Þjóðviljinn - 17.06.1972, Blaðsíða 14

14. SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 17. júni 1972.
atvinnurekstri við sjávarsiðu,
landbúskap, samgöngum og ann-
arri þjónustu, En einnig á vett-
vangi atvinnuííís er ekki siður
þörf fyrir náttúruverndarstefnu
en á hinum friðlýstu reitum, sem
eru aðeins ein litil grein á
meiðnum. Ég veit, að skoðanir
hljóta að verða skiptar um ýmis-
legt i þessum efnum, og þar
reynir á fordómaleysi þeirra, er
stefnuna marka, og upplýst
almenningsálit. Við sem að
náttúruvernd vinnum hljótum að
berjast fyrir sjónarmiðum okkar
hispurslaust, reiðubúnir að meta
öll rök og sýna sveigjanleika,
áður byr þrýtur.
Náttúruminjaskrá
Þótt vinna beri á næstunni að
friðlýsingu, sem almenn sam-
staða er um nú þegar og nauðsyn-
leg þykir, er forsenda fyrir skyn-
samlegri stefnu i þessum efnum,
að hið fyrsta verði hafin gerð
þeirrar náttúruminjaskrár, sem
lögin gera ráð fyrir. Yfirstjórn
þess verks þarf að vera i höndum
Náttúruverndarráðs, svo og mat
á tillögum, er berast, en þess er
að vænta, að verulegur stuðn-
ingur fáist frá samtökum áhuga-
manna um náttúruvernd og frá
náttúruverndarnefndum. Mér er
kunnugt um viðbúnað áhuga-
manna til að vinna að slikri
skráningu og ætti hún þannig að
geta hafizt þegar á næsta sumri.
Gæta þarf að sjálfsögðu sam-
ræmingar i vinnubrögðum, þann-
ig að upplýsingar verði sambæri-
legar og komi að tilætluðum
notum. 1 úrvinnslu Náttúru-
verndarráðs yrðu tillögur siðan
metnar og flokkaðar.
Gildi náttúruminjaskrárinnar á
að geta orðið margþætt. Hún
verður m.a. eins konar vinnu-
áætlun um friðlýsingu fyrir
Náttúruverndarráð samkvæmt
nánari ákvörðun Náttúru-
verndarþinga; hún ætti að stuðla
verulega að vernd náttúrufyrir-
bæra án beinnar friðlýsingar;
henni fylgir heimildarsöfnun,
sem stöðugt verður fram haldið
og allir geta lagt nokkurt lið.
Verndun svæða og
einstakra t'yrirbæra
Náttúruvættin taka til ólif-
rænna myndana af ýmsu tagi og
næsta nágr. þeirra. Af slikum
náttúruvættum höfum við nú
þegar friðlýst sarnkvæmt eldri
náttúruverndarlögum dropa-
steinmyndanir i hellum, hveri og
hveramyndanir á Hveravöllum,
Grábrókargig i Borgarfirði og
hluta Rauðhóla við Reykjavik.
Þá er Geysir i Haukadal með
næsta umhverfi eins konar
náttúruvætti, en um verndun
hans fjallar sérstök nefnd, sem
skipuð var 1953. — Ekki er vafi á,
að fljótlega þarf að auka verulega
viö þennan lista, svo margar
sérstæðar jarðmyndanir, ár og
fossa, sem land okkar hefur að
geyma, og flestir hljóta að vera
sammál um, að vernda eigi eftir
þvi sem unnt er.
nér $em annars staðar bjóða
vaxandi ferðamannastraumur os
sivaxandi verkleg umsvif upp á
hættur, sem bregðast verður við.
Röskun slikra myndana getur
oft orðið af gáleysi, eða fólk og
framkvæmdaaðilar hugsa ekki út
i þau verðmæti, er i slíkum
gersemum felast.
Akvæði 23. greinar gefa mögu-
leika á tegundavcrnd, jafnt dýra
sem plantna ásamt nokkurri frið-
un á lifvist þeirra, ef þörf krefur.
Þegar hafa verið friölýstar 25
tegundir islenzkra háplantna, og
gildir sú friðun fyrir allt landið.
Liklegt er, að staðbundin vernd
bæði dýra-og plöntutegunda þurfi
til að koma allviða á landinu, og
slik vernd nær auðvitað ekki til-
gangi sinum, nema lifvist eða
umhverfi þeirra fái að halda sér.
— Stórmál eins og framtið heiða-
gæsarinnar i Þjórsárverum félli
undir slika tegundavernd.
24. grein laganna varðar frið-
lö»d,en friðlýsing undir þvi heiti
getur verið mjög margvisleg. Þar
kemur til greina ströng friöun i
þágu visindarannsókna, eins og
gilt hefur i Surtsey, eða til vernd-
unar sérstæðu og viðkvæmu lif-
riki, eins og friöun Eldeyjar er
gott dæmi um, þar sem súlan er i
brennipunkti. Onnur friðlönd
munum viðekki enn hafa eignazt,
en þau gætu einnig náð yfir við-
lend svæði til verndunar lifrikis
þeirra og landslagi með fyrir-
byggjandi ákvæðum, eins og t.d.
heiur verið rætt um varðandi Mý-
vatnssveit, og þannig friðun gæti
vel hæft vissum afréttarlöndum
og óbyggðum.
Afmörkun lriðlanda gagnvart
iiðrum friðlýstum einingum virð-
isl þannig lúta að verndun lif-
heilda og sérstæðs umhverfis með
sveigjanlegum reglum i sam-
ræmi við kringumstæður á hverj-
um stað. Ekki er neitt skilyrði aö
lriðlönd séu i rikiseign, og þannig
geta þau náð til byggðra bóla i
einkaeisn. eða eieu sveitarfélaga,
þar sem atvinnurekstur, sem
ekki stangaðist á við markmið
Iriðlýsingarinnar, yrði leyföur.
llér sem viðar á reynslan eftir að
skera úr um gildi og möguleika
þessarar lagaheimildar, en ég er
ekki i vala um, að ákvæði hennar
geta komið að mjög góðu haldi við
breytilegar aðstæður. Auk þess
sem þegar helur verið minnzt á,
detta mér i hug sem friðlönd ýmis
svæði, sem standa undir rikulegu
lifi, eins og t.d. votlendi, en mjög
er nú gengið á það, hugsunarlitið
að þvi er virðist og án hagrænna
markmiða i sumum tilfellum.
Þannig mætti einnig vernda
fuglalif á lónum, inníjörðum eða
á vötnum, þótt nytjar svo sem
fiskveiðar og fiskrækt væru þar
heimilar. ()g gagnvart ýmsum
hlutum óbyggða gæti friðlands-

Ííét?;i

-
Krá ilólmalungu, nokkru fyrir neðan efri brúna yfir Jökulsá á Fjöllum að vestanveröu.
— Ljósm. M. Jóh.
löggjöfin átt betur við en þjóð-
garðslög, m.a. með tilliti til
beitarafnota.
Tveir þjóögaröar,
en ófullkomnir
Um þjóðgarða er fjallað i 25.
grein, en þar er um að ræða frið-
lýsingu landsvæöa i rikiseign með
heildarvarðveizlu á náttúrufari
þeirra fyrir augum, i senn i
menningarlegum og félagslegum
tilgangi. — Þjóðgarðar eiga sér,
eins og ég gat um i upphafi, 100
ára sögu að baki, og engin friðlýst
eining hefur áunnið sér viðlika
hylli viða um lönd. Kemur þar
margt til og það ekki sizt, að
reynt hefur verið að leggja til
þjóðgarða náttúrufarslega kjör-
gripi, og margt gert til að kynna
þá og greiða þar götu ferða-
manna. Yfirleitt er um allstór
landsvæði að ræða, þótt mjög geti
það verið breytilegt. Af fjórum
þjóðgörðum, er Norðmenn höfðu
stofnað 1970, var t.d. hinn minnsti
aðeins 9 ferkilómetra aö flatar-
máli.en sá stærsti um 1000
ferkilómetra.
Við eigum nú sem kunnugt er
tvo þjóðgarða, Þingvelli og
Skaftafell. Hvorugur þeirra upp-
lyllir þó enn strangt tekið þau
skilyrði, sem á alþjóðavisu eru
gerð fil slikra svæða, bæði varð-
andi almenna friðun og aðstöðu
fyrir ferðafólk.
Stofnun þjóðgarða og önnur
friðlýsing er til litils og getur
beinlinis orðið til tjóns viðkom-
andi svæði, ef ekki er tryggt, að
settum reglum sé framfylgt og
sköpuð aðstaða fyrir ferðamenn,
er i senn geri þeim heimsókn á
svæðið ánægjulega og komi i veg
fyrir spjöll á náttúr af þeirra
völdum.
Það er því augljóst, að sam-
hliða ákvöröun um stofnun þjóð-
garðs þarf aðskipuleggja landið i
ljósi itarlegrar úttektar og rann-
sókna. Markmið sliks skipulags
ætti að vera að tryggja samræmi
milli félagslegra sjónarmiða
vegna ferðamóttöku og öruggrar
verndunar náttúruverðmæta. —
Hér getum við mikið lært af dýr-
keyptri reynslu annarra þjóða,
þar sem ferðamannastraumurinn
og ófullkomin aðstaða til móttöku
hans ógnar náttúru og dregur úr
gildi heimsókna i þjóðgarðana.
Hér er ekki staður til að ræða
þessi mál nánar eða i smáat-
riðum, en vist er, að við verðum
að gefa þeim náinn gaum fram-
vegis. Ferðamannanauð er hér '
enn að visu minni en viða er-
lendis, en fer ört vaxandi. Þess
ber að gæta, að náttúra lands
okkar er um margt viðkvæmari
Enginn drykkur er eins og Coca-Cola
Coca-Cola hefir hið ferska, lifandi bragð,
sem fullnægir smekk hins nýja tíma
- Það er drykkurinn
FRAMLEITT AF VEftKSMIOJUNNI VIFILFELL HF. I UMÖQOI CQCA-COLA - EXRDRT CORPORATION
en annars staðar, bæði gróður,
jarðvegur og landslag, og það þvi
meir sem hærra dregur frá sjó.
Áhugi á stofnun nýrra þjóð-
garða er vaxandi og undirbún-
ingur hafinn að stofnun þeirra.
Margra góðra kosta er þar völ i
byggð og óbyggð, en ég fer ekki út
i það hér að staðfæra eigin hug-
myndir. Þar höfum við, sem hér
sitjum, vafalaust margt i huga.
Ég geri ekki ráð fyrir að ágrein-
ingursé um, að fjölgun þjóðgarða
sé mjög æskileg, en stofnun
þeirra fylgir óhjákvæmilega all-
verulegur kostnaður, ef vel á að
henni að standa. I það má hins
vegar ekki horfa, slikt yrði okkur
nútiðarmönnum aldrei fyrirgefið,
af niðjum okkar.
Þá eru ótaldir fólkvangarnir
eða útivistarsvæðin og önnur
fyrirgreiðsla við útivist almenn-
ings, sem gert er ráð fyrir i 26. og
27. grein laganna. Þar er um fé-
lagslegt málefni að ræða, frekar
en um verndun sérstæðrar nátt-
úru, þótt slikt kunni að fléttast
inn i oft á tiðum og geti stundum
farið saman. Ekki sizt þurfa
mengunarvarnir að vera tryggar
á slikum stöðum, ef ekki á illa að
fara.
Þýðing útivistarsvæða i
nágrenni þéttbýlis er ótviræð, og
hlýtur slik ráðstöfun lands að
verða ofarlega á baugi viða á
næstunni. Ekki getur þar þó orðið
um einsleit svæði að ræða frá
einum stað til annars, og þvi afar
mikilsvert að skilgreina fyrir-
fram þau not, sem menn ætla að
hafa af svæðinu. Ljóst er t.d. að
ekki fer vel saman land til göngu-
ferða og náttúruskoðunar og land
með aðstöðu fyrir hestamenn, svo
að eitthvað sé nefnt, en áhugi á
hestamennsku fer ört vaxandi og
þarf þar i senn aðstöðu og aðhald.
— Þá er og ljóst, að ekki er rétt að
fórna undir samkomuhald eða
ámóta fjöldaafþreyingu við-
kvæmum, fögrum stöðum, sem
viða eru i næsta nágrenni þétt-
býlis, oft með rikulegu fuglalifi og
fögrum náttúrumyndunum. Má
segja að slikum fögrum stöðum
hæfi betur annað heiti en fólk-
vangur^ en þeir kunna m.a. að
reynast gagnlegir sem
fræðslustaðir fyrir umhverfis-
vernd, sem væntanlega verður
fljótlega fastur liður i skólastarfi.
Ákvæði 27. greinar um göngu-
leiðir, strandsvæði til sjóbaða,
tjaldstæði og aðra fyrirgreiðslu
við útivist althennings eru hin
þörfustu nýmæli i lögunum, sem
ekki má dragast að hafizt verði
handa um að framkvæma. Sjálf-
sagt er að brýna náttúruverndar-
nefndirnar til dáða i þessum
efnum i samvinnu við áhuga-
menn i héruðum, og ætti þannig
að mega þoka áleiðis ýmsu þessu
varðandi á ekki mjög löngum
tima. Alveg sérstaklega er brýnt
að koma upp viðunandi tjald-
stæðum með hreinlætisaðstöðu i
hverri byggð,