Þjóðviljinn - 14.06.1974, Qupperneq 7

Föstudagur 14. júni 1974 þJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
Greinaflokkur þar sem gerð er grein fyrir þvi,
hvað menn vita um möguleika á lifi á öðrum hnött-
um og möguleika á að ná sambandi við slikt lif. Þá
er og fjallað um það, hverskonar félagslegu, póli-
tisku hlutverki stjarnlifskenningarnar gegna hér á
jörð.
FYRSTA GREIN
Er líf
á öðrum
hnöttum?

Niðurstöður rannsókna
benda til þess að það séu
efnafræðilegar for-
sendur fyrir lifi viða i
okkar vetrarbraut, og
likur benda til þess að
menningarsamfélög geti
veriö til þar. Fyrir
fimmtán árum byrjuðu
menn að hlera eftir
merkjum sem gætu
komið frá vitsmuna^-
verum.
Höfundar visindaskáldsagna
eru ekki lengur allsráðandi þegar
um er að ræða lif utan jarðar.
Síðustu 10-20 árin hafa mjög færst
i vöxt rannsóknir á sviði exó-
biológiu, „utanliffræði”, fræða
um lif utan okkar hnattar.
En mynd sú sem við fáum af
þeim visindum er nokkuð svo
flókin. Annarsvegar leita bjart-
sýnismenn að skilaboðum frá
„þeim þarna úti”, og hinsvegar
reyna aðrir fræðimenn að sanna
að „þeir þarna úti” nenni alls
ekki að hlusta á okkur.
Aöferöir
t þessum efnum hafa einkum
veriö notaðar þrennskonar
aðferðir. Sumpart hafa menn
reynt að komast að þvi, hvort
utan jarðar væri að finna
nauðsynlegar forsendur fyrir lifi
á borð við það sem við þekkjum.
Sumpart hafa menn reynt að
komast að þvi, hvort lif væri þar
til i reynd, og i þriðja lagi hafa
menn gert tilraunir með það,
hvort unnt sé að ná sambandi við
slikt lif ef til væri.
Margt bendir reyndar til þess
að skilyrði fyrr lifi séu til. Þau
væru fólgin i þvi, að til séu hnettir
á stærð við jörðu og með svipuðu
hitastigi. Ef hnötturinn er of stór
mundi þyngdaraflið vera svo
sterkt, að þar gætu vart þrifist
flóknar lifverur. Ef hnöttur er of
litill getur hann ekki haldið utan
um sig andrúmslofti. Auk þess
verða að vera til á viðkomandi
hnetti kolefnasambönd i nægilega
rikum mæli.
Stjarnan
Iiugsanlegur lifhnöttur verður
að snúast i kringum störnu af
vissri gerð. Hún má hvorki vera
of stór né of litil og það hefur
verið reiknað út, að aðeins 5% af
öllum stjörnum uppfylla þau skil-
yrði, sem menn verða að setja
sjálfri stjörnunni. Auk þess
verður stjarnan að hafa fylgi-
hnött af réttri stærð og i réttri
fjarlægð, sem fyrr var nefnt.
Hinsvegar er það ekki auðvelt
viðfangsefni að sanna,að reiki-
stjörnur gangi um aðrar stjörnur
en okkar eigin sól. Þvi reiki-
stjörnur endurkasta svo litlu af
ljósi móðurstjörnunnar, að það er
ómögulegt að sjá þær.
Þvi verður að nota óbeinar
aðferðir — t.d. athuga hver áhrif
aðdráttarafl reikistjörnu hefur á
hreyfingu stjörnu.
Hreyfingar
stjarna
Breytingar á stöðu stjarna
innbyrðis stafa af þvi venjulega,
að vetrarbrautin snýst.
Hreyfingar, sem af þessu stafa,
eru firnalega hægar. Það hefur
tekið mjög langan tima að mæla
þessar hreyfingar, sem koma
venjulega út sem beinar linur. En
öðru hverju kemur slinkur á
þessar linur. Það er vegna þess
að umhverfis stjörnurnar ganga
ósýnilegir hnettir sem „kippa” i
þær. Og menn hafa i reynd fundið
einhver slik flykki. Hinsvegar er
enn ekki ljóst, hvort þar er um að
ræða reikistjörnur i eiginlegri
merkingu þess orðs, eða svo-
kallaða „svarta dverga”, sér-
staka tegund af litlum en þungum
stjörnum.
Onnur forsenda fyrir lifi eru
kolefnissambönd, sem rann-
sóknir siðari ára benda til, að séu
til I stórum stil útan jarðar.
Rykský
Vetrarbrautin er ekki saman
sett úr stjörnum einum saman.
Milli stjarnanna eru mikil ský eða
sveipir úr ryki og ýmsum loftteg-
undum. Stjörnufræðingar hafa
gert sér mynd af samsetningu
þeirra með þvi að skoða útgeislun
þessara skýja á radióbylgjum.
Þeir hafa komist að þvi að i
skýjum þessum er að finna flókin,
lifræn mólekúl, m.ö..o. kolefna-
sambönd, sem hafa veigamiklu
hlutverki að gegna i þróun lifsins.
Þessi mólekúl eru lil orðin við
slæm skilyrði: litinn hita og
þrýsting. Þess vegna hljóta efna-
breytingar að gerast firnahægt i
slikum skýjum. Og þegar við
vitum, að þrátt fyrir óhagstæð
skilyrði eru þessi sambönd til i
skýjunum,þá getum við dregið þá
ályktun að þau myndist fremur
auðveldlega. Og að það er engin
tilviljun að jarðlif byggir einkum
á kolefnasamböndum.
Þessar niðurstöður benda sem
sagt til þess, að efnafræðilegar
forsendur fyrir lifi séu um alla
vetrarbraut.
En hvaða þýðingu fyrir
myndun lifs á reikistjörnum
hefur þetta lifræna efni sem er til
á milli stjarnanna? Stjörnu-
fræðingar svara með svofelldri
kenningu. Stjörnur myndast við
það að þessi efnaský milli stjarna
þéttast og hlýna. Við þennan
samdrátt myndast reikistjörnur
sem samþjöppun efnis i ytri hluta
skýsins. Nokkrar ytri reiki-
stjörnur okkar sólkerfis eru að
likindum leifar af þvi sam-
þjappaða skýi eða efnissveip,
sem sólkerfi okkar er myndað úr.
Júpiter, Satúrnus og haiastjörn-
urnar eru t.d. fyrst og fremst
samsettar úr þeim efnasam-
böndum sem menn finna i
skýjunum milli stjarnanna.
Ef næg orka er fyrir hendi
geta þessi einföldu sambönd
breyst i samsettari lifræn
mólekúl eins og aminósýru.
Aminósýrur eru efniviður i eggja-
hvituefnin og þar með einhver
hinn þýðingarmesti þáttur i
lifandi verum yfirleitt.
Myndin litur þá þannig út:
Fyrst myndast einföld lifræn
mólekúl i efnissveipum milli
stjarna. Siðast dragast þessi
„ský” saman og mynda stjörnur
og reikistjörnur. Mólekúlin
safnast saman, m.a. i andrúms-
lofti reikistjarna. Við frekari
samdrátt tekur stjarnan að senda
frá sér ljós og þar með orku til að
mynda flóknari lifræn mólekúl.
Hér koma svo liffræðingar til
sögunnar með sinar hugmyndir
um það hvernig lifið sjálft getur
hafist.
Líf í
okkar sólkerfi?
Enn er ekki allt uppvist um lifs-
möguleika i okkar sólkerfi. En
hægt er að slá þvi föstu að þar sé
ekki til háþróað lif, en það er ekki
hægt að afsanna að þar kunni að
mega finna frumstætt lif,
einfrumunga. Menn hafa einkum
beint sjónum að Mars og Venus,
en liklega er Venus of heit og
Mars of nakin. En á siðari árum
hafa menn beint sjónum að
Júpiter i auknum mæli. Rann-
sóknir þykja benda til þess, að
frumstæðar smáverur gætu lifað i
andrúmslofti Júpiters, sem er
undir svo háum þrýstingi að það
er fljótandi. Auk þess eru djarfir
mennfarnirað tala um lifsmögu-
leika á Titan, sem er eitt al
tunglum Satúrnusar.
Utan sólkerfis
Eina leiðin til að færa sönnur
fyrir lifi utan sólkerfis okkar nú
væri sú að taka á móti merkjum
frá viti bornum verum. Það var
fyrir 15 árum að menn gerðu fyrst
tilraunir i þessa átt. með þvi að
„hlera” stjörnur sem mönnum
þóttu girniíegar til fróðleiks. En
þessar tilraunir hafa ekki gefiö
jákvæða raun enn i dag.
En þvi er ekki svarað, hvort
þessar tilraunir hafi verið væn-
Íegar til árangurs yfir höfuð. Það
er t.d. mikið vandamál, á hvaða
bylgjulengd menn eiga að revna
að hlusta. Margir telja, að þær
bylgjulengdir, sem menn hafa
hingað til leitað á, hefðu einmitt
ekkiverið valdar til þess að senda
á boðskap milli sólkerfa.
Enda þótt þær rannsóknir sem
hér hefur verið minnst á bendi
allar til þess, aö það sé mjög
liklegt að til sé önnur menning
eða menningarsvið i okkar
vetrarbraut, þá benda aðrar
rannsóknir til þess, að við getum
ekki komist i samband við slikt
lif. Um þá hluti verður fjallað i
næstu grein.
Gagngerar endurbætur
hraöfrystihúsanna
t sjávarútvegsmálum hafa
gerst stórfelldar breytingar á
valdatima núverandi rikis-
stjórnar. Hefur sjávarút-
vegurinn þar notið öflugrar
forustu Lúðviks Jósepssonar,
sjávarútvegsráðherra. Meðal
annars hefur undir forustu
Lúðviks átt sér stað stórfellt
átak til þess að endurreisa
fiskiðnað landsmanna. Nú er
unnið aö þessari uppbyggingu
I nær öllum frystihúsum
Landið allt
landsins, eða tæplega 100
talsins. 1 19 tilvikum er um
gagngerar endurbætur að
ræða, en i 11 nýbyggingar.
Alls námu þessi fram-
kvæmdaáform samkvæmt
áætlunum 4.385 milj. kr„ en
veröa trúlega yfir 5 miljarðar
króna. Aðalþungi fjár-
mögnunar hefur lent á
Fiskveiðasjóði, en hlutfall
hans er um 60%. Auk þess
stendur til að sjóðurinn láni
10% til viðbótar þessu til
breytinga á frystihúsunum
vegna hollustuhátta. Þá hafa
lánveitingar úr Byggðasjóði
og Atvinnuleysistrygginga-
sjóöi einnig komið hér að mjög
góðum notum.
Meðfylgjandi tafla gefur
hugmynd um hraðfrystihúsa-
áætlunina. Taflan sýnir fram-
kvæmdir og framkvæmda-
áform 1971 — 1976. Miðað er
við verðlag hvers árs.
1971 1972 1973 1974 1975 197«
og fyrr og siöar Samtals
532,8 634,7 1.089,2 1.338,1 1.010,9 479,7 5.085,4
50,9 63,2 71,3 67,8 75,3 44,3 372,8
263,0 197,8 245,8 238,0 179,4 130,4 1.254,4
20,9 23,7 105,0 140,4 183,9 37,1 511,0
44,8 90,2 142,0 113,3 101,5 48,8 540,6
62,0 103,6 138,5 166,8 161,0 88,4 720,3
1,9 15,1 62,5 140,5 97,0 38,0 355,0
66,3 34,8 102,6 153,7 25,0 2,1 384,5
23,0 106,3 221,5 317,6 187,8 90,6 946,8
Suðurland
Reykjanes
Reykjavik
Vesturland
Vestfirðir
Norðurland vestra
Norðurland eystra
Austurland