Þjóðviljinn - 24.12.1976, Blaðsíða 11

Jólablað 1976. — ÞJÖÐVILJINN — SÍÐA 11
Halldór Laxness...,,sneri sann-
leiksleit sinni að lifstilveru mann-
anna.”
Þórbergur Þórðarson: „Snemma
hafði hann hneigst til gagnrýni á
þjóðfélagið og séð meinsemdir
þess.”
Jóhannes úr Kötlum: ,,Með
hverju árinu sá skáidið dýpra i
andstæður timanna.”
Haiidór Stefánsson:
..fullskapaður verkalýðshöf-
undur með ákveðið sósialiskt
sjónarmið.”
Guðmundur Böðvarsson:
„...skáld af náð lands sfns og
tungu.”
„Rauöir pennar”
á síöum Þjóðviljans
Þáttur af menn-
ingarmálaskrifum í
Þjóðviljanum
á fyrstu árum
blaðsins
hinna, heidur vaxið eðlilega upp
úr veruleikanum sjálfum... Með
„Dauðanum á 11. hæð” kemur
Halldór fram sem fullskapaður
verkalýðshöfundur með ákveðið
sósialistiskt siónarmið”.
Jóhannes ritdómari
Fyrstu 2 ár Þjóðviljans var ekki
mikið um eiginlega ritdóma i
blaðinu, nema þeir dómar sem
Jóhannes úr Kötlum skrifaði um
ljóðabækur ungra skálda, svo
sem Guðmundar Böðvarssonar,
Jóns úr Vör og Steins Steinars.
Hér skal minnst á tvo þeirra.
í Guðmundi býr gáfan
1 desember 1936 ritaði
Jóhannes um „Kyssti mig sól”
Guðmundar: „Þegar ég frétti að
bóndi einn uppi i Borgarfirði ætl-
aði að gefa út ljóð sín nú fyrir
jólin, fór ég strax að hlakka til,
þvi að þau kvæði, er ég hafði séð
eftir hann i timaritum, lofuðu
fögru... Náttúrulega hefstbókin á
kvæði um Skorradalinn, hugsaði
ég með sjálfum mér, en — nei,
ónei, Til þin, Mekka, heitir það,
mjög lystilega orkt... Hvers
vegna er nú þessi borgfirski bóndi
að yrkja um Mekka, — já hvlorti
ég, Dalamaðurinn i húð og hár,
um Jórsalaförina hér um árið? ...
Útþrá hins snauða, einangraða
kynstofns segir til sin, forvitni
hins skyggna anda, sem hrópar á
rýmri sjónviddir, en umfram allt
vanmáttartilfinning kotungsins,
sem örvæntir um leið og sól
himins hnigur til viðar og vogar
ekki að krefja samfélagið um
aðra sól... Guðmundur Böðvars-
son er enn ekki það sveitaskáld
sem eftirvænting timans er svo
þrungin af ... Samt er hann skáld
af náð lands sins og tungu — þjóð-
in mun einnig lita til hans I náð,
þakklát fyrir þessa bók. Það eru
ekki margar ljóðlindir á Islandi
sem streyma ljúfari, tærari,
eðlisrikari en hans... 1 þessum
manni býr einmitt gáfan til að
hefja ósk stéttar sinnar til æðra
lifsforms, bregða leiftrum inn á
hið mikla framtiðarland sem
fyrir stafni er — landsins þar sem
yrkjandi bóndinn og yrkjandi
skáldið munu eitt sinn fagna lffi
og list i hinni fegurstu einingu”.
Ekki lengur
dreifðir þættir
Um ..Ljóö” Steins Steinars
frá 1937 skrifar Jóhannes ma.:
„Hræddur er ég um að þessári
þjöð langlokunnar, stuðlanna og
höfuðstafanna bregði heldur en
ekki i brún.Hér er allt þverbrotið
sem við hinir flestir höfum lagt
metnað okkar i, — hér koma ör-
stutt kvæði, flest órimuð, eða þá,
ef þau eiga að heita rimuð, sisær-
andi hvert heiðarlegt brageyra
með of löngu stuðlabili eða öðrum
þessháttar leiðindum. Og bygging
kvæðanna að öðru leyti er oftast
með öðrum hætti en vér höfum átt
að venjast. 1 stað hinna dreifðu
þátta i lýsingu, frásögn eða boð-
skap vorra gömlu og góðu kvæða
er hér leitast við að draga alla
þræði saman i einn kjama, — það
er einbeitingin að hinu sérstaka
til aðlögunar hinu sameiginlega
sem ljóðstill þessi leggur áherslu
á. Þess vegna nýtur hann sin ekki
nema i stuttu kvæði, og er langt-
um viðkvæmari fyrir mistökum
en vor gamli still, en lika aftur á
móti þeim mun áhrifameiri ef vel
tekst”.
Fjármagn!
ekki rimlaus kvæði
Jóhannes vikur siðan að efni
ljóðanna og finnst það ærið
vonarsnautt. Hann spyr: „Er hér
á ferð enn ein af hinum lifsleiðu
skartsálum borgarastéttarinnar,
sem er að reyna að hylja tóm og
trega hrörnunarinnar nýjum silki
slæðum?”. Jóhannes svarar með
þvi að greina frá uppruna skálds-
ins i sveitinni fyrir vestan og
heldur siðan áfram: „Svo sem
vænta mátti, dró höfuðborgin,
miðstöð nýsköpunarinnar I þjóð-
lifi voru, hann brátt til sin, —
arfur kúgunarinnar i veru hans
hóf leitina þar að endurlausn
sinni og hlaut viðþol um sinn.
Ahuginn kviknaði, trú ungs
manns á tilgang sinn og lifs sins,
sem sjá má viða i fyrri kvæðabók
hans (þe. Rauður loginn brann,
1934). En þegar til kom, hafði hin
unga Reykjavik ekkert með þetta
frelsishneigða, óhagræna af-
kvæmi islenskrar piningar-
historiu að gera. Hana vantaði
fjármagn en ekki rimlaus kvæði.
Hana vantaði útgerðarmann, en
ekki vafasamt skáld”.
Bylting hans er hér
Jóhannes vitnar i nokkur kvæði
Steins og kveður upp dóm sinn:
„Alltber að sama brunni um það,
að hér er ekki um að ræða venju-
lega hnignunarbölsýni borgar-
ans, heldur hina yfirþyrmandi
sorg öreigans, sem fyrir tvö
þúsund árum sat úti i garði við
hlið Jesúbarnsins og hlustaði á
leyndarmálið um frelsun heims-
ins, en er nú tekinn að örvænta
um framtið sina og sigur. Þjáning
hanser að visu ekki skilgreind, en
hún er hér, — bylting hans ekki
prédikuð, en hún er hér”.
Endingargóðir dómar
Eins og sjá má af þvi sem til-
greint hefur verið úr Þjóðvilja
fyrstu áranna, voru menn
harla vissir um sögulega þýðingu
timanna, og það sem meira var:
það mat sem menn lögðu á samtið
sina hefur reynst býsna haldgott.
„Hrimhvita móðir” Jóhannesar
úr Kötlum fær 4ra dálka uppslátt
á forsiðu blaðsins, „íslenskur
aðall” Þórbergs Þórðarsonar er
kynntur i bak og fyrir með tveim
viðtölum við höfundinn, útkoma á
bókum Laxness ævinlega forsiðu-
efni.
En skrifuðu menn bara um hina
stóru viðburði menningarlifsins?
Og var engu sinnt nema bók-
menntum? Þurfti allt að hafa
flokksstimpil til gæðaákvörð-
unar? Ekki var það svo.
Menningarframtak
fjöldans
Bæði leiklist og tónlist taka til-
tölulega mikið rými i blaðinu og
getið er um þær fáu myndlistar-
sýningarsem haldnar eru. Sett er
fram sérstök stefna i leikhús-
málum þegar á fyrsta hausti (um
val leikrita, um kröfur til leikara
og áhorfenda), og á öðru hausti
efnir leiklistardómarinn, Gisli
Asmundsson, til ritdeilu við for-
mann Leikfélagsins um þessar
menningarkröfur.
Myndarleg grein er birt um
Karlakór verkamanna á 5 ára af-
mæli hans og farið viðurkenn-
ingarorðum um menningarstarf
söngstjórans, Hallgrims Jakobs-
sonar.
Birtar voru greinar um alþýðu-
höfunda eins og Káinn, Ingunni
frá Kornsá og Guðmund Inga á
Kirkjubóli, talað við Matthias
Þórðarson á 75 ára afmæli Þjóð-
minjasafnsins og birt eftirmæli
um Einar H. Kvaran og Bjarna
Þorsteinsson tónskáld.
Dægurbaráttu fagnað
Þjóðviljinn var þvi ekki ein-
göngu blað hins stefnufasta boð-
skapar, þó að hann sæti i fyrir-
rúmi. En vitanlega var ein-
lægur fögnuður blaðsins yfir
pólitisku framlagi rithöfunda til
dægurbaráttunnar.
Fyrsta árið var forsiðan amk.
þrisvar lögð undir ræður og ávörp
Halldórs Laxness um sameiningu
vinstri manna.
Rætt var við Ólaf Jóhann
Sigurðsson 18 ára, þriggja bóka
höfund á leið út i heim: „Alitur þú
möguleika fyrir þvi að fslenskur
höfundur geti haft áhrif meö
verkum sinum gegn fasism-
anum?” — „Möguleikarnir eru
ótviræðir, en það verður að nota
þá betur. Rauðir pennar eru að
visu glæsileg byrjun i þeim
efnum, en ég álit að rithöf-
undarnir og stúdentar ættu að
hafa skipulagðara starf I þessu
aðkallandi máli. Skáldin eiga að
vera samviska þjóðarinnar og
láta hiklaust i ljós skoðanir
sinar”.
Til þeirra sem hima
Og hiklaus var Þórbergur
Þórðarson i kosningagrein sinni
vorið 1937 „Til þeirra sem hima
hikandi”: „1 nafni þekkingar
minnar á islensku ihaldi, á nas-
isma og nasistiskum blóðterror
sný (ég) mér til yðar, háttvirtu
kjósendur, og skora á yður að
ábyrgjast islensku lýðræði,
islenskri menningu, islensku
mannorði, sigur Einars Olgeirs-
sonar á sunnudaginn. — Ég vil að
lyktum leggja afdráttarlausa
áherslu á það, að þessi áskorun er
ekki sprottin pf minnstu óvild til
sósialdemókratanna enda stefni
ég nær þeim i stjórnmálaskoð-
unum en kommúnistum...Ég sé
enga aðra leið en þessa til þess að
vera viss um ósigur hins ósiðaða
islenska ihalds og nasisma”.
Og lýkur hér samantekt á þvi,
hvernig Þjóðviljinn gerðist
merkisberi menningarinnar
meðal islenskra dagblaða og
forystuafl i þeirri sveit.
1 október 1976
Hjalti Kristgeirsson
Steinn Steinarr: „...byiting hans
ekki prédikuð, en hún er hér.”
Hallgrimur Jakobsson: Menning-
arstarf söngstjóra Karlakórs
verkamanna.
Óiafur Jóhann Sigurðsson:
„Skáidin eiga að vera samviska
þjóðarinnar og láta hiklaust i ljós
skoðanir sinar.”
Einar Olgeirsson: „...skora á
yður að ábyrgjast islensku lýð-
ræði, islenskri menningu, is-
lensku mannorði, sigur Einars
Olgeirssonar á sunnudaginn.”
(Þórbergur)