétti
til náms
JöJEnun n'ámsaðstöðu eftir
búsetu og efnalhiag jafngildir
engan veginn jafnrétti til
nárns. Veigamestu 'þaettir mds-
réttds skólakerfisins enx fólgn-
ir í þjóðféiagsgerðiinini sjálfri;
í stéttalþjóðfélagi er áivaEtmis-
rétti, þar sam ein stétt er á-
berandi betur sett en önnur,
jafnt að menntumaraðstöðu sem
öðru. 1 umihverfi bams af
vertoalýðsstétt eru miklu færri
hvaitar til menntanar en í um-
hverfi borgarastéttarbarnsins.
Auk þess eru skólar miðaðir
við millistéttarviðihorf, sem
bam „af lægri stigurn" getur
alls etoki samlaigazt og sem
hindrar að auki yfirsýn þess
yfir þær þjóðfélaigslegu mis-
feilur sem tooma í veg fyrir
sjálfsitæðan þroska þess, yfir-
sýn sem er frumskilyrði þess,
að bamið sætoist eftir mennt-
un. Minna hefur borið á þessu
á Islandi en víðast hvar ann-
ars staðar vegna öfluigrar al-
þýðumenningar og meiri stétta-
blöndunar, en tálhneiging er í
þá átt að menntamn verði
forréttindi ákveðinna þjóðfé-
lagshópa. Þar með hefst hring-
rás menntanarleysdsins: um-
hverfi fjandsamlegt þekkingar-
leit, — slasm frammistaða í skóla
— laegsta störf þjóðfélagsins —
hvorká tími <né andleg skilyrði
til að bjóða bömunum betra
hlutskipti.
Þannig verður jafnrétti til
nóms ekki tryggt nema með
alhliða umsköpun þjóðfélags-
ins til sósíalisma. Þó er hægt
að leysa ýmsan vanda innan
núverandi þjóðskipulags. Þann-
I stéttaþjóðfélagi er ávallt misrétti, þar er ein stétt betur sett en önnur og það á ekki sizt við um menntunaraðstöðu. Umhverfi
barns af verikalýðsstétt býður upp á mun færri hvata til menntunar en umhverfi bams af borgarastétt. Skólar og námsefni
þeirra eru miðaðir við viðhorf millistéttarinnar, og börn af verkalýðsstétt eiga erfitt með að aðlagast þvi.
Ályktun landsþings
ungra Alþýðubandalags
manna um menntamál
valdiniu, heldiur hjé fjölda-
hreyfingu þolendanna, náms-
manna. Ýmsar kröfur má láta
sér detta í huig og skulu hér
settar nokkrar fram, fyrst og
fremsit til umhuigsunar:
Styrkja þarf til framhalds-
nóms alla þá nemendur, sem
á því hafa hug, en skortir
efni. Þá hljóta námslaun að
vera mjög á dagstorá fyrir efri
stoólastig, en þá hlýtur sú
stefna að ráða að þeim fylgi
launajafnrétti. Launajafnrétti
er auðvitað alls ekki mögulegt
í kapítalisku þjóðskipulagi, m.
ö.o. verða þessi vandamál að-
eins leyst á viðunanriá hátt inn-
MENNTAMÁL
DREIFBÝLISINS
Það er meginkrafa þeirra,
sem í dreifbýlinu búa að böm
þeirra njóti ekki lakari menmit-
unar en jafnaldrar þeirra á
Reykjavítoursvæðinu.
1 sjólfu sér hlýtar það að
téljast furðulegt að slík krafa
komi fram og eigi rétt á sér.
Præðslulögin frá 1946 hafa
aldrei komizt í fulla fram-
kvæmd eða fuiUnýttir þeir
möguleikár sem þau gefa til-
efni til. M.a þess vegna leys-
ir hið svokallaða grunnskóla-
frumvarp fyrrverandi ríkis-
stjómar alls ekki þann grund-
vallar vainda, sem við er að
eiga í fræðslumálum dreifbýl-
isims, einfaldlega þann að full-
nægja fraeðsluskyldunni sam-
kværnt lögum og skapa jafn-
rétti til menntanar óháða bú-
setu eða efnahag. Miðað við
núverandi ástand eytour frum-
varpið stórlega þann vamdia.
Undirrót þessa ástande er
fyrst og fremst skilniinigsskort-
ur valdhafanna í Reykjavíto:.
Með valdhafa er ekki eingömgu
ótt vdð hið pölitísfca vald, held-
ur engu að síður storifistofu-
valdið, sem túlkar lög ogreglu-
gerðir að eigin geðþótta stoól-
unum í hag.
Þær breytingar, sem orðið
hafa á innra starfi skólanna,
svo sem nýir kennslulhættir,
breyttar námsskrár osfrv.
nýtast hvergi til fullnustu
nerna á Reykjavííkiursvaaðinu.
Yfirstjóm menntamálanna
virðist miða nær eimgöngu. við
þarfir og möguleitoa Reykja-
vítoursviæðisins.
i
i
I
ig er beint etfnahaigslegt mis-
rétti áþreifanlegast og auð-
veldast að skilgreina og breyta.
að einhi^-ju martoi. . Jöfnun
némsaðstöðu eftir búseta o-g
efnahag er því mikilvægt skref.
Sá heirnur sem birtist í
námsbókum er þröngur o-g lok-
aður, sá heimur er hinn kapí-
talisfci, námast kynntar sem
endanleg og óumbreytanleg
staðreynd. Nær aldrei er boð-
ið upp á gagnrýnandi efni, né
nemendum veitt tækifæri til
að gagnrýna námsefnið. Náms-
greinar eru í sfcðla aðskildar
og eiman-graðar og nánari út-
færsla sörnu tilhneigingar birt-
ist síðan í sérfræðimenntan,
þar sem sérfræðingurinn starf-
ar að þröngu verkefni án víð-
ari útsýnis yfir þjóðfélagslegt
samhengi, gegnir lífcu hluitverki
og verkamaður við færiband.
Andrumsloft
skólanna
Þó að mámsetfni skólanna sé
rjkur þáttur í framleiðslu
þeirra á andlega ósjálfstæðum
venim, fer andrúmsloft þeirra
og starfshættir með miklu
stærra hlutverk, en þessir
þsettir- • markast af þjóðfélags-
legu ætlunarveitoi skóla sem
uppalenda og starfsmenmtan-
arverksmiðju. Nemandi er
neyddur til að mæta daghvern,
oftast hundleið-ur og áhuiga-
laus. I stoólanum er hann ó-
virkur þolandi ýmissa athafna
amnarra manna (kennslu, stjóm.
unar). örsjaldan fær hann
tækifæri til að þroska skap-
andi hæfilei|lja sína og sjólf-
stætt framtak, en þó er hann
vfirleitt svo illa farinn eftir
fyrri ráðstoun, að hann reynir
að koma sér undan sijálfstæðri
ákvarðanatékt og þvíumilíku.
Yart getar ömurlegra dæmi
um mannleg 'samskipti en kenn-
arann, sem stendur yfdr áhuiga-
lausum bekk og reynir að
troða dauðri þekkingu inn í
höfuð nememda, og nemend-
urna, sem reyna af öllum
mætti að komast undan í-
troðslun-ni og þreyja fram í
næsta frdmínútar. Agakerfi,
yfirráð skólastjóra og lofcað
embættismannakerfi félaigslífs
(þar sem það er) treysta enn
mótan þá sem framkvæmd
hefur verdð á- óvirku fórnar-
dýrinu.
Framleiðsla kerfisins er síð-
am ósjálfstætt fölfc sem lætar
vel að stjórn og er vænt því
að fáir ráði en flestir hlýði.
Helzt þetta uppeldi í hendur
við uppeldi annarra stofnana
þjóðfélagsins, atvinnuvega,
fjölskyldu, stjórnmála, fjöl- .
miðla o.fl.
Andstæðir hópar
Menn skulu gera sér grein
fyrir því að aðeins hin efnis-
legu vandamál skólanna verða
leyst með fjármagni ogaðfjár-
skortar er oft notaður sem
yfirvarp þegar menn skjóta
sér undan því að takast á við
þann vanda sem við er að
glíma í skólunum. Eitt af höf-
uðvandamálum skólanna er e.
t.v. fólgimn í því að þar starfa
tveir hópar, annar til þess að
fá ákveðin réttindd taka próf,
hinn til þess að fá laun. Báð-
um þess-um hópum er á vissan
hátt sania um það þótt skóla-
starfið beri ékki þann árangur
sem því er ætlað, þvi að til-
gangurinn með starfinu er
annar en só að glíma vdð þau
verkefni sem fyrir liggja. Þessi
vandi verður ékki nema að
hiluta leystar með fjá-rmágni.
Til þarf að koma nýtt við-
horf kénnara og nemenda, en
það kemur ekki til nema því
eðeins að mám og kennsla hafi
tilgaing í sjáJfu sér sem frjó
og þroskandi athöfn.
Meinsemdin er
sjálf gerð
þjóðfélsgsins
Ræturnar að meinsemdum
skólaikerfisins eru fólgnar í
sjálfri þjófélagsgerðinni, einka-

eign framleiðslutækjanna og
þjóðfélagsbyggingu nýkapítal-
ismans, sem krefst mótanar
hlýðinna þjóðfélágsþegna í
öllum stofnunum þjóðfélags-
ins, sér í lagi í skólum. Þvi
verður ekki unninn bugur á
höfuðmeinsemidunum innan
þess þjóðfélagskerfis. Að vísu
má hugsa sér einhverjar um-
bætar sem síðan gæta varðað
veginn til sósíalískEa þjóðfé-
lagshátta. Frumkvæðf slíkra
umbóta yrði ékki hjá \ríkis-
an sósíalislks þjóðskipulags
Ejnnig má nefna sifraeðslia
eða fuUorðiinnamermt, en það
mál -verður að leysa í nánu
sambandi við niámslaunavand-
ann.
Brjóta þarf niður ýmsa múra
milli menntanarleiða. og hlýt-
urur það að vera aðalviðfangs-
etfni samraemingar skólakerfis-
ins. Svokallað puntotakerfi, sem
miðar að því að brjóta niður
mörk milli békkjardeilda og
námsára hlýtar einnig að vera
mdkilsverður átfangi. Félags-
málastarfisemi verður að viður-
kenna sem hluta af námi, og
þarf hún að vera í nániu saxn-
bandi við annað nám.
Ekki bara bækur ,
Öllum á að vera Xjós nauð-
syn þess að endurskoða fró
gnumini verk- og tætonimennt-
un í landinu. Við slíka end-
urskipulagningu verður aðhafa
í huga að taekni og visdndi
verða ekki lærð atf bótoum ein-
göngu. Nemendur eiga tonöfiu
á að fiá að glima við verto-
efná fræðigreinarirmar eins og
þau liggja tfyrir í stað þess
að gtíma við prótf. Þetta verð-
ur þvi aðeins gert að stoól-
arnir fiái aðstöðu til þess að
standa rannsóknir og vinna að
hagnýtam verkefinum. Þá verð-
ur hið fomestojulega meistara-
kerfi sem notazt er við á svdði
iönnóxns að víkja tfyrir iðn-
skólum sem jatfnframt þvi að
vera skólar verði framleiðslu-
tæki þar sem nemendur vnrnii
hagnýt störf.
Þessar kröfiur em ekkerttafc-
mark, héldur áfangar og veg-
vísar að því að veita mennt-
un sem er frfáls, þroskandi og
hagnýt og ekki er sldtin úr
samihengi við umhverfi sltt,
heldur skyldi stefint að þvi að
saman rynni í eitt: nám, leik-
ur og starf og öUluxn veittur
aðgamgur eftir eigin áhuga. Að
slíkri menntunaistefnu verður
auðyitað etoki unnið nema á-
samct markvissri sókn til sósíal-
isma á öltan sviðum þjóðtfé-
lagsins.
2. flokks fólk
Þetta er þeim mun alvar-
legri staðreynd þegar þess er
gætt að aðstaða tíl xnennt-
unar hefur mikil álhritf á bú-
setavai. Ástandið í stoólamál-
um dredfibýlisins ýtir undir
fólksflóttann til Reykjavíikur
og gerir allt tal um jafnvsegi
i byggð landsdns hlægilegt 1
raurn og veru eru íbúar dreif-
býlisxns annars tflotoks fiólk í
landinu. Það býr við verri
menntunaraðstöðu og heifbrigð-
isþjónustu, einhæfara aitvinnu-
líf, haerra verðlag og ofit hærri
opdnber gjöld en gerdst á
Reytojavitouxsvaeðinu. Þar við
baetist það óhagræði og toostn-
aðaraiuki sem tfylgix þvi að
senda börin á heimavistarskóla,
iðulega þegar að loknu bama-
eða unglingaprófi. Það er þess
vegna éktoerf undarlegt, hvansu
fáfa'tt iþað er, að langskólageng-
ið fólto úr dredtfibýlinu leiti
heim að loknu námi, kemnar-
ar sem aðrir.
Kennslu í dreifbýlimi er
haldið uppi atf stúdentum og
réttindalaiusum kennurum.
tassi staðreynd hefiur m. a.
í för með sér að nemendur
í dreifbýlinu njóta etoki sam-
baerilegrar kennslu ogt.d. nem-
endur í Reykjavfk (samanber
últoomu landsprófs) og ken.nsl-
an verður stefinulaus (kenn-
araskipti árlega).
Við kennaraskortinum hafa
ekki fiundizt viðhtítandi réð.en
það er fjanstætt að ímynda sér,
að þar róði launakjör ein úr-
slitam.
Það ber að vara mjog edn-
dregið vdð þeirri stefinu ein-
stakra sveitarfiélaga að laða til
sín kennsluknatfta með alls
konar gylliboðum og tfríðind-
um undir og ofan borðs. ARir
sjá í hverjar ógöngur «bHrt
mun ledða.
Dreifing
menntastofnana
Á vandamálum menntanar i
dreitfbýlinu finnast auðvitað
Framhald á JL3 síöuii
Námsefni skólanna er þröngt og stefnir að sérhæfingu, það
stemmir stigu við gagnrýnni þroskaleit nemenida.
' 's
Krafan er: Jafn réttar tíl náms, óháður búsetu og cfnahag.