Þjóðviljinn - 17.06.1972, Blaðsíða 11

Laugardagur 17. júní 1972. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 11.
Þetta er tekið úr ritdómi um
bók, sem höfundi þykir mjög lé-
leg. Hverjir eru þessir ..læröu ’?
Varla öll þessi skólagengna þjóð.
Mér dettur helzt i hug,' að átt sé
við langskólamenn. Sannleik-
urinn er sá, að á íslandi er erfitt
að greina menn i menntaða menn
og ómenntaða eftir skýrslum og
skirteinum. Spurningakeppni
hefur leitt ýmislegt i ljós. Hvernig
var það, þegar Kennaraskólinn
tapaði fyrir Sjómannaskólanum?
Nemendur Sjómannaskólans
gera ekki kröfu til þess að kallast
menntamenn, og þvi siður kröfu
til að kenna islenzk fræði. En það
voru einmitt islenzk ljóð og þjóð-
leg fræði, sem urðu kennnaraefn-
unum að falli.
Eigum við svo að fullyrða, að
þeir ,,lærðu” menn, sem ekki
kannast við orðaskipti Ólafs
Tryggvasonar og Einars
þambarskeflfis, séu máttarstoðir
islenzkrar bókmenntahefðar, en
litt skólagengnirerfiðismenn séu
fulltrúar þeirra, sem lesa
,,þvaður og blaður” eingöngu?
Sérréttindi og vaxandi kröfur
um, að laun manna eigi, fyrst og
fremst, að miðast við námstima,
geta farið að stiga langskóla-
mönnum til höfuðs. Það, sem
menn i raun og veru kunna og
geta, fer engum að verða til
framdráttar. Edison væri ekki
talinn hlutgengur á neinu verk-
stæði, ef hann lifði og ætti heima i
Iteykjavik núna. Ekkert iðn-
skólapróf! Bjarni i Hólmi fengi
ekki að tengja isskáp, ef hann
væri á lifi núna. Hann sem raf-
lýsti mest alla Skaftafellssýslu á
sinum tima.
Þegar dagblað ræður til sin
„lærðan” mann til að dæma
hækur, þykist það eflaust hafa
gert hreint fyrir sinum dyrum.
En einhlitt er það ekki. Hitdómar
flestireru grunnfærir palladómar
og virðast einkum ætlaðir til þess
að hafa ofan af fyrir lesandanum
með léttu skopi, en ekki til að
fræða hann. Undantekningar
voru þó ritdómar Bjarna frá Hof-
teigi. Þá las ég alltaf vandlega —
tii þess að fræðast. En sá maður
þurfti ekki sifellt að skemmta
með léttu hjali, þvi að vitsmunir
voru hans sterkasta hlið.
Margur hefur samið doktorsrit-
gerð um ómerkiiegra efni en það,
hvaða áhrif ritdómar hafi haft á
skáldokkar. Hverjir gerðu gys að
Einari Benediktssyni og sögðu, að
hann misþyrmdi móðurmálinu?
Hverjir dæmdu Guðmund Frið-
jónsson óalandi og óferjandi sem
skáld? Það hafa þó vonandi ekki
verið ..lærðir”? Og hvernig var
þaö. þegar allt i einu fréttist, að
Steingrimur væri ekki skáld? Á
unglingsaldri heyrði ég skóla-
genginn mann fullyrða þetta.
Koskin sveitakona tók undir það
tal og sagði, að auðvitað væri
Steingrimur ekki á við ,,bless-
aðan Jónas" en gott skáld væri
hann. Svo liðu nokkrir áratugir.
Þá kemur sú frétt, að Steingrim-
ur sé eitthvert mesta skáld þjóð-
arinnar, ef ekki allra fremstur.
„Lærðir” höfðu nú endurmetið
---leikir skemmta sér við þetta, meðan það er
nýtt, lærðir kalla það þvaður og blaður-
Oddný Guðmundsdóttir skrifar:
r>r>
LÆRÐIR
OG
LEIKIR”
Steingrim og vildu bæta honum
gengisfellinguna riflega. Enn fer
almenningur („leikir") sér hægt.
Enn er einhver gömul kona vis til
að segja, að gott skáld sé Stein-
grimur, en auðvitað ekki eins og
Jónas.
Að öllu saman lögðu, virðast
„lærðir” kreddubundnari og
fljótari til að hlaupa eftir goluþyt
en „leikir”. Hvernig var þaö,
þegar Jónas unni Sigurði Breið-
fjörð ekki sannmælis? Var það
ekki almenningi að þakka, að þaö
bezta af kveðskap Sigurðar hélt
áfram að lifa á vörum þjóðar-
innar, hvað sem hver sagði?
„Leikir" virðast hafa fundið það
fullvel, að ljóðin voru mjög mis-
góð, og þeir kunnu að velja og
hafna.
Auðvitað dettur engum i hug,
að skólagengnir menn hafi, að
öðru jöfnu, minna vit á bók-
menntum en utanskólamenn. En
til að skilja skáldlist þarf meðfætt
mannvit. Hending ein ræður þvi
oft hverjir ganga langskólaveg-
inn og hverjir ekki. Skólaganga er
engin trygging fyrir þvi, að menn
geti gerzt fræðarar i bók-
menntum. Mörg dæmi sanna, að
þeir hafa reynzt seinheppnir.
Eigum við, að óreyndu, að full-
yrða, að eingöngu „leikir" lesi
„rósrauðu” ástardraumasög-
INDVERSK UNDRAVERÖLI)
Vorum að taka upp mjög glæsilegt úrval af
Bali-styttum og Batik-efnum. Einnig ind-
vcrskt og Thai-silki — röndótt, köflótt,
mynstrað, einlitt, Batik-mynstrað og
sanserað.
ATH. Við eruin flutt að Laugavegi 133 (við
Hlemmtorg).
Úrval tækifærisgjafa fáið þér í JASMIN
tmmm
urnar? Fjölmargt fólk, vel gefið
og smekkvist, gripur til þess að
gleyma limanum yfir litilfjörlegu
lesefni. Ég komst eitt sinn i kall-
færi við einn þeirra gáfumanna,
sem setti svip á samtið sina um
skeið. Hann var að lesa svokall-
aðan eldhúsreyfara. Hann vissi
vist ofan i mig, þó að ég þegði, og
sagði: „Svona bækur eru það
eina, sem hægt er að lesa, þegar
maður biður eftir bil eða skipi.”
Þegar litið er á hve margt fólk
iðkar andlausar skemmtanir og
horfir á yitlausar kvikmyndir er
ekki undarlegt, þó að það lesi oft
lélegar bækur. Það er hæpið að
fullyrða, að vinsældir sumra
undirmálsreyfara stafi af þvi að
fólk almennt finni ekki vel, að
Kiljan er snjallari en Slaughter.
En hver veit, nema menn séu oft
einmitt i þessu hugarastandi, sem
fylgir þvi aö biða eftir bil?
Hér verð ég að skjóta inn i sögu
um frægð Kiljans: Ég kom á bæ
norður i Strandasýslu haustið,
sem Kiljan fékk verðlaunin góðu.
(Nðbelsverðlaunin, á ég við, en
ekki Silfurmerina.) Þar var uppi
á vegg stór og fönguleg mynd af
skáldinu, klippt úr blaði. Ég sagði
við heimasætuna, unglings-
stúlku: „Þú heiðrar Kiljan mik-
ið.”
,,Já,” sagði hún. „i fyrra lét ég
hundinn heita I hausinn á honum
En i ár fékk hann Nóbelsverð-
launin, og þá setti ég strax
stærstu myndina af honum i
ramma.”
Þetta er ekki nema hálfsögð
saga. Heimasætan var ekki að
tala frá eigin brjósti. Hún var vel
heima i bókum Kiljans, og fall-
legan eftirl.hvolp heiðraði hún
igamni með nafni skáldsins. Hitt
var annað, að blöðin birtu ekki að
jafnaði mjög stórar myndir af
Kiljan, áður en Sviar létu til sin
taka.
Þeim er að visu vorkunn, þess-
um „læröu” sem ráðnir eru upp á
það að hafa vit á öllu, sem ritað er
i landinu^og segja þjóðinni, hvort
það sé vel eða illa gert. Hafa þeir
ekki ýmsu öðru að sinna að auki?
Hafa mennirnir tima til að hafa
vit á öllum bókum, sem út koma?
í alvöru talað verða vist margar
bækur útundan. Og ættu höfundar
þeirra sizt að kvarta.
Einn þessara fræðara nefndi
Jóhannes úr Köt!um „seiglings-
rimara” og kvað það sýna niður
lægingu ljóðasmekks á sinum
tima, að hann var virtur nær sem
þjóðskáld. (Eitthvað svipað þessu
var orðalagið.) Annar fór fremur
niðrandi orðum um örn Arnar-
son, sakaði hann um að berja
saman rim, án þess að vera
skáld. Fór þó viðurkenningarorð-
um um kvæðið Þá var ég ungur.
Annað var ekki hægt, þvi að
Kiljan hafði einmitt ritað undur-
fagrar hugleiðingar um það
kvæði. Og nú var Kiljan búinn að
fá Nðbelsverðlaunin.
Ætli „leikir" kippist við, og
endurmeti sin eftirlætisskáld, þó
að svona standi i bælið þeirra
„la'rðu” um stundarsakir? Engin
hætta. Þeir sögðu i upphafi og
segja enn, að Orn Arnarson sé
einn af meisturum ferhendunnar
og Stjörnufákur og Sóleyjarkvæði
Jóhannesar séu gimsteinar i
ljóðagerð siðustu áratuga. Við
ættum nú ekki annað eftir en
spyrja Moggann, hvað við eigum
að elska og virða.
„Sýndu heimskum hnyttna
stiiku", var einu sinni sagt.
Synd væri að segja, að „lærðir"
scu hógva'rir og af hjarta litil-
látir. Þannig er að orði komizt i
ritdómi: „ — — Almenningur
kann yfirleitt ekki að meta fagrar
listir — . l>ær eru ol'tast ofan við
matsvið hans eða skynbragð---
. Um listir eru aðeins örfáar,
næmar sálir dómbærar — — .”
Lengi kvað við þann tón hjá rit-
dónnirum að ekki ætti-að nefna
fát.^ólán og spillingu. Nú er eins
og þeir megi ekki vita af vel-
megun og reglusömu fólki. Þessi
uppskrift tekur þeirri fyrri ekki
l'rarn. Það er hægt að semja
snilldarverk um embættismann
alveg eins og atvinnuleysingja, ef
snillingur heldur á pennanum.
Unga stúlkan i sögunni þarf ekki
nauðsynlega að ,,fá sér glas á
böllum” til þess að vera gjald-
geng söguhetja. Svo langt gengur
kreddufestan, að hvaða bögubósi,
sem er, fær lof, ef hann aðeins
fylgir þeirri uppskrift, að velja
sér óhrjálegt efni til meðferðar.
Ég kenni i brjósti um rithöfunda,
sem vinna af áuðsveipni eftir
þessari uppskrifl. Samkvæmt
henni verður lika að minnsta
kosti einn kafli sögunnar að fjalla
um allsbert fólk. Nektarkaflinn
kemur oft eins og fjárinn úr
sauðarleggnum, innskot, sem
ekki kemur neinu öðru við i sög-
unni. En i auglýsingum og rit-
dómum er höfundurinn lofaður
fyrir frábæra dirfsku. Það þarf þó
fjarska litið hugrekki til að fylgja
tizku.
Kaunar langar mig til að hrósa
svolitið dagdraumasögunum
gömlu. Ég heyri ungt fólk oft
skopast af gömlu kvikmynd-
unum, sem enda á kossi. Það
þykir ekki raunsæi. Aftur á móti
þykir ekkert við það að athuga, að
biðillinn kyrki fegurðardisina i
lokin. Þá er myndinni hrósað
fyrir, að hún sé laus við „væmni
og velluskap”. Við skulum þó
vona, að gamla myndin sé sann-
ari lýsing á dagdraumum æsk-
unnar en glæpamyndin.
Eins er með skáldsögurnar.
Ungar stúlkur ganga flissandi
fram hjá bókum, sem heita Astin
sigrar eða Ung og saklaus. En
fegins hendi er tekin bók, sem
nefnist Kvennamorðinginn. Dag-
draumurinn um það, að ástin
sigri, virðist þó talsvert við-
kunnanlegri en ofbeldisverk og
manndráp. En þeir eru sjálfsagt
á öðru máli, sem með skrifum
sinum reyna að breyta öfgafullri
tilfinningasemi i öfgafullt tilfinn-
. ingaleysi.
Ekki veit eg til þess, að neinn
hafi á prenti, lastað amerisku
metbókina um glæpahjúin
Bonnie og Clyde. Bófar þess'ir,
eru á ameriska visu, umvafðir
rómantik, en slik rómantik
er friðuð á íslandi. Efn-
ið i þeim sögum, sem steigur-
látir karlmenn gáfu nafnið
„vinnukonureyfari” til þess að
skopast aö kauplágum konum,
var mjög á eina lun’d:
Glæsilegur ungur greifi kynnist
fátækri, fríðri og dyggðugri
stúlku og leggur á hana ofurást.
Stéttarmunurinn skapar sumt af
erfiðleikum sögunnar. En auk
þess er á næstu grösum rik og
stórættuð kvensnift, sem ætlar
miskunnarlaust að læsa klónum i
greifann. Gerist nú það tvennt i
senn, að fátæki kvenkosturinn
dregur sig i hlé, af stolti, og komið
er á kreik rógburði, sem stfar
elskendunum sundur um stundar
sakir. En tryggð greifans og
fyrirlitning á stéttafordómum
sigrar. Hann hreppir sina prúðu
alþýðustúlku, en kvenflagðið rika
fær makleg málagjöld og enginn
greifi litur við henni — eins lengi
og lesandinn hefur spurnir af.
Nútimareyfarinn (eða Andrés-
fnan eins og slikar bækur eru
stundum kallaðar eftir afkasta-
miklum þýðanda) er af öðrum
toga spunninn. 1 stað greifans,
sem ekki mátti vamm sitt vita i
kvennamálum, er kominn harla
vifinn heimsmaður. Hann er, eftir
atvikum, kaupsýslumaður, flug-
hetja eða la'knir. Ég beit á jaxlinn
og las eina Andrésfnu frá upphafi
til enda.
Söguþráðurinn er i fám orðum
þessi: Flugrikur læknir hittir, af
tilviljun, fallega stúlku og býður
henni að aka með sér. Stúlkunni
sýnist maðurinn drengilegur og á
sér einskis ills von. Þau fara i
berjamó, en þá tekur glæsi-
mennið að sýna helzt til mikla
ágengni. Stúlkunni tekst þó að
verjast ofbeldi. Aka þau svo af
stað. En glæsimennið er i miklu
uppnámi, ekur bilnum út af
veginum og hálldrepur stúlkuna.
Tekur nú við sjúkrahússaga, þar
sem stúlkan berst gegn ör-
kumlum með hjálp góðra manna.
En hamingjudraumurinn er ekki
hinn sami og i gömlu greifasög-
unni. Það er ósköp skiljanlegt, að
stúlkan þrái af öllu hjarta þann
albragðsmann, sem greifinn
hennar er. Erfiðara er að skilja
stúlkuna, sem Andrésfnan segir
frá. Hún fær brennandi ást á
þessum pilsadólg og ökufanti,
sem hal'ði næstum drepið hana.
()g eins og vera ber i reyfara, fyrr
og siðar, vaknar hún til lifsins og
hreppir sinn draumaprins.
Það er reginmunur á siöfræði
Vinnukonureyfarans og And-
résínunnar. Bæði bregða upp
draumsjón handa lesandanum að
tilbiðja. Sá fyrrnefndi lætur ekki
bregðast að auglýsa heiðarleika
og manndáðir sem það eftir-
sóknarverðasta. Hin siðari,
aftur á móti, bregður upp mynd
af ofbeldismönnum og refja-
hundum og lætur i veðri vaka, að
hamingjan sé trygg i návist
þeirra.
Þaö var meira af ótrúlegum at-
burðum i vinnukonureyfaranum
en i Andrésinunni, Þar gátu elsk-
endurnir hæglega orðið skiptapa i
sömu vikunni við sömu eyðiey, ef
ekki var mögulegt að hittast
öðruvisi. En heimspeki sögunnar
var raunsæ i aðalatriðum: Ástin
og hamingjan eru þar nátengdar
manngildi.
Andrésinan krefst einskis af
neinum, nema peninga og „kyn-
þokka”. Sú heimspeki er framlag
reyfaraþýðenda til menningar-
innar nú á dögum.
Þeir „lærðu” menn, sem ráðnir
eru upp á það að hafa vit á öllu,
sem ritað er, gætu gert eitthvað
þarfara en að skeyta skapi sinu á
svokölluðum „kerlingabókum”.
(Nafngiftin mun komin frá rit-
höfundi.) En einhvern veginn
verður herrastéttin að ná sér
niðri á kvenvörgum þeim, sem
heimta sömu laun fyrir sömu
vinnu. Þær skulu þó að minnsta
kosti ekki halda, að þær hafi
gáfur á við forréttindastéttina.
Nóg er nú samt.
O.G.