Þjóðviljinn - 27.08.1976, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 27. ágúst 1976
k
Si'öan i desember s.l. , er smá-
gos varö viö Leirhnjúk hefir oft-
sinnis veriö gefiö i skyn, aö búast
megi viö aö aftur gjósi á svipuö-
um slóöum. Ef svo yröi þá gæti
Kröfluvirkjun, og e.t.v. einnig
þéttbýlið viö Reykjahliö og Kisil-
iöjan veriö i yfirvofandi hættu.
Hér veröur reynt aö kryfja til
mergjar þá þekkingu, sem fyrir
liggur og nýta má til aö áætla gos-
hættu viö Kröflu (eöa annars
staðar þar nálægt.)
Jarðskjálftar:
Eldgosum fylgja jafnan jarö-
skjálftarogoft verður þeirravart
áöur en gos hefjast. A Kröflu-
svæðinu er nú fylgst mjög náiö
með jaröskjálftum og eru stööugt
i gangi þrir jaröskjálftamælar á
svæöinu. Jarðskjálftar hafa veriö
tiöir á svæöinu siöan snemma á
árinu 1975, en um þverbak keyröi
eftir gosiö 20. desember 1975 og
allt fram i miöjan febrúar 1976.
Svo virðist sem mjög tiöir jarð-
skjálftar hafi hafist um 2 klst fyr-
ir gosið 20. desember, en enginn
fylgdist þá meö mælunum. Jarö-
skjálftar munu hafa fundist á
Reykjahliðarsvæöinu upi 20 min-
útum fyrir gosiö. Þessar upp-
lýsingar geta benttil þess,aö með
Hér er afstööumynd af gosinu I Leirhnjúk og mannvirkjunum i Kröflu I vetur. Jaröfræöingar gera ráö fyrir aö likur séu á aö gos geti komiö upp
skammt noröur af stöövarhúsinu, en Leirhnjúkur er norövestur af þvi.
FJÓRIR JflRÐFRÆÐINGAR SKILfl SKÝRSLU UM ÁSTAND KRÖFLUSVÆÐISINS 0G HÆTTU Á ELDGOSI
stöðugri vakt viö jaröskjálfta-
mælana megi segja fyrir meö
hálfrar til tveggja klst fyrirvara
ef gos er aö hefjast. Alitamál er
hvort nýta megi jaröskjálftamæi-
ingarnar til aö segja fyrir um
goshættu vikum eöa mánuöum
fyrir hugsanlegt gos.
Sem fyrr segir dró mjög úr
skjálftavirkni I febrúar 1976 og
náði hún lágmarki siöari hluta
marsmánaðar eöa i april, en þá
mældust aö meöaltali um 15 jarö-
skjálftar á dag I Reynihliö. Siöan i
april hefir skjálftavirkni aukist,
fyrsthægfara, en siöar meö meiri
hraöa. Meðalfjöldi jaröskjálfta
sem mældust á dag I Reynihlið
var um 20 i mai, tæplega 30 i júni
og um 40 i júlf. Enn fleiri mældust
fyrri hluta ágústmánaöar. Þessa
fjölgun jaröskjálfta má túlka sem
merki um aukna goshættu, en
ekki liggja fyrir neinar upplýs-
ingar sem nota megi til aö dæma
um, hve mikil goshætttan er, né
hvenær helst megi búast viö aö
eldgos brjótist upp á yfirborð
jaröar. Þó er e.t.v. hægt aö gera
einhverjar ágiskanir þar aö lút-
andi. Svo virðist sem fjöldi jarö-
skjálfta umfram 10 á dag hafi um
þaö bil tvöfaldast á mánuöi hverj-
um siðan I aprfl. Ef svo heldur
áfram, veröa jaröskjálftar orðnir
mjög tiöir um næstu áramót, eöa
nokkrir tugir mælanlegra jarö-
skjálfta á hverri klukkustund, en
slÉkt er eölilegt aö túlka sem yfir-
vofandi hættuástand.
Þótt vafasamt sé að jarð-
skjálftamælingar veröi notaðar
til aö áætla goshættu dögum eöa
vikum fyrir gos, þá er hægt að
nota þær til aö áætla hvar mest
hætta sé á gosi. Nú I sumar hafa
langflestir jaröskjálftar á Mý-
vatnssvæðinu veriö innan hrings
meö miöju við Leirhnjúk og 4 km
geisla, en auk þess hafa nokkrir
jarðskjálftar átt upptök á linu,
sem liggur um þaö bil frá Leir-
hnjúki aö Bjarnarflagi. Flestir
stærstu jaröskjálftarnir hafa átt
upptök innan eins km fjarlægöar
frá Viti. Nær allir jaröskjálftar á
Kröflusvæöinu hafa átt upptök á
minna en 4 km dýpi, en upptök
sumra skjálfta á llnunni frá Leir-
hnjúk aö Bjarnarflagi hafa veriö
nokkru dýpri, allt niöur undir 10
Fjórir jarðfræðingar, Guðmundur E. Sigvalda-
son, Eysteinn Tryggvason, Karl Grönvold og Páll
Einarsson hafa sent frá sér skýrslu um ástandið á
Kröflusvæðinu og hættuna á gosi á þessum slóðum.
Niðurstöður þeirra eru á þann veg að sterkar likur
séu á þvi að gos verði innan skamms á gossprungu
frá Leirhnjúk að Bjarnarflagi eða i botni Hlíðar-
dals, rétt norðan við stöðvarhús Kröfluvirkjunar.
km dýpi. Þessi dreifing jarö-
skjálftaupptaka afmarkar tvö
svæöi þar sem goshætta virðist
mest. Annast vegar næsta ná-
grenni Vitis, þar sem stærstu
skjálftarnir eiga upptök, og hins
vegar Iinu frá Leirhnjúk að
Bjarnarflagi, þar sem dýpstu
jaröskjálftarnir veröa. Þessi lina
fylgir gossprungu Mývatnselda
frá fyrri hluta átjándu aldar.
Athuganir á jarðskjálftabylgj-
A kortinu má meðal annars greina Kröflusvæöiö og stefnu gossprungunnar milli Leirhnjúks og Bjarnar-
flags. Ef gos kæmi upp I þeirri sprungu væri Kisiliöjan og byggðin við Mývatn i mestri hættu. Linan frá
Leirhnjúk er gossprungan krossinn, hugsanlegt gossvæði við Kröflu og hringurinn stöðvarhúsiö. Hlut-
föll i kortinu eru 1:100.000.
um geta sýnt, hvort bylgjan hefir
borist gegnum vökva. Bylgjur frá
jaröskjálftum austan Leirhnjúks
og noröan stöövarhúss Kröflu-
virkjunar sýna merki um að þær
hafi borist gegnum vökva á leiö til
Reynihliöar. Þessar upplýsingar
gefa til kynna, að bráöin hraun-
kvika sé undir svæöi sem tak-
markast aö vestan af noröur-suð-
ur linu um Leirhnjúk, en aö sunn-
an af austur-vestur linu um
stöövarhús Kröfluvirkjunar. Dýpi
á þessa hraunkviku er vart yfir 4
km, annars mundu bylgjur frá
mjög grunnum skjálftum ekki
berast gegnum kvikuna.
Hæðarmælingar og
hallamæiingar:
Hæð fastamerkja i hornum
stöövarhúss Kröfluvirkjunar hef-
ir veriö mæld nokkrum sinnum
bæði fyrir og eftir gosið i desem-
ber s.l. Fyrsta mæling eftir gosiö
var gerö 18. jan. 1976 og kom þá i
ljós, aö norðurendi hússins hafði
sigiö um næstum 5 cm miöað viö
suöurendann siöan i október 1975.
Siöan seig noröurendinn enn allt
fram i miöjan febrúar og haföi þá
sigið 5,2 cm miöaö viö suöurend-
ann. Mælingar fyrst i mars
sýndu, aö þessi þróun haföi snúist
viö. Siöan hefir noröurendi húss-
ins risið jafnt og þétt um rúmlega
4 mm á mánuöi, eöa samtals um
2,4 cm siöan snemma I mars, en
siöasta mæling var framkvæmd
11. ágúst 1976. Mælingar þessar
sýna, aö meö sama rishraða mun
húsiöhafa rétt sig við til fulls um
miðjan febrúar 1977.
Hæðarmælingar frá Mývatni til
Kröflusvæöisins hafa verið fram-
kvæmdar nokkrum sinnum siöan
I mars 1976, en þá kom I Ijós, aö
viö stöðvarhús Kröfluvirkjunar
hafði land sigið um rúma 2 metra
miðaö viö Reykjahlið. Siöan hefir
land risiö við Kröflu og I byrjun
ágúst 1976 var risiö oröiö 1 meter
siöan i mars.
Rishraöinn hefir verið mjög
jafn, en siöasta mæling gaf til
kynna minnkun rishraöans um 5
tU 10%. Þessi minnkun rishraö-
ans er svo litil, aö hæpiö er aö um
raunverulega breytingu sé aö
ræöa. Ef rishraöinn veröur jafn