Þjóðviljinn - 04.07.1976, Blaðsíða 13

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 4. júli 1976
Sunnudagur 4. júli 1976 ÞJÓDVILJINN — SÍÐA 13
BDHjBI

Ku Klux Klan leynifélagiö sem vill standa vörö um „hreinleika” hvita
mannsins og hefur staöiö fyrir limlestingum og moröum á svörtu
fólki I meira en heila öld, þaö lætur enn á sér kræla. Myndin er frá árinu
1974. Hægt heföi veriö aö birta mynd af hengingu eöa brennu á ve^um
KKK, því af nógu er aö taka, — myndir af voöaverkum haia iöngum
veriö vinsæli blaöamatur I Ameriku.
AI Capone stofnandi Mafiunnar og meistari hinnar skipulögöu glæpa-
starfsemi sem hófst á bannárunum á þriöja áratugi aldarinnar. Spira-
smygl, veitingahúsarekstur, bankastarfsemi, hrossaprang og geir-
finnsmorö voru sérgreinar hans, en sjálfur var hann fyrst og fremst I
skipulagsstörfunum. A þessum árum hófst einnig samvinna viö lög-
reglu, tollgæslu og dómara, og leitað var hófanna hjá stjórnmáiamönn-
um meö allgóöum árangri. Nær hálfri öld siðar flutti mafian I hvitahús-
iö, miöstöö stjórnarráösins.
Cornelius Vanderbilt II og Cornelius Vanderbilt III ásamt fjölskyldu-
liöi. 1 Amerlku eru engir kóngar nema fjármálakóngar og þeir fá róm-
verskar tölur viönafniö sitt einsog gamaldagskóngar Evrópu. Ættfaöir
Vanderbilta hóf feril sinn I flutningum á Hudson-fljóti meö þvi aö múta
embættismönnum. I þrælastriöinu seldi hann Lincoln-stjórninni ónýta
daila sem sukku undir herflutningum á Mississippi áöur en I bardagann
væri komiö. Þá sneri Vanderbilt sér aö járnbrautarflutningum og hóf
samkeppni viö Jay Gould, aöallega um mútustarfsemi. Vanderbilt
stakk 75 þúsund dollurum aö öldungaráösmanni, en strax þar á eftir tók
sá sami viö 100 þúsund dollurum af Gould. Þetta var fyrir meira en
einni öld og siöan hefur bandariskt mútufé aukist og margfaldast I ver-
öldinni...
í dag, 4. júlí, er mikið um
dýrðir vestanhafs. Á þess-
um þjóðhátiðardegi
Bandarik janna er þess
minnst að rétt 200 ár eru
liðin frá því að lítil full-
trúasamkunda í Fíladelfiu
samþykkti sjálfstæðisyfir-
lýsingu 13 breskra ný-
lendna á austurströnd
Norður-Ameríku. Af þessu
tilefni er rétt að Þjóðvilj-
inn rif ji upp ýmis atriði úr
sögu og nútíð þess mikla
ríkis sem reis á grunni
sjálfstæðisyf irlýsingarinrv
ar. Á þessum 200 árum
hafa Bandaríkin verið í
senn vonin og ógnin, þrælk-
unin og frelsið, fátæktin og
ríkidæmið. Innf lytjenda-
straumurinn sem haldist
hefur framundir okkar
daga er til vitnis um vonina
sem tengd hefur verið
nafni Bandarík janna.
Víetnam minnir okkur á
ógnina. Litarháttur manna
hefur skorið úr um frelsi
eða þrældóm. Bandarikja-
menn hófust úr fátækt til
þess auðs sem mestur hef-
ur orðið á jarðarkringl-
unni: nú teljast 60% af
auðlindum jarðar í eigu
bandarískra þegna og fé-
laga. Að þessari auðsöfnun
styður net herstöðva sem
umlykur allan hnöttinn og
á sér enga hliðstæðu í sög-
unni.
A okkar dögum talar utanrikis-
ráöherra Bandarikjanna af fyrir-
litningu um þau mörgu nýfrjálsu
riki sem oröin eru meirihluti i
Sameinuöu þjóöunum. Sjálf uröu
Bandarikin til viö þaö aö nýlendu-
búar risu upp gegn s.inum lög-
mæta arfaherra og kóngi af Eng-
landi. Bandarikin uröu til viö
uppreisn sem nýlenduherinn gat
ekki brotið á bak aftur, frelsis-
striöiö stóö um 8 ára skeiö. Eftir
það liöu enn 6 ár þangaö til lög-
mæti og regla festist i sessi. Her-
stjórinn úr frelsisstriöinu, George
Washington, var ekki kjörinn
fyrsti forseti Bandarikjanna fyrr
en áriö 1789, sama áriö og bylt-
ingin mikla braust út i Paris.
Stofnun Bandarikjanna og
stjórnarbyltingin i Frakklandi
voru tveir mestu atburðir 18. ald-
ar og á milli þeirra eru augljós
tengsl. Snúist var gegn stiröum
stjórnarformum miöaldanna,
hömlur á viöskiptum skyldu
hverfa, lögtign vera afnumin. En
hér var samt munur á, þótt báöir
þessir atburðir hringdu inn öld
borgarastéttarinnar. Ameriska
byltingin opnaöi dyrnar upp á
gátt fyrir auövaldsskipulaginu og
sýndi aidrei fram á neina aöra
möguieika. Margir af byltingar-
mönnunum frönsku sáu lengra, út
yfir auövald og stéttskiptingu.
Risandi borgarastétt átti fullt i
fangi meðað stýra þeirri byltingu
i sér hagstæöan farveg. A vissan
hátt nærast öreigabyltingar siö-
ari tíma á þeirri frönsku byltingu
sem kom borgarastéttinni til
valda.
Bandarisku uppreisnarmenn-
irnir og byltingarseggirnir voru
engir öreigasinnar, fjarri þvi.
Hverjir voru þessir menn? Þeir
voru landeigendur (og þarmeð
þrælahaldarar), kaupmenn, mál-
færslumenn, ævintýramenn,
sakamenn og aörir sem trúðu á
mátt sinn og megin. Þeir trúðu
kjörorðum sem þeim bárust aust-
an um haf: „lif, frelsi og eign”,
sem Jefferson, einn af landsfeðr-
unum, sneri svona: „einkaeign
við leit að hamingju”.
Allar þjóðfélagshræringar
þarfnast glamuryrða og svo var
einnig hér. En menn skyldu ekki
taka of mikið mark á vigorðum
gegn bretum og hálflénsku ný-
lenduveldi þeirra, vigorðum um
jafnrétti og frelsi öllum mönnum
til handa. Risastórum jarðeign-
um var skipt upp, en hver hlaut
þær? Auðvitað þeir einir sem
gátu borgað fyrir þær. Alþýöu-
maðurinn græddi ekkert á um-
skiptunum i Noröur-Ameriku fyr-
ir 200 árum, fjarri þvi. Skattarnir
þyngdust um allan helming, en
samt fékk hinn óbreytti hermaður
ekki málann sinn nema meö
höppum og glöppum. Peninga-
mennirnir högnuðust, meira aö
segja einnig á hinni mjög svo
bágbornu fjárhagsstööu rikisins.
Paniel Shays fyrrum hermanni,
þótti rétt að taka mannréttinda-
yfirlýsingar alvarlega og hugðist
stofna til einhvers konar sam-
yrkju til aö jafna kjörin. Er frétt-
ist af tiltæki hans til Boston skutu
kaupmenn saman og fengu mála-
liöa til aö ráöa niðurlögum sliks
kommúnisma,— 40 árum áður en
það orð var i heiminn borið.
A þeim tima þegar landsfeö-
urnir komu saman til aö setja
hinu nýja riki stjórnarskrá, 1787,
bjuggu tæpar 4 miljónir manna i
Bandarikjunum, álika margir og
nú i Noregi. Af þeim voru um hálf
miljón svartra þræla. „Ailir
menn eru bornir jafnir”, segir i
sjálfstæðisyfirlýsingunni, en
þetta jafnrétti náði aldrei til
frumbyggja iandsins, indjána, né
til fólks af afrikukyni. Með stjórn-
arskránni var ekki veriö aö
tryggja mannréttindi öllum til
handa heldur aðeins þeim sem
gátu látiö einkaeignina hjálpa sér
tilað finna hamingjuna. Stjórnar-
skráin kvaö á um rikisvald fylkja
og sambandsstjórnar, gerði eitt
samhangandi efnahagsrými úr
landinu og skapaöi nýjan gjald-
miöil, dollarann. „Treystum
guöi”, stendur á seölunum.
Jefferson, aöalhöfundur glæsi-
lega oröaörar sjálfstæöisyfirlýs-
ingar eignaöist i ekkilsstandi sinu
7 börn meö svartri ambátt, Sally
Ilemings. 14 ára var hún þegar
hann geröi hana aö ástmey sinni.
Sally var dóttir tengdaföður hans,
John Wayles.en sá var að atvinnu
uppboöshaldari á þrælum. Þaö er
i frásögur fært aö Jefferson hafi
jafnan tekiö sér þrælasvipu i hönd
þegar hann sýndi gestum búgarö
sinn þar sem „talandi skepnur”
yrktu jöröina.
Þaö eru ekki 10 ár siðan opin-
berar giftingar milli svartra og
hvitra voru úrskurðaöar einka-
mál, áður voru þær bannaðar i
meirihluta af fylkjum Bandarikj-
anna.
Lögformlegt jafnræöi meö hvit-
um og svörtum komst ekki á fyrr
BANDARIKIN

Draumur og veruleiki á 200 ára afmælinu
en 100 árum eftir þrælastriöið.
Um þessar mundir er talið að
svartur maður hafi aö landsmeð-
altali um 60% af tekjum hvits
manns. Atvinnuleysi unglinga: 2
af hverjum 5 svörtum, 1 af hverj-
um 5 hvitum. Hlutfallslega eru 4
sinnum fleiri svartir i fangelsi en
hvitir.
Bandariski félagsfræðingurinn
C. Wright Mills setur fram þá
kenningu að án Bandarikjanna
hefði borgarastétt i nútimaskiln-
ingi sennilega aldrei oröið annað
en ævaskammur draumur á veg-
ferð mannkynsins. Hugsjón henn-
ar um einstaklingsfrelsi, efna-
hagskerfi einkaframtaks og lýö-
ræðislega valdstjórn hefði tæpast
orðið lifvænleg annars staðar.
Um þetta geta menn deilt, en hitt
ér mála sannast sem Millssegir
að aldrei hefur nein borgarastétt
komist til óskoraðri valda i einu
vetfangi en sú bandariska, þarna
hafi stéttin komið fram i hreinni
og sjálfri sér samkvæmri mynd,
óbundin allri fortið og lagareglu
annarra þjóöfélagskerfa. Rikis-
valdið varð ekkert annaö en
„framkvæmdanefnd kapitalist-
anna” og samskipti manna ein-
skorðuðust viö „tilfinningalausa
peningagreiðslu” (Marx). En
hvað um stéttarlegar skauthverf-
ur? Hefur sá spádómur Marx
ræst að þjóöfélagið hafi klofnað i 2
stéttir, eignamenn og eignalausa,
arðræningja og arörænda? Þvi
má svara játandi, en samt hefur
það aldrei gerst aö bandariska
verkalýösstéttin yröi neitt þjóöfé-
lagslegt vald sem véfengdi yfir-
ráö borgarastéttarinnar, hvaö þá
ógnaði stööu hennar. Meö öörum
orðum: þaö hefur ekki komiö upp
neinn aösópsmikill verkalýös-
flokkur i Bandarikjunum, hvorki
sósialdemókratiskur né bylt-
ingarsinnaður.
Skýringin á vöntun verkalýös-
flokks er margþætt. Bandarisk
yfirstétt hefur beitt einstakri
hörku við að berja niður verka-
lýðshreyfinguna. Minna má á
járnbrautarverkfallið 1877,
McCormick-verkfalliö 1886 (4
hengdir), stál-verkbanniö 1892 (14
létust), kolabardagana i Colo-
rado um aldamótin (mikiö mann-
tjón), kolaverkfalliö 1914 (13
brenndir inni), kröfugöngu hjá
Fórd 1932 (4 skotnir).
Samtimis þessari hörku hefur
veriö beitt ismeygilegri aöferö-
um. „Það er skylda ykkar að
verða rik! ”, sagði predikarinn
Conwell, einn af ástsælustu um-
feröapredikurunum. Þessu trúöi
þjóöin og trúir enn. i meira en
eina öld voru bandarikjamenn i
rauninni að nema sitt eigiö land
(eöa réttara sagt: aö stela þvi frá
indjánum). Landamærin voru si-
fellt aö færast lengra vestur. ö-
ánægöir iðnverkamenn áttu þess
kost aö freista gæfunnar meö
flutningum og landnámi, leggja
grundvöll aö nýrri einstaklings-
tilveru. Þetta olli vinnuaflsskorti
i iðnaöinum sem leiddi til hærra
kaupgjalds og ýtti undir tækni-
væöingu þannig að vélar tækju
viö af mannshendinni. Samtimis
flæddu innflytjendastraumarnir
yfir. Tiltölulega stór hluti þjóöar-
innar var nýr i landinu á hverjum
tima, ekki oröinn hagvanur, illa
að sér i málinu, litinn hornauga af
þeim sem fyrir voru. Sannarlega
var ekki von til þess aö verka-
lýösstéttin skipulegöi sig sem
Indjánahöföinginn Geronimo, hálfáttræöur, meö plpuhatt undir stýri á nýtlsku bil áriö 1905. 30 árum áö-
ur haföi hann og ættkvisl hans, Apachar, velgt mörgum hvitum mönnum undir uggum i Arizona. Nú var
I bókstaflegum skilningi búiö aö ganga milli bols og höfuös á „illþýöinu” scm kunni ekki aö meta gleöi
eignarréttarins. Indjánar voru reknir inn á „reservöt” og haföir til sýnis handa forvitnum. Liklega var
brenniviniö enn áhrifarikara en byssan til aö brjóta indjána á bak aftur.
Saltsýru-árás á svarta menn I sundlaug sem eingöngu var ætluö hvlt-
uní. Þetta var viö hótel i Flórida og hótelstjórinn greip til sinna ráöa i
krafti þess eignarréttar sem hefur gert Bandarikin aö „guös eigin
landi”, einsog $-myntin ber meö sér.
þjóðfélagsafl. Þegar svo verka-
lýösfélög komu til voru þau skipu-
lögð eftir störfum en ekki eftir
vinnustöðum; þannig var boðið
upp á sundrungu i stað samstööu.
1 verkalýðsfélögunum hefur
aldrei komið upp annað stefnu-
miö en það aö vaxa saman við
kerfiö. Enginn vafi er á þvi nú að
hinn skipulagði verkalýður er
ihaldssamasta þjóðfélagsafl
Bandarikjanna.
Aldrei var ætlunin að drepa hér
á nema örfá atriði úr mötsagna-
kenndri sögu og tilveru Banda-
rikjanna. Hér er heimsins mesta
þjóðablanda orðin að einni þjóð. 1
reynd er stéttaskiptingin meiri en
inokkru ööru auðvaldslandi, i vit-
und fóiks og hugsunarhætti er
stéttamunur áberandi litill. Viö
hliðina á nafntoguöustu mennta-
stofnunum heims, rikir einhver
sú ömurlegasta lágkúra
i andlegu lifi alls almenn-
ings sem hægt er aö hugsa sér.
Efnaleg lifskjör eru talin þau
bestu i heimi, en samt lifa 10%
þjóðarinnar við eymdarkjör
(undir „tilverulágmarki”), viö
eymdina búa 7% hvitra manna en
30% hinna svörtu. Hvergi og
aldrei hafa auðfélög, rikisstofn-
anir og herinn fléttað saman
hagsmuni sina sem hér. Samspil
á milli glæpafélaga og hins opin-
bera ásannast æ ofani æ, þess er
skemmst að minnast aö gersam-
lega siölaus maður haföi búiö um
sig i Hvita húsinu meö hirö sina —
og honum hafði við kosningar
verið sýnt meira traust en nokkr-
um stjórnmálamanni fyrr eða
siöar i Bandarikjunum. Hvergi er
ofbeldi á almannafæri og i opin-
beru lifi eins mikiö og hér. Lif-
hræddur maður heimsækir ekki
Bandarikin á 200 ára afmæli
þeirra.
(Samantekt—hj)
Stéttaskipting og hreyfanleiki milli stétta, hvort tveggja hefur
þótt einkenna bandariskt þjóöfélag.
Samuel Gompers leiðtogi AFL-
verkalýðssambandsins 1903: „Eg
skal segja ykkur sósialistum þaö
aö ég hef kynnt mér hugmyndir
ykkar. Ég segi ykkur aö ég er al-
gerlega á öndverðum meiöi viö
kenningar ykkar. Þiö kunnið ekki
á efnahagsmálin, farið meö staö-
lausa stafi I félagsmálum og þaö
sem þiö viljiö i verkalýösmálum
er óframkvæmanlegt”. Einn af
samverkamönnum Gompers hét
Adoiph Strasser, hann sagöi:
„Viö höfum engin fjarlæg mark-
miö. Viö vinnum frá degi til dags
og berjumst fyrir nálægum
markmiöum, þaö er aö segja
markmiöum sem veröa aö raun-
veruleika á örfáum árum”.
Forsetahausar i Klettafjöllum, frá vinstri: Washington fyrsti forsetinn (eigandi 200 þræla), Jefferson
þriöji forsetinn (fjölþjóðahringarnir eru nú aö framkvæma draumsýnir hans: „Viö skulum skilja verk-
smiöjurnar eftir I Evrópu”), Theodore Roosevelt (1901-1909, „talaöu lágt en haföu sterkan staf”, sagöi
þessi hugsjónarmaöur nakins ofbeldis), Abraham Lincoln (myrtur I embætti 1865 eftir unniö borgara-
striö meö 500 þúsund látnum. Þrælahald er siæmt, sagöi Lincoln og gegn þviber aö vinna, en strlöiö er
eingöngu háö til aö bjarga sambandsrlkinu, herteknuin þræli ber aö skila réttum eiganda ef lögmæti
eignarinnar sannast).
Borgarstjórinn I Washington heitir Washington og er þeldökkur
maöur. Þetta heföi nafna hans forsetanum sennilega þótt ótrú-
legt aö yröi nokkurn tima, og þessi frami er til vitnis um þaö aö
nokkuð miöar i þá átt aö kynþáttafordómum sé vikiö til hliöar i
þjóðlifinu, þrátt fyrir allt. A sumum sviöum hafa þeir svörtu
komist fram úr hvitum, td. feröast þeir meira tii útlanda (etv.
þykir þeim þægilegra aö feröast i öörum löndum en sinu eigin
landi). — A myndinni er borgarstjórinn aö taka á móti Japans-
keisara.