Þjóðviljinn - 24.12.1976, Blaðsíða 5
Jólablað 1976 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Skoskir hermenn ganga fram hjá yfirmönnum breska setuliðsins hinn 13. júlí.
Úr myndabók
Vináttutengsl mynduðust oft á milli breskra hermanna og ís-
lendinga. Hér standa þeir i anddyri loftskeytastöðvarinnar í
Gufunesi,en hún var geysimikilvæg í stríðinu, þeir Karl Vil-
hjálmsson loftskeytamaður þar og Jack Morris. Tekið 20.
mars.
Skafta Guðjónssonar
HERNÁMS-
ÁRIÐ 1941
Eitt mesta sviptingaár f sögu
islands á þessari öld var áriö
1941. Þá sat hér fjötmennur
breskur her og á miðju ári tóku
bandarikjamenn við hernáminu
og hafa slðan setið sem fastast.
Ekki er vitað um tölu hinna er-
lendu hermanna þegar þeir
voru flestir hér en áætlað er aö
þeirhafi verið jafnfjölmennir og
alit fullorðið fólk á islandi.
t Reykjavík og viða um land
risu upp hverfi bragga og ann-
arra hernaðarinannvirkja. Er
raunar orðið brýnt aö varðveitt
verði sýnishorn af þessum
byggingum frá striðsárum sem
urðu svo örlagarik fyrir litla is-
land. Braggar sjást ná vart
orðið og hernaðarmannvirki
grotna niður um völl og mela.
Mikil harka |ilti i sambúð
þjóðar og hers á þvi herrans ári
1941 þó að stjórnvöid og ýmsir
hópar manna lcgðust I duftið
fyrir hinum erlendu herrum.
Þeir sem einkuin héldu uppi
merkjum þjóðlegrar reisnar og
dáiitiu viðnámi voru
sósialistar og verkalýðs-
hreyfingin með Þjóðvtljann 1
broddi fylkingar. Enda fór það
svo að Þjóðviljinn var bannaöur
27. april þetta ár og allir blaða-
menn hans fluttir fangnir til
Bretlands. Mikilli hörku var
bcitt gagnvart verkalýðshreyf-
ingunni og sáu Islensk stjórn-
völd um að hirta verkamenn að
boði útlendinga. Frægust var
fangelsun nokkurra verka-
manna út af svokölluöu dreífi-
bréfsmáli á öndvcrðu árinu.
Bretar sáu hins vegar að sér
vegna viðbragða út af banninu á
Þjóðviljanum og tóku upp
mildari stefnu, sáu að þeir gátu
ckki svínbeygt þessa útkjálka-
þjóð.
Þegar landið fylltist heilli
þjóð karlmanna, stráka, fuiluin
af æskufjöri og ærslurn var ekki
að furða þó að kvenþjóðinni
væri voði búinn. Og margar
lentu þær I ástandinu og lái
þeim svo scm cnginn. En is-
lenskum strákum likaðiilla sem
von var og bundust stundum
samtökum um að berja á hel-
vítis tjallanum. Heílu stúdenta-
fundirnir voru haldnir um
ástandið og kvenfélög sendu
ályktanir f grið og erg. En ekk-
ert tjóaði. Astandsmálin urðu aö
hafa sinn gang.
Og á hafinu fórnuðu sjómcnn
lifíiiu i þcssu stríði svo að hlut-
fallslegt mannfall islendinga
var sfst minna en margra
styrjaldaþjóða. A árinu 1941
voru skotin i kaf Reykjaborg og
13 fórust, Pétursey með 10
mönnum, Hekla með 14 mönn-
um,Jariinn með 11 mönnum og
llólmsteinn með 4 mönnum.
Eróði varð fyrir skotárás og
segir frá þvl i sérkafla hér.
Stranglega var bannað að
taka myndir af her og hernaðar-
mannvirkjum. En fslendingar
eru þekktir fyrir aö taka litið
mark á sliku húmbúkki. Heragi
og hermennska er þeim fram-
andi. Einn af þeim scm gekk
með mvndavél um allan bæ eins
og ekkert hefði i skorist var
Skafti Guðjónsson bókbindari
og komst upp með það. Mynda-
safn hans frá slrlðsárunum er
vcrðmæt heimild og hér eru
birtur hluti af myndasafni hans
frá árinu 1941. Til öryggis reif
hann samt myndir sem hann
hafði tekið af fslenskum nasist-
um á kreppuárum út úr albúm-
um sinum. Ef bretar grunuöu
hann um græsku...
—-GEr
Fleiri myndir á næstu
6. april. Breskir tundurspillar og eitt breskt farþegaskip á ytri höfninni. Fyrir
neöan Rauðará sem er á miöri mynd liggur portúgalska skipið Ourem strandað.
Það náðist síðar á flot og komst í eigu íslendinga um hríð og nefndist Auðhumia.
f
Skafti Guðjónsson bíóvörður í Nýja biói og Andy MacQueen ur
herlögreglunni.
hermenn i tjaldbúðum. Hér er
*>
Fyrst i stað bjuggu ameriskir
kominn vetur.