Þjóðviljinn - 21.03.1975, Blaðsíða 4

4 StÐA — Þ.IÓÐVILJINN Föstudagur 21. marz 1975.
DlOÐVIUINN
JVIÁLGAGN SÓSÍALISMA
VERKALÝÐSHREYFINGAR
OG ÞJÖÐFRELSIS
títgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans
Framkvæmdastjóri: Eiður Bergmann
Ritstjórar: Kjartan Ólafsson,
Svavar Gestsson
Fréttastjóri: Einar Karl Haraldsson
Umsjón með sunnudagsblaði:
Vilborg Harðardóttir
Ritstjórn, afgreiðsla, augiýsingar:
Skólavörðust. 19. Slmi 17500 (5 iinur)
Prentun: Blaðaprent h.f.
SPURNING UM MAT Á MANNLEGRI REISN
Fyrir 40 árum voru sett lög hér á landi
um fóstureyðingar og fleira. Var það i
fyrsta sinn sem fóstureyðingar voru leyfð-
ar hér á landi og hafði Vilmundur Jónsson
forustu um lagasetninguna. í greinargerð
með frumvarpinu lagði hann áherslu á
það meginatriði „aðvarla megi minna
krefjast til handa hverju barni, sem fæðist.
en að það sé amk. aufúsugestur móður
sinni.”
Lög þessi voru mjög i samræmi við þau
viðhorf sem þá voru rikjandi i nágranna-
löndum okkar, enda segir sig sjálft að ekki
dugir að hafa reginmun á löggjöf um ýmis
slik félagsleg málefni milli nágranna-
landa.
Nú, 40 árum siðar, standa menn hins
vegar frammi fyrir gjörbreyttum viðhorf-
um. Þau breyttu viðhorf stafa meðal ann-
ars af nýrri sýn á stöðu konunnar i þjóðfé-
laginu. 1 þessum viðhorfum felst meðal
annars að enginn eigi að geta tekið á-
kvörðun um fóstureyðingu innan ákveð-
inna timamarka nema konan sjálf. Kona
sem standi frammi fyrir vanda af þessu
tagi verði að gera þessi vandamál upp við
sjálfa sig i samræmi við samvisku sina og
mat sitt á öllum aðstæðum. 1 samræmi við
þetta viðhorf fól fyrrverandi heilbrigðis-
ráðherra sérstakri nefnd að semja nýjan
lagabálk, sem kom til umræðu á alþingi á
valdatima vinstristjórnarinnar. Frum-
varpið varð i heildinni litt umrætt, en 9.
grein þess vakti mikla athygli. Þar var
kveðið á um að fóstureyðing væri heimil
að ósk konu, ef aðgerðin er framkvæmd
fyrir lok 12tu viku meðgöngutimans og ef
engar læknisfræðilegar aðstæður mæla
gegn þvi. Þar með gerði frumvarpið ráð
fyrir að konunni yrði sjálfri falið að
ákveða þessi mál, það væri enda á færi
hennar einnar, hluti af þeim vanda og
þeirri vegsemd að vera maður.
Þessi krafa um vald konunnar er þeim
mun eðlilegri þegar lengri reynsla er
fengin fyrir þvi að það embættismanna-
vald sem hefur átt að skammta aðgang að
notkun þessa neyðarúrræðis, fóstureyð-
ingu, hér á landi, hefur hvað eftir annað
brugðist og þvi hafa orðið á hrapalleg og
afdrifarik mistök
Og þessi krafa um að konan fái að axla
þá ábyrgð sem hún ein getur axlað og
embættismannanefndir aldrei taka af öxl-
um hennar er ekki sist eðlileg með tilliti til
þess að núverandi skipan mála felur i sér
efnahagslegt misrétti eins og landlæknir
leggur áherslu á. Þær konur sem hafa efni
á þvi láta framkvæma fóstureyðingu i
London; hinar verða að lúta duttlungum
embættismanna valdsins.
Eftir að hægristjórnin kom til valda var
endurflutt á alþingi frumvarpið um ráð-
gjöf og fræðslu um kynlif o.fl. Þá kom i
ljós að fellt hafði verið niður ákvæðið sem
9. grein hafði að geyma um ákvörðunar-
rétt konunnar sjálfrar. Þessi niðurfelling
hefur vakið mikla reiði meðal kvenna.
Þær hafa nú 100 talsins — úr öllum flokk-
um og flestum starfsgreinum — skorað á
heilbrigðisráðherra að taka 9. greinina
upp á nýjan leik til meðferðar á alþingi.
Þær heimta að konan fái sjálf að axla þá
ábyrgð sem hvort eð er verður alltaf henn-
ar og einskis annars.
Eftir er að vita hvaða úrslit þetta mál
fær á alþingi, en mörgum mun finnast að
afstaðan til þess ætti ekki að þurfa að fara
eftir flokkslinum. Hér sé um að ræða
spurninguna um siðferðislegt mat á
mannlegri reisn. — s.
Jónas um
járnblendi U C:
„Hann er einn versti
mengunarvaldur landsins”
— samkvæmt bandarlskri rannsókn
Meðal ræðumanna við 1. um-
ræðu I neðri deild i fyrradag um
frumvarp rlkisstjórnarinnar um
járnblendiverksmiðju i Hvalfirði
var Jónas Arnason. Hér segir frá
ræðu hans en Jónas sagði_m.a.:
„Hugur fylgir máli” -
Þegar sagnfræðingar fara
seinna meir að skyggnast i gang
þessa máls, sem hér er til um-
ræðu, þá hygg ég að þeir muni
telja hvað hnýsilegast, að fá svör
við þessum spurningum:
Hvaða undur áttu sér stað i
aðalstöðvum auðhringsins, Union
Carbide vestur i New York i hvert
sinn sem fulltrúar islenskra
stjórnvalda komu þangað til við-
ræðu?
Hvernig stóð á þvi, að þegar
menn þessir sneru aftur heim til
Islands töluðu þeir yfirleitt, eins
og þeim hefði birst Heilagur
Andi?
Einkum virðast undur þessi
hafa orkað sterkt á hina islensku
viðsemjendur Union Carbide,
þegar mengunarhlið málsins var
rædd, og fyrstu skjalfestu
heimildirnar um þau er að finna i
skýrslu þeirri, sem viðræðunefnd
um orkufrekan iðnað lét alþingis-
mönnum I té fyrir um það bil einu
ári. Fimm valinkunnir gáfu-
menn, sem nefnd þessa skipuðu,
sögðu þar stutt og laggott, að
Union Carbide hefði frá upphafi
viðræðnanna „heitið þvi,” að
mengun frá verksmiðjunni yrði i
„algeru lágmarki” og þvi næst
kom þessi fræga fullyrðing: „ og
er ljóst að hugur fylgir máli”. ...
Fleiri urðu tii að vitna i sama dUr.
Hæstvirtur iðnaðarráðherra
sagði t.d. frá þvi á fundi að Leirá i
Borgarfirði þann 4. des. s.l., að
hann hefði þá nýskeð skroppið
vestur um haf, og þar hafði Union
Carbide sýnt honum eina eða
tvær af verksmiðjum sinum, og
eftir þessa örstuttu kynnisferð
taldi ráðherrann sig þess um-
kominn, að lýsa yfir þeirri bjarg-
föstu sannfæringu sinni, að alls
engin mengunarhætta mundi
stafa af verksmiðjunni. Svona
tala að sjálfsögðu engir nema
þeir, sem hafa orðið fyrir merki-
legri trUarreynslu.
Forstöðumaður Heilbrigðis-
eftirlits rlkisins kom með tvær
litlar ljósmyndir á þennan fund,
en þær hafði hann tekið af ein-
hverri verksmiðju Union Carbide
Þingsjá
vestur í Bandarikjunum. Þessar
myndir lét hann ganga milli
fundarmanna, svo að þeir mættu
endanlega sannfærast um ágæti
og heiðarleika þessa auðhrings
i mengunarmálum. önnur
þessara mynda var I fókus en hin
ekki. A þessu stigi var blærinn á
fundinum likastur þvi sem hefði
einhver sértrUarflokkur kallað
borgfirðinga saman til að boða
þeim fagnaðarerindið.
— Það var fyrst eftir fundinn á
Leirá, að ríkisstjórnin fór að sýna
örlitla tilburði við að afla upp-
lýsinga um mengunarhættu af
verksmiðjunni frá öðrum aðilum
en auðhringnum sjálfum. Aður
veifuðu menn jafnan sama sið-
ferðisvottorðinu, sem var
signerað af auðhringnum sjálf-
um.
TrUarvakningin átti svo að ná
hámarki á Leirárfundi, en
borgfirðingar reyndust sem
kunnugt er of rniklir efasemdar-
menn til að gleypa við boðskapn-
um. Það var ekki sungið „hale-
lUja” á Leirárfundi. Borgfirðing-
ar gera enn greinarmun á Union
Carbide og Heilögum Anda, og
það gera fleiri.
Vitnisburður um
svivirðingu
Jónas Arnason gerði siðan
grein fyrir upplýsingum og gögn-
um, sem hann hafði aflað sér frá
ýmsum löndum um starfsemi
Union Carbide, og þá ekki sist
varðandi' mengunarmálin. Jónas
vitnaði m.a. i bandariskt rit um
ákveðna könnun, sem þar hafði
farið fram og sagði þar orðrétt i
niðurstöðum:
„Á árunum 1970-1971 gerðu þeir
Silverman og Osbourne, starfs-
félagar hins kunna bandariska
neytendaleiðtoga, Ralph Nader,
könnun á mengunaráhrifum af
starfsemi UC i Bandarikjunum.
Niðurstaða þeirra var I stuttu
máli sU, að UC „sé og hafi verið
einn af verstu mengunarvöldum
landsins”. Fullyrðing þeirra er
studd fjölda greina i landsmála-
og landsbyggðarblöðum, svo og
sjónvarpsþáttum, þar sem fjallað
hefur verið um mengunarvanda i
borgum eins og Charleston i Vest-
ur-Virginiu, Marietta I Ohio og
Tonawanda i New-York fylki.
Einna verst var ástandið i sam-
bandi við verksmiðjuna i
Marietta. Af þeim sökum hélt
Landseftirlit loftmengunar þar
ráðstefnu og bauð til fulltrUum
UC,sem neitaði að senda fulltrUa.
Hið virta timarit bandariskra
kaupsýslumanna Business Week
segir: „Næstu tvö árin neitaði UC
að láta i té fullkomin gögn um Ut-
blástursefni og gekk svo langt að
girða fyrir störf opinberra eftir-
litsmanna i Mariettaverksmiðj-
unni”
Árið 1969 endurtók sig leikurinn
— ráðstefna — neitun á þátttöku.
Eftir hótun um málssókn af ráðu-
neytis hálfu árið 1970 lét UC hinar
umbeðnu upplýsingar i té og féllst
á að fullnægja vissum kröfum um
skerðingu á brennisteinsoxiði fyr-
ir október það ár. Við það var
ekki staðið. I janUar 1971 var gef-
in Ut tilskipun af alrikisstjórn-
völdum að UC drægi Ur mengun,
og varð félagið hið fyrsta, sem
fékk að kenna á Valdi umhverfis-
verndarráðsins.
Forráðamenn UC hafa reynt að
bera þessar ásakanir af sér i
Jónas Arnason.
skýringarbréfi, sem sent var öll-
um starfsmönnum og hluthöfum.
Segir i þvi, að UC hafi mikið á sig
lagt til varnar gegn mengun og
verið samvinnufUst. Nader og
félagar hans telja þau skrif
villandi og marklitil.
Hechler fulltrUadeildarþing-
maður frá Vestur-Virginiu tók til
máls um þetta á Bandarikjaþingi
25.3 1971. Visaði hann þar til
þeirrar hreyfingar, sem reis
meðal hluthafa UC um opinbera
rannsókn á tilburðum forráða-
manna UC til að gera litið Ur
menguninni og segir um eina af
verksmiðjum UC i kjördæmi
sinu: Borgin er talin vitnisburður'
um svivirðinguna, aðsetur verk-
smiðju, sem er að likindum mest
reykspUandi I heimi. Járnblendi-
verksmiðja UC hellir Ut I loftið 70
þUs. tonnum af rykögnum á ári,
en það er nokkru meira en kemur
frá allri New York borg.”
Jónas Árnason rakti fleiri hlið-
stæðar umsagnir um starfsemi
UC m.a. frá framkvæmdastjóra
iðnráðsins i Puerto Rico, og frá
breskum þingmanni, sem lengi
var framkvæmdastjóri fyrir félag
verkamanna i efnaiðnaði, og er
þessum málum gjörkunnugur.
Samkvæmt umsögn breska þing-
mannsins er Union Carbide allra
versti mengunarvaldurinn, sem
til þekkist.
Annar breti dr. Arthur Bourne
kunnur umhverfisfræðingur og
náinn samherji Thor Heyerdal á
þeim vettvangi segist i bréfi ekki
trUa þvi, að islendingar fari nii að
hleypa Union Carbide á hið við-
kvæma lifriki Hvalfjarðar, nema
þá að hér sé stórkostlegt atvinnu-
Íeysi.
Jónas undirstrikaði, að auð-
hringur þessi leitaði nU æ meir til
annarra landa en Bandaríkjanna,
ekki sist vegna þess, að verið væri
að taka upp strangari mengunar-
varnir i Bandarikjunum. En i
þeim efnum væru reglugerðir
ekki nóg, þeim yrði að framfylgja
af fullri hörku, ef að gagni ætti að
koma.
Og Jónas sagði:
Ég verð að segja það alveg eins
og er, að eftir þá reynslu, sem
fengin er hingað til af störfum og
dómgreind þeirra manna, sem
fjallað hafa um mengunarhlið
þessa verksmiðjumáls og munu
ef til kemur annast þetta eftirlit,
þá sýnist mér ekki sennilegt, að
UC telji sig þurfa að bUast við
mikilli aðgangshörku af þeirra
hálfu. Eða þvi' skyldi þeim ekki
birtast Heilagur Andi uppi á
Grundatanga rétt eins og vestur i
New York?
Siðan ræddi Jónas Árnason
nokkuð um samstarf Union Car-
bide við fasistastjórnir i Rhödesiu
og Suður-Afriku og framkomu
auðhringsins gagnvart svörtum
verkamönnum, sem greitt er allt
að 10 sinnum lægra kaup en hvit-
um hjá fyrirtækjum
auðhringsins.
Spyr sá sem
ekki veit.
Að lokum sagði þingmaðurinn:
Ég vil aðeins að lokum láta i
ljós þá von mina, þá einlægu ósk
mina,aðenda þótt þessi háttvirta
deild beri ef til vill ekki gæfu til að
fella þetta frumvarp, þetta
óheillafrumvarp, þá muni henni
samt endast sjálfstæði, dóm-
greind og manndómup til að taka
undir þá kröfu, sem þinginu hefur
Framhald á bls. 10.