Þjóðviljinn - 28.08.1975, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 28. ágúst 1975
Fimmtudagur 28. ágúst 1975 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
---j—----------

SSSiÍÍiwíSiíí

l i'lADÍ VÍO«IÍ

'rioi-n
H. Albert, A. M. Gossell, H. T. Bush,
FormatSur. FéhirBir. Skrifari.
GIMI.I, MANITOBA, 5. SERTEMBER 100;.
IIj«r befir >4 á* 'eirt» jtnt nilnmt t'xvibriut
þei(t»r Mler, uin nfi um Mao<< Jmrfiu idduir. »j*h
«m, og á þ«u 4h0ld, íem bón Mrum (nCnnum «JnN
Irg» t J)|ö«u«tu »inm. ;H»tr Itftfin'vpf*l. i*
eiin rtUiií, óg yý trtiinu hvert >*u Ulu rtfc «M» pl.
rciij».' '/þia'vcríur diitti* rcynt U minpMl tder'.

Upphaf
DAQSKRA II.
WINN'IPEG. 29. ÁGÚST, 1902,
“ SJAID MANNINN
EÐA : AUÐVALDSKÚGARINN OG FRAMLEIÐANDINN.
TekiÖ íir hvcrsdags-llfinu.
Sjá þreytulegt andlit meö hrukkur og holdgrannar kinnar;
sjá hálfbrostin augu, sem njóta' ekki frUmskerpu sinnar :
sjá heröamar bognar viö ofraun í eilffu striti;
sjá eyrlitaö hörund, sem málaöi kuldi og hiti.
Sjá gráirjótt höfuö, sem hóluöu örbyrgöar nætur,
t>á haröstjóm og auöveldi svfnbundu mundir og fætur ;
sjá kræklóttar hendur meö skrámunt og skuröum og örnm
af skóflum og steinum og plógum og járnum og börum.
Af ræningja-tönnum og klóm er hann klipinn og marinn,
á kaunin og sárin af haröstjóra-svipunni barinn.
Hann andvarpar þungan og máttvana höfuöiö hnfgur,
þá hlæjandi blóövargur dreyrann úr æöum hans sýgur.
í dauövona líkama þjakaöri sálinni svföur;
hver sér l>aö og skilur og veit hvaöa kvalir hún líötir
l>á grátstunur heyrast frá konu og brauövana barni
í blindhrfö og næöing og kulda á auövaldsins hjarai ?
Hann lítur á fortfö—þar finnur hann vonirnar liönar,
og fentar í skafli, scm tæpast aö eilífu piönar.
unz kveikir hann bál, l>ar sem brennast á auövaldsins stólar,
og býr sér til vordag meö ilgeislum menningar sólar.
Og blóöiö í æöum hans logar—hann langar aö freista,
Þvf lifandi finnur hann cnnþá í brjósti sér neista,
■ ^Forsíða flagskrár II. þann 29. ágúst 1902.
En miljóna-pjófur á hermanninn homauga rennir,
og hundskakkar lappir og snúnar um ístruna glennir.
Hann segir : “1 réttlætis-þjónustu þú skait til moröa,
sjá, þrællinn, sem vinnur, er ósvffinn—heimtar aö boröa I"
Og ógnandi röddin f sálvana svföingi ]>rumdi,
og sveröiö f moröingja hendi á skildinum glumdi,
og kjaftur á skotvopni gein viö og hótaöi höröu,
og hundruö af þrællyndum nföingum starfsmanninn böröu.
Hann skildi þaö tullvel, þótt fýsfi' hann aö halda’ uppi vörnum,
sér íall væri búiö, en hungurmorö konu og börnum,
þvf félst honum hugur og hnfpinn hann staröi' út f bláinn,
og hjartaö var nærri því brostiö og kjarkurinn dáinn.
Af náfroöu hjaönandi blóööldu taugar hans titra,
og tár eins og skfnandi perlur í augum hans glitra ;
hann sendir til alfööur bænir frá blæöandi hjarta,
en biöur í hljóöi—hann dirfist ei upphátt aö kvarta,
þvf kórónuö letin og auövaldiö haldast í hendur
og herinn meö sveröum og byssum á “ skrílinn " er sendur,
já, “skrflinn," þaö nafn er þeim öllum til ógnunar valiö,
sem una þvf miöur aö fólkiö meö sauöum sé taliö.
Hver einasti maöur, sem eitthvaö af hlekkjnnum brýtur,
hjá auövaldi sæti á skrílsetnu bekkjunum hlýtur,
og stjórnaldir sporhu'ndar geltandi, glepsandi elta’ hann
gcta þeir lengst út á eyöimörk flæmt hann og svelt hann.
En sú kemur tíöin, aö þjóöin úr rotinu raknar
0g ryögaöa hlekkina brýtur, um leiö og hún vaknar
viö grátþrungnar helstunur særöra og kvalinna kvenna,
og kveinstafi barna, af hungri og þorsta sem brenna.
Og þá veröur hlfföarlaust fstran af auövaldi flegin
og ósfjóm og haröstjórn á logandi bálköstu dregin,
og tfminn paö sannar, aö flest getur unnist í eining,
þó ckkert sé fært þar, sem ríkjandi’ er sundrung og greining.
II. ÁR

SlG. JÚL. JÓHANNESSON
LABOR
DAY
þessi almenni hátíöisdagur verka
mannanna veröur haldinn hér
SEPTEMBER NÆSTKOMANDI.
Aö morgninum veröur stórkostleg skruöganga
eftir cndilöngu Aöalstrætinu. Eftir hádegiö fam
fram allskonar skemtanir og íþrótta-leikar í River
Park. Svo veröur dans í Edison Hall aö kvöld-
inu. Mikiö af góöum verölaunum. Heitt te
og kaffi ókeypis f garöinum.
AÐFERÐ1
AS tala opín»kitt of
Uutt, eini »g hxfir þvl
STEFNA:
A* efla hrejnikilnl og cyi«
hrwnt t h»»í» mitl, lem fyrir
kcmnr, in tilliU tll ijcutakra
BÁLDUR.
jei oxj a ^ssoisr

þcu a* ikilja ooklnimvcginn rjett alla ham franv>
komu M Km t3 vitsmunanna korn. var cftir
tcktarfisfilcikinn .k«rp«.tur. 0£ llf.rcyn.lan harti
or*i* ná(ru bitiir, til þc.i a* iverfa þtt r*kil«c« 6r
mcitilteft b«fn»Wunn.r. Þci. «C(n» Mfnatbt hon-
um «vo mikOI- forti «ivikinnar Itf.þckkinpr, a« oft
var Iflcaat þvf þec.r hann t«k til mil«, .cm kvrtmum
hnlfi v*ri bni(9i« i oram.ru»r rOkKmrt«ll*kjur un-
an, rvo þrr cim og (rciddun lundur .f rjil/u «jcr.
iiur cn hann hafli lok;« mill Itnu; Motor lltiW et
þ*4 ni. hve fitt hefir feymn nf Ograndi apumingum
og djúpvitrum .t»«h*finuOm, Km allt'af brl 0«ru
hvoru fyrir t rc«um hani.. Me* þelm ni*i hann
■jcr bert ni«ri i r**upalk', ep hyócki pirt Ijprum'ul-
artda, njc fliru*u mil«kri4i. Ht) fyrra harti hanrt'
«kki til »« beru I oeitt ijerlega rlkum m*n, én.i hlfl
tl«ara lcit hatm mjtjg »miuio»t^wn. ' Blúþtp iþrM*.
•kfrt framKtt| var 'honúm katruit. Harm'háJW t í.
ekkcrt i mdtj trfiarbraRlalegri tffbþifliliv;-*•>''h«an
heimtaai «f mOnnum; u* •kilja alnaVHgkr
fyrir þeirri tUóciMu. - "Hundu ckkip/alanUr, Krt>
ftipa it ( alrtimt rúmiSigg dium. dróttinrt fyrlr
ham leyndarrt*", iptrrli binu «iaú linAi, "vllja «■
tkfn. hvaia bieuun er I þvl Mgin, a* UI slcuU vcra
eillfur albcimur, Km cr cióo «t*r leyndarddduur'
Dularktpan t o»a þvf. sem fieiri en .jllfan mann
vartar, var honuro hrygg«arefni. Honum virtiit
ildrci veri of' miki« ljð«. þd ■* þa* vjcri ekkl af t-
•cttu rMi Ktt gudir mcliker. bcnvrgni apurfii
hann iHaita VvOld.«; m h.nn i(f«i. yifv'fkjandl
prcfti, 1en> i «* vcrm CArum madntnrt frjil.lyndari
pp þd jafn- rjettfrúuOur »in« og fjelagar han.: "Mundi
þa« vcta.bonunt ofætiun, »« gjflra 'fdlkmu þa* hreiró■
|kilnl|l*ga Ijdot, hvort þa« ú a* vera íau.t c4» M ú
•* vcra búndJ f'
Vi*vfkj|ndj ajtlfi idn kjdrum gckk h*nrt (dul-
arbtningi, 1 þa* /ninn.u' h«lming *vi ainnar, ofh\tM
»Hr«, b«tt. lUutfu dagarta. M dfga.'þurfti Idca a*
bfúka, brúka þú til þeu •« kiA«taí. SUu, m kacrait
yir bjema megin grafarúmar, eftlr þvl Kn lortur
var, þar « ma««VframtUI þe>u bia«i, þdtt ifn miuti-
.vi*. Kklert- vtr-J dstandi. Kormingjirnir hortu
hvcr eftir annan veri* kvaddif, orfláliuK, mc« augna-
i«i. MOI hvev' tuq lig akUdi/ eftir. > Sd)in akelij f
hci»i um hidcgiibili*. Þi var hurt. bpiódH npp fri
cinu hcrbcrgi til aruiari. 'þvl 1* •« rrttrti fyat búií
cru.minár, víttarvcnr".
— bvemo, Arma, Guímundur, Gu*rún,
Jdn. Óikar, Tdmai og db', — ank md#ur
hani, cini og Uur var um gcti*.
. .* útför ham, Km fdr fram hlnn jo.
þ. m , undir unwjdn Arinbjunu Birdal..
him lilcnrka útfararitjdca'l Wmnipcg, var
•vo miki* (jnlmcnni Ktú kyrkjan fjckk
rúma*. Pur 1 me*«J voru þau lyWkin
hani, iem dvclja hjcr vcitra, Guímundur
Dg lyMur han. bú*ar, og ma*ur Gu*rúnar,
Vigfú. Kjartantton. Rfc*or flnttu þcir
Guflmundur ámaion. únluri.kur trúfric*-
iinemandi; Slcafii Brynjdlfuon, varafor-
ma«ur hinl únltari.ka kyrkjufjelagl; Gu*ni
ÞorMein.Mn, forinafur Gimliprcntfjelagv-
ini; og Albert Kriatjúnngn, hindgenginn
inda Ufi; og Hjúlmur þonleimion flutti
eftirmzh' f IjdOura. Prcitur aafnafarina,
Km hinn framlidni hafli MÚ.M búid hjt og
smnar, var viOstaddur me* konu »inm og
bOmuot, «em citt bcr Einars uafn, cn tdk
ekki h* Odru leytí þútt t útfaramthofninni.
Tveir fomvinir frfl Wiunipcg, FfHfik
Svemsson og KriMinn Steflnnon;, tvell l«m-
ncfndarmenn .’úr- fofttMunefnd prentfjel^sini,
,Gu*ni ÞorMeinnon og Ein«r Jónasson ; og tvúir
aamyerkamcnn úr þrcntamifjuoni, Albcrt KriMj-
-.Irttáon og-Júhannea étafnort, -búru IfkkiMuna til
gnf.r, og var htn alþakm iveigum og bldma-
hnðþpum Itt dtalmorgu fdlkl.
S* frcgn hefír nú um.noklr. undanfirna d»g»
kveMi leo vH mann fri manni, »< bU* hant tjUf..
•iefll «*' þeno tihplcr. nú or*H «vo úngt i eft|r ttm'
amint. þarf ckk! t'þvLafl h«Ma, U (lytja )eKodum
afminl - þcasi or» KÓI - frjett. £«i a* »Hur fínnM
mahni cngin. fyHnOtpi gcU vcrH bctgr v.i« hefl,
þcgar frúf.lú • hani «f I/yrMu' ajcrMþlíleg* geti* t -
daJþjra Baldurs.'.- þ«t» pr« bcrþ.f ijcr rn.rgvt.lcgt
ihuginarcfiit fycit þ*» Jdlk,-tcm l virkilcgri. ílvBnt
hefir gj?rj ijér far «th. ú* fccfa ga»m aí,ritgjOr*um-
háiy ijalfs I þe«u blMi,
I Firíi f Mjdafir*; IJ. dei-
Gufgmndóon, K'm nú er dúipn fyrir pokkrun>:«r-
un», og Kalrfn Svfin«ddttir, Kin ehn er ú.ll* og
t>ú»fitt.hjfl alitd'iýni afnum! Svcini bOoda I FirtL
Ntlxgt fermingaraklri var hartn fyrM Kttur til
mcnnta h'jflMagnú.i preiti ú Skorraita*,' en_ il*»r
Krtdúr 4 gagnfr«.-**údtann t MMruvOllumr !••*■
ma útlkiifrtist hann eftir þfiggja tra nflm, lifugrá
tuttugu flragamdl, vori* l»S6. Nokkrum mir,-
n*»m u«»r ilpldi hann Id Suf.ngun f Nortgi ög
-gcklr þar fl ■ .jdman'naikdú nttMa vctur, dft t >t»*
þc a* hvctú aftur til Iriand. mc* vofinú i**7,
Ijethanft 'tldumar bera lig þingij 've«túr,.f -'ennþi,
íjarUrg4ri'útleg«, og þaututtugu úr, Km’.H.n ery
ltfih, hif.r fúrni fívfxl lagt'fyrir aig láaMignkVarH-
hUfl'.mhnn.ku / *
Elnai yar frckár búr m.Swr vextl en gradn-
vaxinn..' X .yfirbrag* var hann mjOg'bjartuf og
ikar ijerkenniK-giL úr hdpi,' bva/ koi hann y.c
itaddur, Hflri* vár lcngM »f gldbjart og lokkiro-
ir Ifti* L'itt hrokknir;. tnnil sldrt og ofuit' tkjaU-
h.ftt. en nokku* fistt og hallafUt allmikit aftúri
hofmannavik Mdr, og hfl brúnabein. UoJic þeim
yt/ haHi fcgurMa cign, ikatr og in-lr .ugd, avó
bla, a* .jaidgzf ero. nemfl f ungum bomuro,- og
bcrti hann smabam'f fafmi afnum, br» . oftlega
fyrir f þeim tmdrandi knrlsikiloga, tcm endránxr
varaf úiettu rkfiyandlega húlinn. 1 *>ku h.l*.
hann vcri* frlr ú f*ti og þdu dkyrúnir, .en 4 full-
ortiiuirunúm vnru Oll ipor þung,-en avo drjúg, a*
fkirgengu fljúur mrt (Jllufn jafui »0m» vegalengd,
.þegar yið.klukku var roífat. Raunir itnar iiýfM
hann.engum tfi bcra me* ajer, cn aí bakivlp harti
gat þd hvcft glðggt aúga !?••*.' »í ekkl var jllt
mc* fclldu.
Um'b.m inrjri : mann er'vandaverk »* .krifa,
'ivo rjctt ije,- 'Éngir/mann vmmdl mCir. cn hann
jForsIða Baldurs með minningargrein um ritstjóra hans Einar
j Ólafsson.
■
við lok aldar
íslenska verkalýðshreyfingin i
Vesturheimi hafði nú slitið barns-
skónum, ef svo má segja. Hún
hafði jafnframt sýnt það að með
samtakamætti og einurð gat hún
varið hagsmúni sina og bætt af-
komu sina meira en ella.
Þótt verkalýðsfélagið hafi ekki
starfað nema i átta ár var það
ekki vegna þess að geta þess til að
verja hagsmuni félagsmanna
sinna væri litil, heldur hitt að fé-
lagið er stofnað til að sjá um
hagsmuni erfiðisverkamanna og
þegar það lognast út af virðist það
vera fyrir það að islendingar eru
svo margir farnir að vinna við
önnur störf en þau sem heyrðu
undir félagið. Þá gerist það að
margir ganga inn i þau félög
verkamanna sem fyrir voru og
eða sérgreinafélög. Má þar nefna,
að þau ár sem Verkalýðsfélagið
starfaði voru einnig önnur islensk
félög starfandi skipuð mönnum
sem störfuðu i sérstökum iðn-
greinum.
Þannig stofnuðu þeirsem unnu
við húsbyggingar félag sem
nefndist „Byggingarmanna-
félagið” og var Magnús Markús-
son skáld frá Hafsteinsstöðum i
Skagafirði formaður þess félags
árið 1892. Þá var einnig i „Winni-
peg félag, sem nefndist „Múr-
trogberafélagið” (Hod Carriers
Union). Þetta félag fór i verkfall
árið 1892 vegna þess að ekki
fékksthækkað kaup félagsmanna.
Félagið hafði þó betur og fékk
kauphækkunina sem krafist var
(upp i 22 1/2 cent á klukkustund)
og var Olafur Sigurðsson þá for-
maður félagsins. Ekki verður svo
skilist við verkalýðsfélögin að
ekki sé minnst á áhrif þeirra á
verkalýðshreyfinguna á Islandi.
Að visu er ekki með fullri vissu
hægt að benda á hversu mikil eöa
viðtæk þessi áhrif hafa verið, en
aðeins bent á að hingað til lands
komu tveir menn á árunum
1896—97, þeir Bergsveinn Matt-
hiasson Long og Jóhannes
Sigurðsson, og hjálpuðu þeir við
stofnun fyrstu verkamannafélag-
anna á íslandi, þ.e. almennu
verkamannafélaganna á Akur-
eyri og Seyðisfirði.
Bergsveinn Long var húsa-
smiður og hafði hann flutt til
Kanada 1882 og sest að i Winni-
peg. Hér á landi var hann svo i
heimsókn hjá skyldmennum sin-
um 1896 er hann aðstoðar við
stofnun Verkamannafélags
Seyisfjarðar með þvi að semja
lög þess og aðstoða við formlega
stofnun þess.
Jóhannes Sigurðsson var
ættaður frá Hólmum i Laxárdal
og hafði hann farið til Kanada
fyn 1890 og sest að i Minnesota
og stundað þar daglaunastörf.
Hingað til lands kom hann lik-
legast á árinu 1895. Hér dvelst
hann svo i tvö ár bæði á Hólum i
Laxárdal og Akureyri. Hann
virðist vera frumkvöðullinn að
stofnun Verkamannafélagsins á
Akureyri og er fyrsti formaður
þess árið 1897. Hann fór aftur ut-
an fyrir aldamótin og lést i
Kanada 1917.
Einnig er rétt að geta þess að
um þetta leyti eru menn eins og
Þorsteinn Erlingsson, Matthias
Jochumsson og fleiri að koma eða
nýkomnir úr vesturferðum með
fréttir af aðstöðu manna þar,
samtökum þeirra s.s. verkalýðs-
félögum og hugmyndum, sem
þeirbreiddu út hér uppi á íslandi.
Jafnaðarmanna-
félagið og
Dagskrá II
Þann 10. júni 1901 er Jafnaðar-
mannafélag Islendinga i
Winnipeg stofnað. Var fyrsti for-
seti þess William Anderson (Guð-
mundur Björn Arnason ættaður
úr Þingeyjarsýslu). Ritari þess
var Hannes Blöndal skáld og fé-
hirðir Friðrik Sveinsson (Fred
Swanson) bróðir Jóns Sveinsson-
ar (Nonna). Félag þetta var að
visu ekki langlift, starfaði til árs-
ins 1903. Aftur á móti var einn
stofnendanna, sem þó var ekki i
fyrstu stjórninni, er átti eftir að
verða aðalforystumaður félags-
ins og ritstjóri þess blaðs sem
varð aðalmálgagn jafnaðar-
manna og verkamanna um lang-
an tima. Þessi maður var
Sigurður Július Jóhannesson frá
Læk i ölfusi fæddur 1868.
Þegar Sigurður er tólf ára
gamall er heimili hans leyst upp
og fjölskyldan flutt hreppa-
flutningum vestur i Stafholts-
tungur i Mýrasýslu, fæðingar-
sveit föður hans. Ástæðurnar
voru m.a. þær að faðir hans
lagðist i ofdrykkju og lagði með
þvi heimilið i rúst, en börnin voru
átta og var hann ekki fær um að
sjá fyrir þeim. Eflaust hefur þessi
sára reynsla æsku hans átt mik-
inn þátt i þvi að Sigurður var alla
ævi mikill baráttumaður gegn of-
drykkju og tók virkan og mikinn
þátt i starfi góðtemplarareglunn-
ar meðan hann lifði.
Sigurður var settur niður i
Flóatungu og var hann þar i sjö
ár, en þaðan fór hann að Svarf-
hóli og varð þar vinnumaður þar
til hann lauk stúdentsprófi árið
1897...
Sigurður sýndi frábæran
dugnað og manndóm við nám sitt
og með hjálp góðra manna lauk
hann tveim siðustu bekkjunum á
einum vetri og vann jafnframt
fyrir sér, sem fáir hafa leikið
eftir. Þá varð hann að fá undan-
þágu til að taka prófin úr báðum
bekkjunum saman og hafði orðið
að sækja um undanþáguna til
danska kennslumálaráðuneytis-
ins, þegar islensk yfirvöld
neituðu.
Sigurður var 29 ára gamall er
hann lauk stúdentsprófi og sneri
hann sér þá beint að stjórnmálun-
um og varð meðritstjóri „Dag-
skrár” Einars Benediktssonar.
Jafnframt þvi innritaðist hann i
Læknaskólann og lauk þar fyrsta
árs námi vorið 1898. Á sama tima
stofnaði hann svo barnablaðið
„Æskuna” og var ritstjóri hennar
tvö fyrstu árin.
Árið 1899 tekur Sigurður svo við
Dagskrá af Einari Benediktssyni,
en útgáfan gekk fjárhagslega illa
og var hann sektaður, en gat ekk-
ert greitt þar sem hann var
félaus. Fór svo að lokum að hann
flýði land til þess að lenda ekki i
fangelsi. Komst hann i fiskiskip i
Hafnarfirði, sem var á leið til
Grimsby. Vann hann fyrir sér
með þvi að moka kolum á
leiðinni. 1 Liverpool dvaldist
Sigurður siðan i átta daga alls
laus og hjálparvana, en fékk loks
að vinna sig vestur til Kanada
með flutningaskipi.
Þegar hann kom vestur fór
hann fótgangandi til Winnipeg og
var hann hálfan mánuð á leiðinni.
Fékk hann þar að kynnast mörgu,
sem eflaust hefur haft sin áhrif á
afstöðu hans til þeirra sem
prettuðu og kúguðu litilmagnana.
Haustið 1900 fór hani'. siðan til
Chicago og innritaðist i guðfræði
og tók próf um vorið en hætti svo,
fannst kenningin of þröng. Þaðan
hélt hann siðan aftur. til Winnipeg
og hóf þar nám i læknaskólanum
og vann jafnframt með náminu.
Sigurður er eins og áður segir
einn af stofnendum Jafnaðar-
mannafélagsins og þetta sama
hár hefur hann svo útgáfu Dag-
skrár II eða 20. júli 1901.
I riststjórnargrein blaðsins 20.
júli lýsir Sigurður þvi hvers konar
blaöi Dagskrá er ætlað að verða
og er kannski besta lýsingin á
þeirri stefnu sem hann fylgdi alla
ævi og þeim áhugamálum sem
hann barðist alla tið fyrir en þar
segir: „Dagskrá II verður algjör-
lega óháð öllum flokkum: berst á
moti öllu ranglæti, hvaöan sem
það kemur, en fylgir þvi sem rétt
er hver sem það flytur. Hún segir
pólitiskar fréttir með stuttum,
óhlutdrægum athugasemdum: og
ræðir einkum alls konar félags-
mál: talar um búnað og heldur
taum bænda: verður eindregið
jafnaðarhlað og ákveðið vinsölu-
banns og bindindisblað: ræðir
Irúmál og kirkjulif: flytur rit-
gerðir um menntun og sið-
menning: segir fréttir allsstaðar
að úr heiminum, en einkum frá
islandi: tekur málstað Islands og
islendinga þegar á þá er hallað:
Lýöur,
bíð ei
lausnarans,
leys þig
sjálfur
fræðirog gleður og fjörgar: hopp-
ar og dansar óg leikur sér þegar
það.á við, en segir alvarlega til
syndanna þegar þvi er að skipta
hver sem i hlut á: fylgir fram al-
gjöru jafnrétti kvenna við karla i
öllum efnum: fordæmir strið og
liflátsdóma sem óguðlegt athæfi:
berst fyrir dýraverndun ofl. ofl.
Dagskrá flytur skritlur og
gamanyrði, kvæði og skáldsögur,
samtöl og eintöl: hefur ýmislegt
handa kvennfólki, að lesa og eins
handa börnum: flytur ef til vill
öðru hvoru myndir: skiptir sér af
öllu milli himins og jarðar. Dag-
skrá vill vinna á móti hræsni og
yfirdrepsskap i öllum myndum:
hugsar ekki um vinsældir
sprottnar af smjaðri: framfylgir
réttlæti og sannleik óhikað, hver
sem i hlut á: viðurkennir ekki þá
reglu, að aldur og auður, staða og
ættgöfgi sé einkaleyfi til þess að
mega ræða, rita eða hugsa:
skriður og aldrei fyrir fótum stór-
menna og selur aldrei snnfæring
sina fyrir nokkurt verð.”
Dagskrá kom út hálfsmánaðar-
lega fyrsta árið, en siðan þrisvar i
mánuði þar til það hætti útkomu i
marz 1903.
Allan timann sem blaðið kom út
fylgdi það mjög eindregið stefnu
jafnaðarmanna og studdi vel og
drengilega bændur og verkamenn
og yfirleitt alla sem minna máttu
sin.
Þá studdi blaðið mjög
Jafnaðarmannafélagið og sagði
mikið frá þvi enda var mikið lif i
þvi og baráttan að harðna. Fékk
félagið mjög að kenna á allskyns
áróðri gegn þvi, kallað stjórn-
leysingjafélag og þar fram eftir
götunum. Þann 17. ágúst er rit-
stjórnargrein Dagskrár
„Jafnaðarkenningin” og i blaðinu
er sagt frá fjölda funda félagsins
þetta ár: t.d. hafði Sigurður
Július flutt fyrirlestur um
jafnaðarstefnuna á fundi þess i
Unity Hall þann 29. ágúst 1901, og
sagt frá öörum fundi þar sem
leiðtogar kanadiskra jafnaðar-
manna mættu.
I Dagskrá þann 8. mai 1902, er
svo að finna grundvallarlög
Jafnaðarmannafélagsins og segir
þar, að tilgangur félagsins sé að
„glæða áhuga islendinga fyrir
stefnu og starfsemi jafnaðar-
manna.”
1 byrjun ársins 1902 hafði
Stephan G. Stephansson skrifað i
bréfi til Magnúsar Bjarnasonar
rithöfundar : „tslensku blöðin
vestan hafs eru nú orðin það lang
besta. Þó þau prentvillist og deyi
stundum, eru þau á batavegi.
„Dagskrá” er þó best, hún
gengur ekki i bindindi um neitt,
nema „spiritus” og kvenna-
daður. Ég er hreykinn yfir henni
við þurfum einmitt svona lagaðan
Sigurð Slembi, eins og ritstjórinn
er. Gangi honum vel og liti aldrei
aftur til Sódóma, svo hann verði
ekki að saltstólpa, eins og Einar
okkar H jörleifsson og barnsmóðir
hans Lots sáluga”.
Stephan G. lætur ekki sér nægja
að vera ánægður með blaðið hann
skrifar i það aðallega eru það ljóð
hans sem þar eru birt svo og eftir
Guttorm J Guttormsson, Pál S.
Pálsson, Sigurð Július sjálfan og
fleiri.
Annar árgangur blaðsins hefst
9. ágúst 1902 og er það þá gert að
félagseign, þar eru komnir i félag
saman þeir sem stóðu að stofnun
Jafnaðarmannafélagsins,
William Anderson, Friðrik
Sveinsson, Stefán Thorson (en
hann var i stjórn Verkamanna-
félagsins i Winnipeg 1891, þegar
það fór i sitt velheppnaða verkfall.
og Sigurður Július Jóhannesson,
sem áfram er ritstjóri.
I júli 1902 gefur Jafnaðar-
mannafélagið út Jafnaðar-
mannarit no. 1 og hét það Vatns-
þróin eftir aðalgreininni eftir Ed-
ward Bellamy, en þá grein þýddi
Sigurður Július, einnig er þarna
grein eftir hann sjálfan og Robert
G. Ingersoll.
Siðasta blaðið kom svo út i
mars 1903 og hefur þá verið farið
að halla undan fæti fyrir blaðinu,
þó að meining þeirra sem að þvi
stóðu hafi verið sú að reyna að
halda áfram með útgáfu þess. 1
júli 1903 kemur út Jafnaðar-
mannarit no. 2 gefið út af
Jafnaðarmannafélagi islendinga
i Winnipeg og hét það Dagskrá.
Er þar sagt frá þvi hvað varð
um Dagskrá og hvers vegna en
jafnframt heitið á menn að halda
uppi timaritinu. Um Dagskrá
segirþar: „Oss þykir það skylt að
afsaka drátt þann, gr orðið hefur
á útkomu Dagskrár, og skýra
ástæðurnar. Eins og öllum er
kunnugt, hefur blaðið verið sjálf-
stætt og óháð frá þvi fyrsta, og
ekki haft sama lifsveg og hin
blöðin: það hefur einungis treyst
á skilvisi kaupenda. En þrátt
fyrir það, þótt fjölmargir hafi þar
reynst vel, þá er samt enn mikið
ógoldið, og fyrir þá sök brast oss
fé til þess að halda áfram
hindrúnarlaust. Vér höfum ekki
getað komið blaðinu út um tima
að undanförnu. Starf allt við það
hefur verið unnið kauplaust, bæði
ritstjórn og annað, svo þetta er
ekki gróðafyrirtæki. Það að vér
höfum haldið Dagskrá úti, er
fyrir þá sök, að oss finnst vera
brýn þörf á frjálslyndu blaði
meðal Vestur-islendinga: blaði,
sem ekki er bundið á neinn klafa:
blaði, sem óhikaö þorir að koma
fram gegn öllum ósóma, hvaða
nafni sem nefist: blaði, sem við
og við stæli hnefann framan i
auðvald og þrælmennsku, gjöri
gysaðþeim mönnum, sem breyta
sjálfum sér i flaðrandi hundsliki:
dragi úr áhrifum þeirra, sem ekki
eru annað en blóðsjúgandi lýs á
likama þjóðar sinnar, en koma
fram i fölsku gerfi: blaði, sem
talaði máli litilmagnans, héldu
uppi svari verkalýðsins: blaði
sem ynni að þvi að skera upp ræt-
ur alls ójafnaðar og yfirgangs,
berðist á móti hnefaréttinum:
blaði, sem talaði máli siðferðis og
mannúðar, en andmælti hiklaust
öllu þvi sem auragirndin hefir
uppfundið til þess að draga fólk
og halda þvi aftur: blaði, sem
væri frjálslynt i orðsins fyllstu og
bestu merkingu, frjálslynt i trú-
arefnum, frjálslynt i stjórnar-
stefnum: blaði, sem léti óvini sina
njóta sannmælis, þegar þeir gera
vel, og rifi niður verk eða
skoðanir vina sinna, ef þeir
gjörðu illa. Svona blað vildi Dag-
skrá vera, og þeir, sem hafa lesið
hana opnum augum, munu sann-
færast um að svona blað hefir hún
verið.”
Eftir að Dagskrá hafði lagt upp
laupana, fór Sigurður til læknis-
náms til Chicago og lauk þvi þar
1907. Eftir það hélt hann norður til
vatnabyggðanna i Kanada þar
sem hann starfaði sem læknir til
ársins 1914 er hann snéri aftur til
Winnipeg.
Baldur og Einar
Ólafsson
Um það leyti sem Dagskrá var
að hætta útkomu, hófu nokkrir is-
lendingar i Gimli við Winnipeg-
sósialistablöðin vestan hafs væru
smám saman að falla i valinn og
væru það flest 1910, var þó loka-
hriðin eftir, sem hófst að visu ekki
fyrr en átta árum siðar með út-
komu Voraldar.
Sigurður Július Jóhannesson
vatn að gefa út blað, er nefnt var
Baldur og kom það fyrst út 12.
janúar 1903.
Þetta blað var ekki siður en
Dagskrá baráttublað fyrir sósia-
lisma og tekur svo sannarlega
virkan þátt i baráttu verkalýðs-
hreyfingarinnar og sósialista-
flokkanna vestan hafs (sérstak-
lega þó i Bandarikjunum). Mikið
var skrifað um sósialisma i blaðið
bæði frumsamdar greinar is-
lendinga og þýddar greinar eftir
marga róttæka rithöfunda og
sósialista vestan hafs. Einnig
birtu sósialisku skáldin Islensku
mikið af baráttu- og ádeiluskáld-
skap sinum i blaðinu. Má þar
nefna menn eins og Stephan G.
Stephansson, Guttorm J.
Guttormsson, Þorstein Erlings-
son, Þorskabit, Sigurður Július
Jóhannesson o.fl. Þá tók blaðið
mjög virka afstöðu með verka-
lýðsfélögunum, sem mörg hver
hófu nú harðvituga baráttu fyrir
tilveru sinni gegn auðvaldinu.
Sá maður sem var mest áber-
andi i útgáfu þess blaðs var rit-
stjórinn Einar Ölafsson ættaður
frá Firði i Mjóafirði. Einar hafði
stundað nám við sjómanna-
skólann i Stavanger og farið
þaðan til Kanada. Hann var þar
forvigismaður fiskimanna i Nýja-
íslandi, forseti „Fishermen’s
Protective Union of Lake Winni-
peg”. Sem ritstjóri Baldurs
skrifaði hann greinar hverja á
fætur annarri um sósialisma. En
hans naut ekki lengi við, þvi að
árið 1906 fyrirfór Einar sér þá að-
eins 42 ára gamall. Við þetta
hnignaði Baldri mjög, en þó var
reynt að halda i horfinu og voru
það aðallega prestarnir Albert
Kristjánsson og J.P. Sólmunds-
son sem skrifuðu i blaðið. Albert
var fylgismaður Bændaflokksins i
Kanada og var m.a. kosinn á
fylkisþing fyrir þann flokk árið
1920. Jóhann Pétur Sólmundsson
var únitaraprestur um tima i
Winnipeg og i Gimli 1903—10.
Báðum þessum mönnum var
ljóst við hvað var að berjast enda
segir i Baldri 17. marz 1908: „Hin
blöðin eru praktisk i þvi að fylgja
timanum, — á eftir kaupenda-
fjöldanum, — niður — niður —
niður i pólitisku og mammonisku
vilpurnar, sem auðmennirnir eru
að kæfa i allt sjálfstæði fólksins i
þessu landi.”
En þrátt fyrir baráttu þessara
manna fór svo að lokum að blaðið
hætti að koma út árið 1910. t grein
sinni „1 upphafi aldar” i Rétti
1969, segir Einar Olgeirsson svo
um endalok Baldurs: „Sjö ára
hetjulegu striði litils blaðs
islenskra sósialista við „róg og
illvild”, skilningsleysi fjöldans og
fátækt brauðryðjendanna, var
lokið. Ekkert islenskt sósialista-
blað hafði þá lifað svo lengi
hvorki austan hafs ne vestan. En
„vilpurnar” sem auðmennirnir
kæfa sjálfstæða hugsun fólksins i,
reyndust þeim of djúpar.”
En þrált fyrir það að Islensku
Voröld
Sigurður Július Jóhannesson
kom aftur til Winnipeg 1914 eftir
dvölina i vatnahéruðunum i
Kanada. Ljóst var þó að hann
haföi ekki misst löngunina að
stunda blaðamennsku, þvi að
hann tók við ritstjórn Lögbergs
vorið 1914 af Stefáni Björnssyni,
sem þá hætti við blaðið.
En ekki var Sigurður lengi rit-
stjóri við Lögberg að þessu sinni.
Um mánaðamótin júli ágúst skall
Heimsstyrjöldin fyrri á. Afstaða
Sigurðar til þeirrar styrjaldar
var ekki önnur en hún hafði verið
til styrjalda yfirleitt allt frá þvi
hann tók að láta til sin heyra að
ritvellinum. f Lögbergi kom þessi
skoðun hans skýrt fram þá um
sumarið: „Stjórnin i Canada átti
annaö hvort að láta striðið
gersamlega afskiptalaust eða þá
að leyfa borgurum allra landa að
fara heim og styrkja sina eigin
þjóð, hver svo sem hún var”.
Þetta varð til þess að hann varð
að hverfa frá blaðinu þann 3.
september 1914. Um brottför sina
fórust Sigurði m.a. svo orð i Lög-
bergi rétt áður en hann vék úr rit-
stjórasessi’ „Þannig er mál með
vexti, að ég hafði ritað nokkur
orð um striðið i 32. og 33. tölubl.
Lögbergs: þær greinar eru öllum
til sýnis, og um þær þarf ekki
fara mörgum orðum. En þessar
greinar hafa verið þýddar á
ensku af þeim lslendingum hér,
sem fannst að þeir ættu mér eitt-
hvað grátt að gjalda i pólitik:
fannst að Lögberg hefði komið
einhversstaðar illa við pólitisk
kaun, og þessir landar höfðu gert
svo mikið veður úr þessum grein-
um, að þær eru kallaðar landráð
og æsingar eru settar af stað gegn
blaðinu.”
Aftur tók Sigurður Július við
ritstjórn Lögbergs 7. október 1915
og lýsti hann þá yfir, að stefna
sin yrði óbreytt. Var Sigurður
siðan við blaðið þar til 1. nóvem-
ber 1917. Hann fékk þá reyndar 6
vikna fri til að taka þátt i kosn-
ingabaráttu, sem þá stóð yfir, en
var siðan sagt upp ritstjórastöð-
unni i desember 1917. Astæðan
var afstaða hans til herskyldunn-
ar, sem Kanadastjórn innleiddi
um þetta leyti, en Sigurður var
algjörlega mótfallinn herskyldu.
Sigurður var þá ekki að baki
dottinn heldur hóf útgáfu nýs
blaðs, sem hann kallaði „Voröld”
og kom fyrsta eintakið út 1.
febrúar 1918, og er i þvi gerð grein
fyrir stefnu blaðsins. Þar segir
m.a.: „Voröld verður óháð frjáls-
lynt blað i stjórnmálum. Hún
fylgir öllu þvi sem réttilega getur
talist til sann þjóöþrifa eða um-
bóta, þar á meðal fylgir hún ein-
dregið stefnuskrá þeirri er
samþykkt var á bændaþingi
Vestur Canada 1917 (hinni svo-
kölluðu bændastefnuskrá)”.
Blaðið tók upp mjög einarða og
eindregna afstöðu með verka-
lýðshreyfingunni og sósialisma
og sætti blaðið miklum ofsóknum
og erfiðleikum fyrir. Voröld kom
út samfleitt til ársins 1920 og var
þá stærstá islenska verkalýðs-
blaðið, sem þá kom út. Það hætti
útkomu i ágúst 1920, en hóf svo
aftur göngu sina 22. febrúar 1921
og var þá Stefán Einarsson siðar
ritstjóri Heimskringlu i ritstjórn
með Sigurði. Blaðið varð þó ekki
langlift, þvi að það komu aðeins 9
eintök út og leið Voröld að fullu
undir lok 26. april 1921.
Vorið 1919 var háð i Winnipeg
viðtæjasta og merkilegasta verk-
fall sem þar hefur verið háð.
Hófst það með þvi að málmiðn-
aðarmenn i borginni fóru i verk-
fall 1. mai, en þeir höfðu gert
kröfur um átta stunda vinnudag
og hærra kaup og höfðu atvinnu-
rekendur neitað ölium samning-
um. Um likt leyti fóru byggingar-
menn i verkfall þegar atvinnu-
rekendur þeirra neituöu að semja
við þá. Stuttu siðar komu
fulltrúaráð allra verkalýðsfélaga
i borginni saman til fundar og
samþykkti samúðarverkfall með
málmiðnaðar- og byggingar-
mönnum. Hófst siðan allsherjar-
verkfall 15. mai, sem er merki-
legt fyrir það að i þvi tóku ekki
einungis þátt verkalýðurinn
heldur og starfsfólk pósts, sima,
verslana, fréttaþjónustu, bruna-
varna og lögreglu, allir til þess að
styðja rétt verkamanna til samn-
inga.
Verkfallið fór vel fram, t.d.
skipulögðu lögreglumenn sem
voru i verkfalli sjálfboðaliðsstarf
til að gæta laga og reglu.
Verkfallið stóð i sex vikur, en þá
ákváðu vinnuveitendur málmiðn-
aðarins að semja og var þá verk-
fallinu aflýst.
En atvinnurekendur og yfirvöld
höfðu æst til ofbeldisverka, þvi
komið var á fót Borgaranefnd,
sem var vopnuð af rikisstjórninni
og rést hópur hennar inn i ibúðir
12 forystumanna verkfallsins og
hafði þá á brott með sér án laga
og réttar um það leyti er samn-
ingaviðræður hófust. Urðu mikil
læti, farnar voru miklar kröfu-
göngur, sem svarað var með of-
beldi og lögregluaðgerðum. Og
rikti hernaðarástand á timabili i
borginni, en að lokum i septem-
ber tókst verkamönnum að ná
foringjum sinum út úr fangelsum.
Allan timann sem lætin stóðu
yfir lét V oröld ekki sitt eftir liggja
til stuðnings verkfallsmönnum
enda haföi blaðið sýnt samstöðu
með þeim hóp áöur.
Meðal þeirra sem oft rituðu i
blaðið var Stephan G.
Stephansson og birtust þar eftir
hann bæði ljóð og fjöldi greina.
Vorið 1919 skrifar Stephan G. vini
sinum og velunnara séra Rögn-
valdi Péturssym og er bréfið stil-
að þann 10. mai. Þar segir
Stephan á einum stað: „Þrátt
fyrir allt, getur mér ekki annað
sýnst en að gömlu samsuðurnar
okkar af kirkjum, blööum og
pólitik séu bilaðar i bakhjörlum
og hnoðist mest á hnjánum, eins
og þeir, sem á kné eru komnir.
Eitt er þó vel um, að „Voröld”
var til. Siðan „Kringla” var i
æsku, hefi ég ekki séð alþýðuna
okkar taka til máls jafn drengi-
lega og djarflega, upp i opið geðið
á sjálfbyrgingsskapnum, eins og
oft kemur fyrir i „Voröld”, né á
óloðnari islensku en sumt, sem
þar hefir sagt verið. Ég held það
sé að blása til. En hvar myndi
slikt hafa komist inn nú, væri þó
„Voröld” ekki upp komin. Við það
er ég að reyna að gera mig
rólegan. þegar mér þykir hún
ekki ná sér niðri eins vel og ég
hefði á kostið, eður ganga göngu-
skeið.”
En þó Voröld hnigi i valinn. þá
heldu sósialisku skáldin áfram að
senda frá sér sin ádeilu og hvatn-
ingarljóð sin, þótt þeim eins og
mörgum öðrum þætti sárt að
horfa á eftir málgögnum sinum.
En siðan baráttu sjálfstæðis
islensku sósialistablaðanna lauk i
Kanada hafa islenskir sisialistar
þar, barist með félögum sinum i
verkalýðsflokkunum og samtök-
um þar og margir getið sér góðan
orstir s.s. Victor Anderson prent-
ari, sonur Williams Andersons
fyrsta formanns Jafnaðarmanna-
félags Islendinga i Winnipeg.
Victor var um langan tima full-
trúi verkamanna i borgarráði
Winnipeg og meðlimur i
sósialdemokrataflokki Kanada.
Þá er rétt að minna á að einn af
helstu forystumönnum
Kommúnistaflokks Kanada er
Emil Bjarnason sonur Páls
Bjarnasonar.
Heimildir
Benjamin Kristjánsson: Vestur-
islenskar æviskrár I-II.
Ak. 1961—1964.
Baldur Gimli 1903—1910
Dagskrá II Willipeg 1901—1903
Heimskringla Winnepeg
1890—1900
Lögberg Willepeg 1914—1919
Réttur, Akúreyri 1928
Réttur. Reykjavik 1947
Réttur, Revkjavik 1952
Réttur, 3. og 4 hefti. Reykjavik
1969.
Saga VII., Reykjavik 1969.
B.Þ. tok saman.