Þjóðviljinn - 28.08.1975, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 28. ágúst 1975 ÞJÓÐVlLJINN — StÐA 5
í grein sem bandarikjamað-
urinn Philip Agee ritaði fyrir
skömmu og nefndist „Bréf til
portúgölsku þjóðarinnar” er þvi
haldið fram að bandariska
leyniþjónustan CIA hafi nú hönd
i bagga með þróun mála i
Portúgal og stefni að þvi að
undirbUa valdatöku „hægfara
manna”, þ.e.a.s. manna sem
yrðu bandarikjamönnum og
bandariskum hagsmunum held-
ur þægari þjónar en þeir sem nU
fara þar með völd. NU er erfitt
að skella skollaeyrum við þvi
sem Philip Agee heldur fram;
hann var nefnilega sjálfur
starfsmaður CIA i tólf ár og
var staðsettur i Quito og Monte-
video, á svæðum þar sem
bandarisk undirróðursstarf-
semi er, ef svo má segja, „hefð-
bundinn” þáttur stjórnmálalifs-
Philip Agee.
Evrópu), en hún hefur þann
augljósa tilgang að réttlæta
veitingu ábandarisku mútufé til
PortUgals. Menn mega ekki
gleyma þvi að bandarikjamenn
vörðu upphæðum af þessum
stærðarflokki til að stuðla að
falli Allendes.
Um betta leyti harmaði Ford
forseti að uppljóstranirnar um
CIA hefðu svo dregið máttinn úr
leyniþjónustunni, að hún gæti
ekki skipt sér af málum i
Portúgal!
Menn gætu freistast til að
halda að það hafi verið ein af-.
!{Sj leiðing þessarar áróðursher-
ferðar, þegar stjórnir EBE-rikj-
anna', með Giscard d’Estaing
Frakklandsforseta i broddi
fylkingar, neituðu að veita
portúgölum lán, nema „lýðræði
yrði komið á i landinu”. En
Róið að valda-
ráni í Portúgal?
ins. Hann gjörþekkir þvi CIA og
allar aðferðir hennar, og eftir að
hann hafði yfirgefið leyniþjón-
ustuna vegna stjórnmálaá-
greinings skrifaði hann merka
bók; „Inside the Company, CIA
Diary”, þar sem hann lýsti
starfi sinu þar. Sagt er að CIA
hafi reynt að koma i veg fyrir
útkomu þeirrar bókar i Banda-
rikjunum.
Þrátt fyrir þessa þekkingu
sina verður þó ekki sagt að
Philip Agee komi fram með
neinar óvæntar uppljóstranir,
sem sanni nú skyndilega undir-
róðursstarfsemi bandarija-
manna i PortUgal, likt og smám
saman hafa verið að koma i
dagsljósið allmikil gögn um
hiutdeild þeirra i atburðunum i
Chile; ef slik starfsemi fer fram
i PortUgal er lika auðskilið mál
að allra upplýsinga um það sé
mjög vandlega gætt, og er ekki
að búast við þvi að þær siist Ut
fyrr en eftir langan tima — þeg-
ar þær geta ekki lengur haft
nein áhrif á gang mála. Hins
vegar eru i grein Agees gagn-
merkar hugleiðingar um at-
burðina i Portúgal og er bent á
fjölmörg atriði og hliðstæður við
aðra atburði, sem nú er vitað að
bandarikjamenn voru allmikið
viðriðnir á bak við tjöldin. Það
er þvi freistandi að lita betur á
ýmsa þætti þróunarinnar i
PortUgal frá sjónarhóli Agees.
Ef grannt er litið á þá mynd,
sem vestrænir fjölmiðlar hafa
gefið af ástandinu i PortUgal að
undanförnu, kemur i ljós að hún
er nokkuð undarlega dregin.
Jafnan er látið lita svo út sem
baráttan standi milli „komm-
únista” og fylgismanna þeirra
og svo „andkommúnista” og sé
um tvær stefnur að velja,
„kommúnistiskt einræði” og
„vestrænt (þ.e.a.s. kapitaliskt)
lýðræði”. Sérhver atburður i
landinu hefur verið túlkaður
samkvæmt þessari undarlegu
tvihyggju; lengi var sagt að
portúgalar væru að glata frels-
inu, kommúnistar að múlbinda
fjölmiðla, herjahreyfingin væri
orðinhandbendi kommúnista og
hætt að fylgja vilja almennings,
og siðan var Mario Soares, leið-
toga sósialista, Melo Antunes,
fyrrverandi utanrikisráðherra
og einum helsta hvatamanni
frelsunar nýlendnanna, og svo
da Silva erkibiskupi af Braga,
sem telur að öll vinstri hreyfing
sé af djöflinum komin, dembt i
einn poka,- þeir voru i samein-
ingu orðnir forvigismenn bar-
áttunnar gegn einræði komm-
únista, og fasistiskar ofsóknar-
aðgerðir gegn kommúnistum i
Norður-PortUgal voru orðnar
„barátta almennings fyrir eðli-
legum mannréttindum”! Svo er
auðvitað ýjað að þvi að stjórn
kommúnista sé að steypa efna-
hag landsins i rústir og þurfi
portúgalar „stöðuga stjórn” til
að leysa þann vanda.
I þessum frásögnum gleymist
ekki aðeins gersamlega að gera
grein fyrir þvi sem deilurnar
standa nU um i Portúgal: ef það
væri gert kæmi t.d. í ljós að
Melo Antunes, og Otelo de
Carvalho eru báðir sósialistar
og sammála um stór atriði
stefnuskrárinnar, það gleymist
lika algerlega i myndinni að
portúgalar eru nú að risa upp Ur
fimmtiu ára svartnætti fasism-
ans (sem vestrænir stjórnmála-
menn höfðu satt að segja ekki
miklar áhyggjur af á sinum
tima), og jafnan er fjallað um
málefni landsins eins og fasistar
séu ekki til!
Þegar maður les þennan
þvætting sem t.d. fréttastofa
Reuters hefur um PortUgal að
segja,freistastmaður ósjálfrátt
til að spyrja hinnar gömlu
spumingar rómarréttar; Oui
bono? Hverjum kemur þetta til
góða? Allur þessi fréttaflutning-
ur minnir óhugnanlega mikið á
áróðutsherferðina gegn Salva-
dor Allende á sinum tima —
þegar svo var látið lita út sem
baráttan stæði milli „marxist-
ans” Allende, sem vildi ekki
virða lög landsins, og „lýðræð-
issinna” — og það er augljóst
mál að slikur áróður skapar það
andrúmsloft, sem siðar gæti
réttlætt i augum almennings á
vesturlöndum valdatöku „hæg- ‘
fara manna" i Portúgal, — sem
reyndust svo kannski álika
„hægfara” og erkibiskupinn i
Braga. Þótt ekkert sé þvi til
fyrirstöðu að bandarikjamenn
hafi hönd i bagga með þessum
áróðri (sem var hafinn áður en
núverandi stjórnarkreppa byrj-
aði), er engan veginn nauðsyn-
legt að gera ráð fyrir þvi. Þessi
fréttaflutningur blaðamanna er
nefnilega svo gamalreyndur að
honum má einna helst likja við
ósjálfráð viðbrögð
En því er ekki að neita að ým-
is ummæli bandariskra ráða-
manna virðast miða að þvi að
undirbúa vesturlandabúa undir
afskipti CIA af málum
PortUgals. Fyrir nokkru hélt
bandariskur öldungadeildar-
maður þvi fram að kommún-
istaflokkur Portúgals hefði
fengið 10 miljónir dollara á ein-
um mánuði sem „styrk” frá
kommUnistaflokki Sovétrikj-
anna.Að öllum likindum var það
CIA sem var heimild hans að
þessu, enda „staðfesti” leyni-
þjónustan þessa frétt tveimur
dögum siðar. Nú er fregnin
heldur ósennileg þar sem sovét-
menn hafa sist hag af því að
flækja sig i málefni i Portúgal
(sagt er að Bresnéf hafi lofað
Ford forseta þvi að ekki yrði
nein ,,ný Kúba” i Suður-
reyndar má alveg eins gera ráð
fyrir þvi að bandarikjamenn
hafi róið að þessu bak við tjöld-
in, á sama hátt og þeir skipu-
lögðu efnahagsaðgerðir gegn
stjórn Allendes.
Hingað til hefur ekki verið
fjallað um nema aðgerðir utan
PortUgals, en séu bandarikja-
menn með einhverja undirróð-
ursstarfsemi er augljóst að
mestur hluti hennar hlýtur að
fara fram i landinu sjálfu. Af
eðlilegum ástæðum er ekkert
vitað um slikt með vissu, en viss
grunur hvilir þó á þvi að ekki
hafi allt verið með felldu með
hinar ofsalegu árásir gegn
skrifstofum kommúnista i
Norður-Portúgal. Þessar árásir
voru ekki gerðar samtimis held-
ur venjulega i einni borg i einu:
i Famalicao 3. ágúst, i Braga 10.
ágúst, i Fafé 12. ágúst og í Bra-
gansa 22. ágúst, og hafa komm-
únistar haldið þvi fram að sömu
forsprakkar háfi sést á mörgum
stöðum og bendi þannig margt
til einhvers skipulags aðgerð-
anna. En það er þó enn merkara
að Philip Agee telur sig hafa
heimildir fyrir þvi að banda-
rikjamenn hafi greitt mjög háar
upphæðir til kaþólskra aftur-
haldsmanna. Slikt væri auðvit-
að i fuliu samræmi við fjáraust-
ur þeirra i hörðustu andstæð-
inga Allendes á sinum tima:
menn sem skipulögðu uppþot og
efnahagslegt öngþveiti.
Philip Agee telur að markmið
bandarikjamanna i Portúgal sé
að skapa upplausnarástand sem
gæti siðan réttlætt valdatöku
„hægfara” manna. Hann skýrir
frá þvi að til þess hafi þeir
undirbUið jarðveginn. Á árun-
um eftir 1959 þjálfuðu banda-
riskir herskólar 3000
portUgalska herforingja, og sið-
an hafa þeir nákvæmar upplýs-
ingar um hvern og einn: per-
sónuleika, stjórnmálaskoðanir,
veikleika o.þ.h., og vonast þeir
til að geta reitt sig á stuðning
margra þeirra. Það eru lika
valdir menn sem stýra UtibUi
CIA í Lissabon: John Morgan,
yfirmaður CIA þar, starfaði i
Brasiliu (1966—69) og i ÚrUgvai
(1970—73) og á báðum þessum
stöðum aðstoðaði hann við
grimmdarlegar ofsóknir gegn
vinstri mönnum. Næstráðandi
hans, James Lawler, hefur hins
vegar tekið þátt I tilraunum til
þess að hafa áhrif á kosningaUr-
slit með fjáraustri: i Brasiliu
1962 og Chile 1964.
Þvi má nefnilega ekki gleyma
að aðgerðir bandarikjamanna i
Chile voru ekki einangrað fyrir-
bæri, heldur hugðust þeir einnig
gera þar tilraunir með nýjar að-
ferðir til að hafa áhrif á stjórn--
málaþróun landa — væntanlega
til að nota þær annars staðar.
e.m.j.
GENGUR ILLA
AÐ FÁ KENNARA
,,Það gengur afar hægt
að ráða kennara á þessu
hausti. Ég hef starfað við
þessar ráðningar í fimm
sumur og það hefur aldrei
gengið eins treglega og
nú", sagði Sigurður Helga-
son deildarstjóri í mennta-
málaráðuneytinu er Þjóð-
viljinn ræddi við hann ný-
lega.
„Það vantar allviða kennara
ennþá, einkum þó Uti á landi”.
Hvað veldur?
—„Kennarar tjá mér að launin
séu allt of lág, húsaleiga úti á
landsbyggðinni er orðin afar há.
Þegar fólk kemur hingað að
spyrjast fyrir um kennarastöður.
þá spyr það fyrst og fremst um
hvort húsnæði sé fyrir hendi og
hvað það kosti.
Nýlega ræddi ég við kennara
sem hafði kost á stöðu við átta
mánaða barnaskóla i þorpi.
Launin eru 59.000 krónur og hann
gat fengið hús á leigu sem hann
þurfti að greiða 30.000 krónur fyr-
ir. Þess utan þurfti hann svo að
greiða aðra kostnaðarliði og
skatta og heildarniðurstaðan var
sú, að hann gat reiknað með 9000
krónum á mánuði til að lifa af.
Þessi húsnæðismál eru afar
erfið. Það eru t.d. engir erfiðleik-
ar með að fá kennara að heima-
vistarskólunum þar sem rikið
leggur til húsnæði sem leigt er á
þeim kjörum sem kennarar ráða
við”.
Grunnskólinn byrjar
i september
Kennsla hefst 1. september i
þeim grunnskólum sem starfa niu
mánuði á ári. Það gera allir
barnaskólar i Reykjavik og ein-
hverjir úti á landi. Þann áttunda
september hefst kennsla i gagn-
fræðaskólum i þéttbýli en kennsla
við þá grunnskóla sem aðeins
starfa átta mánuði á ári, hefst
yfirleitt ekki fyrr en fyrsta októ-
ber.
Síðasti vetur
landsprófsins
Næsti vetur er siðasti veturinn i
tilvist þess umdeilda fyrirbæris i
kennslukerfinu, landsprófs mið-
skóla. Vorið 1976 ljúka siðustu
unglingarnir landsprófi miðskóla,
en þetta umdeilda úrtökupróf var
sett á laggirnar 1946.
Lannalijör og luí
lnísaleiga fœla
inenn frá -
li enn s I n s l ö rfn m,
segir Sigurður
Helgason
deildarstjóri í
inennlaniála-
ráðuneylinn
................>
„Samkvæmt áætlun verður
næsta vor það siðasta i tilvist
landsprófsins”, sagði Sigurður
Helgason, ,,og siðan verður tekið
upp breytt form, meira námsmat
og stefnt að þvi að draga úr hömi-
um á skólagöngunni”.
Sigurður sagði að nú hefðu
kennarar verið ráðnir i allar stöð-
ur við skóla sem hefja kennslu 1.
september en viða vantaði kenn-
ara i aðra skóla.
Nú útskrifast færri barnakenn-
arar með réttindi en áður — veld-
ur sú staðreynd ekki einhverju
um kennaraskortinn?
„Hún gerir það. Áður útskrifuð-
ust úr Kennaraskólanum um 200
kennarar á ári. Nú útskrifast að-
eins um 20 kennarar úr Kennara-
háskólanum”, sagði Sigurður
Helgason að lokum. —GG