Þjóðviljinn - 17.06.1972, Blaðsíða 12

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN |Laugardagur 17. jum 1972
llrngjur i (iriinsfjaili á Vatnajökli. — Ljósm. M. Jóh.
Úr þjóógaröinum i Skaftal'clli í öræfum : Svartifuss. — Ljósm. M. Jóh.
SVARIÐ VIÐ
UMHVERFISVERND ER
Heildarsýn
°g
skipulegt
viðnám
Kaflar úr framsöguræðu Hjörleifs Guttormssonar
liffræðings á náttúruverndarþingi nú i vor um
efnið: Friðlýsing náttúruminja og stofnun úti-
vistarsvæða.
Á þjóðhátlðardegi
þykir Þjóðviljanum rétt
að flytja efni um sam-
búð þjóðarinnar við
landið. Slik mál eru nú
hvarvetna mjög ofar-
Iega á baugi, enda er
mönnum að skiljast, að
þau verðmæti eru dýr-
ust, sem náttúran sjálf
leggur upp i hendur vor-
ar. í réttarfarslegum
skilningi á þjóðin að
ráða yfir landinu, en
landið og náttúra þess
eiga sin lögmál, sem
þjóðin verður að hlita.
Enginn hefur betri for-
sendur til að tileinka sér
rétta sambúðarhætti við
landið en sú þjóð, sem
hefur byggt það i 1100
ár. ísland er viðkvæmt
land og þolir ekki harka-
lega árekstra við þjóð-
félagskerfi, sem mótast
af tillitsleysi og yfir-
gangi mánns gagnvart
manni. Það verður þvi
að vera eitt af verkefn-
um alþýðunnar að
tryggja sem árekstra-
minnst samspil manns
og náttúru i landinu.
Málgagn vinnandi
stétta, eins og Þjóðvilj-
inn, telur skyldu sina að
stuðla að þvi.
í vor gerðist sá^
merkisatburður í sögu
hinna skipulögðu um-
hverfismála á íslandi,
að haldið var fyrsta
náttúruverndarþing. —
Það var kallað saman
eftir náttúruverndarlög-
um, sem sett voru i april
1971. Á þinginu voru
ræddir ýmsir þættir um-
hverfismála með tilvis-
an til einstakra greina
náttúruverndarlaga.—
Einn af framsögumönn-
um um slik afmörkuð
efni var HJÖRLEIFUR
GUTTOIIMSSON lif-
fræðingur, og hefur
Þjóðviljinn fengið leyfi
til að birta kafla úr máli
hans. Hjörleifur var
••
Laugardagur 17. júní 1972. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13.
Hjörleifur Guttormsson dró
saman aðalatriðin i máli sinu
um friðlýsingarákvæði náttúru-
verndarlaga og um framkvæmd
laganna i heild á eftirfarandi
hátt:
* Náttúruverndarráði og
öðrum aðilum, sem vinna eiga
að framgangi þessara laga,
verði tryggt nauðsynlegt fjár-
magn á annan hátt og öruggari
en nú er.
Tryggð verði bætt
stjórnun og verndun þeirra
svæða, er þegar hafa verið frið-
lýst, m.a. með bættri aðstöðu
fyrir ferðamenn, aukinni fræðslu
og leiðbeiningum.
* Lögð verði áherzla á vinnu
vegna náttúruminjaskrár fyrir
landið allt, og þau svæði, teg-
undir lifvera og jarðmyndanir
sem eru i yfirvofandi hættu, frið-
lýst hið fyrsta.
Undirbúin verði stofnun
útivistarsvæða fyrir almenning
viða um land á skipulegan hátt
og komið upp góðum tjaldstæð-
um fyrir ferðafólk i hverju
byggðarlagi.
Framfylgt verði betur en
nú er ýmsum ákvæðum laga, er
varða náttúruvernd og löggjöf
þar að lútandi samræmd.
*
llið fyrsta verði skorið úr
um eignarrétt i óbyggðuin og
þess freistað með lagasetningu,
að tryggja sem viðtækasta al-
þjóðareign yfir slikum svæðum,
svo og stöðuvötnum og fallvötn-
um.
I2tel|
■ i
ikjörinn i náttúruvernd-
Jarráð á þinginu, en að
undanförnu hefur hann
Jsetið umhverfisráð-
stefnu Sameinuðu Þjóð-
lanna i Stokkhólmi. Efni
þessu fylgja nokkrar
myndir úr hinu merka
landslags- og náttúru-
myndasafni MAGNÚS-
AR JÓHANNSSONAR
útvarpsvirkja.
öldin, sem liðin er frá stofnun
Yellowstone - þjóðgarðsins i
Bandarikjunum, rúmar sögu nær
^ allrar skipulegrar náttúruvernd-
; arviðleitni, og þróunin hefur verið
afar lærdómsrik þennan tima.
Hin klassiska náttúruvernd, sem
við hér erum komnir til að ræða
um öðru fremur, beindist lengi
vel aðallega að einstökum
náttúrufyrirbærum, verndun ein-
stakra plöntu- og dýrategunda
eða jarðfræðifyrirbæra. Slikt er
enn á dagskrá, en viðhorfin hafa
breytzt með viðari skilningi á
náttúrulegu samhengi. Gifurlega
aukin þekking hefur fært mann-
inn niður úr skýjunum, úr
draumaheimi um takmarkalausa
möguleika á þessari jörð i krafti
drottnunar yfir lifandi og dauðri
náttúru. Geimferðaskeiðið fellur
saman við upphaf á nýjum skiln-
ingi á stöðu okkar og takmörkun
um. Viða er nú letrað menc tekel
á veggi og ekki að ófyrirsynju, en
sá vottur af heildarsýn og skipu-
legu viðnámi, sem nú er hafið
sem svar við umhverfisvand-
anum viða um heim, gefur okkur
"* f nokkra von um, að við fáum siglt
fram hjá þvi blindskeri, sem örk
• jy , okkar hefur stefnt á nú um all-
>'N»1 lar)gt skeið. Allt starf að náttúru-
- * •»*• verndarmálum þarf að miða að
þvi að koma i veg fyrir að við
sw steytum á þessu skeri, gætum
samræmis i aðgerðum okkar,
freistum þess að sjá skóginn fyrir
trjám, á sama tima og við vinn-
um skipulega að einstökum að-
gerðum.
Friölýsing i menningar-
og íelagslegum tilgangi
%
* Hugtökin friðun og friðlýsing
* hafa notið misjafnrar hylli i
hugum fólks hérlendis og annars
staðar og oft verið misskilin. Við
höfum haft tilhneigingu til að lita
á landiðsem óskiptan vettvang til
hömlulausra afnota fyrir hvern
sem væri. Trúin og talið um
ómældar viöáttur og óþrotlegt
landrými fyrir fámenna þjóð i
stóru landi hefur mótað al-
menningsálitið nú um hrið. Þau
fáu svæði, sem friðlýsthafa verið,
hafa af ýmsum verið litin horn-
auga.
A nú að fara að banna okkur að
ferðast og athafna okkur óhindr-
að i landinu? Nokkur sök kann að
liggja hjá þeim, sem fyrir friðlýs-
ingu hafa staðið. Markmiðin hafa
ekki verið kynnt sem skyldi fyrir
almenningi, markmið, sem geta
verið talsvert breytileg frá einu
tilfelli til annars.
Friðlýsing staðar eða svæðis
felur i sér ákvörðun um tiltekin
not af landi i menningarlegum og
félagslegum tilgangi, not sem
eiga að vera i þágu okkar sjálfra
og þjóna samfélagslegum mark-
miðum, nú, og fyrir framtiðina.
Sumum kann að virðast verndun
lifvera til að forða þeim frá út-
rýmingu, eða verndun svæða
fyrir raski mannsins, þjóna
náttúrunni sjálfri en ekki mann-
inum. Slik sjónarmið ættu þó að
vera á undanhaldi i ljósi vaxandi
vistlræðilegrar eða ökólógiskrar
þekkingar, sem sýnir okkur æ
betur nauðsyn varkárni i sam-
skiptum við móður náttúru. Fjöl-
mörg önnur rök, félagsleg og
fræðileg, gera þá kröfu til okkar,
að við tökum frá sýnishorn óbrot-
innar náttúru, þar sem maðurinn
er aðeins gestur, og i þvi eigum
viö að ganga eins langt og fært
þykir. Nú þegar byrjað er að
horfa til landsins alls og i undir-
búningi eru fyrstu drögin eða
hugmyndirnar að landnýtingar-
áætlun, er einmitt rétti timinn til
að setja fram sjónarmið um
náttúruvernd og hefja skipulegt
starf og rannsóknir til að finna og
meta þær náttúrumyndanir, þau
svæði og lifheildir, sem mestu
varðar að fái að þróast án veru-
legra inngripa mannsins; einnig
til að tryggja vaxandi þjóð i þétt-
býli og gestum okkar erlendum
láð og lög til útilifs af marghátt-
uðu tagi með aðstöðu og aðgerð-
um, er dragi úr eða komi i veg
fyrir að af hljótist landspjöll.
Hér þurfum við samræmda
stefnu, er einnig tekur mið af
öðrum þörfum þjóðarinnar,