Þjóðviljinn - 21.12.1976, Side 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriftjudagur 21. desember 1976
Suður-Afríka stefnir að
íhlutun í Angólu
Seán McBride — vona aft Carter-stjórnin skilji, hvillka ógnarhættu
aðstoft Bandarikjanna vift áform Suftur-Afrlku heffti I för meft sér.
Seán Bride, aftstoöaraftal-
ritari Sameinuöu þjóöanna og
umboösstjóri þeirra fyrirNami-
biu, er áreiöanlega meöal
þeirra framámanna á vettvangi
alþjóðastjórnmála sem viötæk-
asta hafa reynsluna og kynnst
hafa við margbreytilegastar aö-
stæður. Auk langrar þátttöku I
alþjóöastjórnmálum á hann aö
bakilangan og að segja má meö
nokkrum rétti ævintýralegan
feril i stjórnmálum fööurlands
sins, írlands, var þar þingmað-
ur og utanrikisráðherra. Áður
hafði hann tekið þátt i frelsis-
baráttu ira gegn bretum ( hann
er fæddur 1904) og mátt af þeim
sökum gista bresk tugthús. Fað-
ir hans var einn af foringjum
Páksauppreisnarinnar frægu I
Dublin 1916 og var að henni lok-
inni tekinn af lifi af bretum á-
samt með mörgum öðrum fyrir-
iiðum uppreisnarmanna, sem af
„ábyrgum” stjórnmálamönn-
um og fjölmiölum samtimans
voru auðvitað stimplaðir sem
ófyrirleitnir hryðjuverkamenn.
Páskauppreisnin varð upphaf
atburðakeðju, sem leiddi til
þess að írland varð sjálfstætt
lýðveldi. — Páksauppreisnin
(Easter Week) var einnig upp-
hafið aö þeirri þróun, sem leiddi
til upplausnar nýlendukerfisins,
segir Seán McBride. Þaft er þvi
ekki nema eðlilegt að maður
sem hann skuli á alþjóðavett-
vangi einkum hafa unnið að af-
námi nýlendukerfisins, afnámi
þess ástands að stærri og sterk-
ari rikjum liðist að drottna yfir
smærri og veikari þjóftum og
arðræna þær.
Starfsvettvangur McBrides
hefur á þessu svifti einkum verið
Afrika sunnanverð, og einnig
þar kom faðir hans við sögu á
undan honum. í Búastriðinu um
aldamótin barðist hann sem sé
með búum gegn sameiginlegum
andstæðingi — breska heims-
veldinu. — Meðan Seán Mc-
Bride dvaldist i nokkra daga
hérlendis á vegum íslandsdeild-
ar Amnesty International og is-
lenska utanrikisráöuneytisins,
náði Þjóðviljinn af honum tali
og fjallaði viðtalið einkum um
ástand og horfur i sunnanverðri
Afriku, sem nú er mjög i brenni-
depli heimsstjórnmálanna, en
gang mála þar þekkir
McBride flestum betur.
Yfirráð Suður-Afríku í
Namibiu lögleysa
— Til þess að Namibia geti
hlotið frelsi sitt er aðeins um
tvær leiðir að velja, sagði Seán
McBride. — í fyrsta lagi að
landið fái sjálfstæði með frið-
samlegu móti, með samninga-
umleitunum. Hinn kosturinn er
að sjálfstæðið verði ekki að
verul. fyrr en að undangengnu
ofbeldi og blóðsúthellingum.
Enn sem komið er hefur mjög
litið miðað áleiðis, sökum þess
að Suður-Afrika hefur neitað að
fara eftir ákvörðunum Samein-
uðu þjóðanna varðandi Namibíu
og viðurkenna vald samtakanna
i málefnum landsins. Samein-
uðu þjóðirnar og hinar ýmsu
stofnanir á vegum þeirra hafa
lýst þvi yfir að yfirráð Suður-Af-
riku í Namibiu séu ólögleg.
Namibia er eina landssvæðið,
sem er undir beinum yfirráðum
Sameinuöu þjóðanna, lagalega
séð. En Suður-Afrika neitar enn
að viðurkenna þennan yfirráða-
rétLSuðurafriska stjórnin neitar
°g
borgara-
Namibíu
með
stuðningi
þarlendrar
kvislinga-
stjórnar
þvi einnig að láta fara fram i
Namibiu almennar kosningar
undir eftirliti og stjórn Samein-
uðu þjóðanna.
Stefnt að kvislinga-
stjórn og borgarastyrj-
öld
— Nú hefur undanfarið setið i
Namibiu svokölluð stjórnar-
skrárráðstefna, sem samkvæmt
fréttum hefur fyrir verkefni að
undirbúa sjálfstæði landsins.
— Þeir sem ráðstefnu þessa
sitja eru kvislingar i þjónustu
suðurafrisku stjórnarinnar og
flestir beinlínis á mála hjá
henni, enda fara þeir eftir fyrir-
mælum frá Pretóriu. Stundum
krefjast þeir að vísu sjálfstæðis,
en það er einungis til að telja
fólki trú um að þeir séu dháðir.
— Hverjar eru fyrirætlanir
Suður-Afrikustjórnar i Nami-
biu, nánar tiltekið?
— Stefna suðurafrisku stjórn-
arinnar, i heild er sú, að
koma á fót leppstjórn i
Namibiu snemma á næsta ári og
fá þeirri kvislingastjórn i hend-
ur takmörkuð yfirráð yfir land-
inu. Tilgangur Suður-Afriku
með þessu er sá að breyta nú-
verandi vopnuðum átökum milli
hvitra suðurafrikumanna og
frelsishreyfingarinnar SWAPO i
borgarastyrjöld, þar sem
blökkumenn berjist innbyrðis.
Suður-Afrika myndi sjá blökku-
mannastjórn þeirri, er hún
kæmi á i Namibiu, fyrir vopnum
og ef til vill einnig liðsforingj-
um. Þar með yrði borgarastyr j-
öld hafin i Namibiu og suðuraf-
riska stjórnin hefði komið i
framkvæmd fyrsta hluta þeirr-
ar áætlunar sinnar að stjórna
landinu áfram eftir reglunni
gömlu um að deila og drottna.
Suður-Afriku ósigur vis
Með þessari stefnu mundi
suðurafriska stjórnin i raun og
veru skapa i Namibiu samskon-
ar aðstæður og voru fyrir hendi i
Angólu, aðstæður sem hefðu það
i för með sér að frelsishreyfing
Namibiu kæmi sennilega tilmeð
að leita utanaðkomandi hemað-
arlegrar ihlutunar Frelsis-
hreyfingin leitar í þvi sambandi
sennilega til Einingarsamtaka
Afriku (OAU), Angólu og Kúbu
og biður þessa aðila hjálpar til
þess að steypa af stóli þeim
ólöglegu stjórnarvöldum, sem
Suður-Afrika hefði þá komið á
fót i Namibiu. Ef slik átök yrðu,
tel ég engum vafa bundið að
liðsmenn Suður-Afrikustjórnar
myndu biða ósigur, enda mundi
til dæmis Nigerla, sem hefur
allsterkan her, þá ganga í lið
með brjóstfylkingarrikjunum.
(Brjóstfylkingarrikin svoköll-
uðu eruþau Afrikuriki, en liggja
næst Suður-Afriku, Ródesiu og
Namibiu, það er að segja
Angóla, Sambía, Botsvana,
Tansania og Mósambik, innsk.
Þjv.). Slik átök myndu hafa iför
með sér miklar blóðsúthelling-
ar. En þegar haft er i huga hve
fordómafull suðurafrisk stjórn-
völd eru og þröngsýn, er engin
ástæða til að ætla að þau láti sig
sliktneinu varða, sérstaklega ef
um lif blökkumanna er að ræöa.
Bandarisk aðstoð við
Suður-Afriku myndi
kalla á ihlutun sósial-
iskra ríkja
— Eru miklar likur á að
Suður-Afrika komi þessum
fyrirætlunum sinum i fram-
kvæmd?
— Ég vona að Suður-Afrika
fái hvorki hjálp né hvatningu
frá Bandarikjunum til þess að
framfylgja þessari stefnu. Fái
Suður-Afrika hjálp og uppörvun
þaðan, fá Bandarikin alla
Afriku á móti sér. Bandarikin
myndu einnig meö þvi eiga hlut
að þvi að gera Namibiu að nýrri
Angólu. Það er aðeins ein leið
möguleg til friðsamlegrar frels-
unar Namibiu: að farið sé eftir
samþykkt Oryggisráös
Sameinuðu þjóðanna frá janúar
s.l., þar sem gert er ráð fyrir
undirbúningi þess, að Suður-
Afrika kalli allt herlið sitt á
brottúr landinu og að kosningar
fari þar fram undir eftirliti og
umsjón Sameinuðu þjóðanna.
— Fréttirhafa boristaf þvi að
utanaðkomandi riki, og einna
helst Bandarikin, séu i ráðum
með Suður-Afriku og beiti fyrir
sig til dæmis CIA og fjöl-
þjóðlegum auðhringum. Hvað
viljið þér segja um það?
— Ég hef óraskar sannanir
fyrir gifurlegum vigbúnaði
Suður-Afriku meðfram landa-
mærum Angólu, og einig þvi að
verið sé að gera i Ródesiu þrjá
nýja flugvelli með suðurafriskri
hjálp. Ég fæ varla annað séð en
að Suður-Afrika og Rédesia hafj
iundirbúningi aö reyna að grafa
undan stjórn Angólu, og verði
það gert með hernaðarlegum
stuðningi við UNITA (Samtök
undir stjórn Jonasar Savimbi,
sem reyndu að ná völdum i
Angólu eftir brottför portúgala
með stuðningi Suður-Afríku o.fl.
og munu enn halda uppi skæru-
hernaði gegn Angólustjórn,
innsk. Þjv.) Á það hefur verið
bent að Bandaríkin styðji
UNITA með leynilegum
aðgerðum i þvi skyni að grafa
undan stjórn Angólu, en ég hef
ennþá von um að stjórn Carters
muni gera sér ljóst, hvilika
ógnarhættu slik stefna hlyti að
hafa i för með sér. Þeim mun
meira sem Bandarikin styddu
Suður-Afriku til þess að veikja
Angólu, þeim mun meiri likur
yrðu á þvi að Angóla fengi
aðstoð utan frá, sem sé þvi að
sósialisk riki myndu blanda sér
i átökin i Afriku sunnanverðri.
Reynt að grafa undan
afriskum sósialista-
rikjum
— Og Ródesia?
— Ródesiustjórn reynir að
halda i horfinu, meðan Suður-
Afrika er að skipuleggja
hernaðarlega ihlutun sina i
Angólu. Suður-Afríkustjórn
mun þegar þar að kemur halda
þvi fram að ihlutunin sé til þess
gerð að koma i veg fyrir árás
frá Angólu, en það sem Suður-
Afrikustjórn gengur i rauninni
til, er að hún vill grafa undan
stjórnum sósialisku rikjanna i
Afriku.
— Ber að skilja þetta svo að
Suður-Afrikustjórn óttist
Angólu meira en Mósambik,
sem er þó nær Suður-Afriku
sjálfri?
— Suður-Afrikustjórn óttast
Angólu meira, meðal annars
fyrir þá sök að Mósambik er
talsvertháð Suður-Afriku vegna
ýmisskonar samskipta rikj-
anna. Þar að auki telja suður-
afriskir ráðamenn að auð-
veldara muni að fá hjálp frá
Bandarikjunum gegn Angólu,
vegna kúbönsku hersveitanna
þar.
Reynt að koma
upp varnarvegg
— Hver eru langtímamark-
mið Suður-Afriku með þessari
stefnu?
— Stefna þessi er tilkomin
vegna þeirra gifurlegu breyt-
inga, sem orðið hafa i Afriku
sunnanverðri siðan stjórnar-
byltingin varð i Portúgal. Fyrir
þann atburð hafði Suður-Afrika
fyrir norðan sig svo að segja
órofinn hlifiskjöld ianda undir
stjórn vinveittra aðila, það er að
segja Portúgals og Ródesiu-
stjórnar. Suður-Afrika stefnir
að þvi að reyna að koma þessum
vamarvegg aftur upp i nýju
formi, það er að segja að efla til
valda i rikjunum fyrir norðan
sig aðila, sem yrði henni háðir
og hliðhollir. Suðurafriskir
valdhafar telja sér sennilega
bráðan voða búinn, ef þetta
tekst ekki, þvi að þeir eiga við
að striða vaxandi andóf blökku-
manna i eigin landi. Sem dæmi
um styrk þess andófs má nefna
að þegar óeirðimar urðu i
Soweto á dögunum, varð Suður-
Afrikustjórn að kalla allt herlið
sitt frá angólsku landamærun-
um til að geta haft hemil á and-
stöðunni heimafyrir. —
Hvorugt risaveldið
kann full skil á eigin
vopnum — hvað þá
annarra
I tali okkar Seáns McBride
vék þessi þrautreyndi garpur i
alþjóðastjórnmálum meðal
annars að vigbúnaði i heiminum
almennt og þeirri hættu er af
honum stafar, og þá sérstaklega
vigbúnaði risaveldanna
tveggja, Bandarikjanna og
Sovétrikjanna. McBride sagði
að nú væri i heiminum 30
sinnum meira af vopnum en var
árið 1961 — fyrir aðeins
fimmtán árum.
— Hvorugt risaveldanna
kann nákvæmlega skil á eigin
vopnum, hvað þá annarra, sagði
Seán McBride. Það eru komin
til sögunnar ný vopn, sem
enginn veitá hverja lund kunna
að breyta svokölluðu ógnajafn-
vægi (banance of terror), þann-
ig að ekkert algilt mat er til á
þessu jafnvægi. Hættan liggur
ekki hvað sist i þvi að hershöfð-
ingjar annars hvors aðilans
kynnu að meta aðstöðuna svo,
að þeirra stórveldi gæti unnið
strið með þvi að gera árás nú
þegar, en eftir til dæmis sex
mánuði yrði það orðið of seint,
þá yrði andstæðingurinn orðinn
sterkari. Á þessum forsendum
myndu þeir hvetja ráðamenn
sins risaveldis til að gera árás.
Slikt hættuástand gæti skapast
ef leikurinn æstist verulega i
einhverjum hluta heimsins, þar
sem heitt er i kolunum, svo sem
i löndunum fyrir Miðjarðar-
hafsbotni og sunnanverðri
Afriku.
En reynsla sögunnar sýnir að
hershöfðingjar fara yfirleitt
viilt i mati sinu og spám, sagði
Seán McBride að endingu.
dþ
Rætt við Seán McBride, aðstoðaraðalritara S.Þ. og umboðsstjóra fyrir Namibíu