Þjóðviljinn - 24.12.1976, Blaðsíða 23

Jólablað 1976. — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 23
anna hafa valdið andstöðunni
gegn honum. Jens var þegar i
upphafi einlægur stuðningsmaður
verkalýðsfélagsins og i stjórn
þess um árabil. Ýmsir ihalds-
samir og þröngsýnir menn og
auðvitað atvinnurekendur þorps-
ins litu hann hornauga fyrir þessa
afstöðu hans. Laust fyrir 1930
hafði verið reynt að stofna verka-
lýðsfélag á staðnum. Sú tilraun
mistókst vegna skilningsleysis al-
mennings og andstöðu atvinnu-
rekandans, Péturs Oddssonar,
sem þá mátti heita, að réði öllu i
þorpinu. Hann sagði: að bolsé-
visminn skyldi ekki komast út
fyrir Hólana á meðan hann lifði.
En bolsévismi og verkalýðshreyf-
ing var þá eitt og hið sama i aug-
um margra. Varð Pétri að þess-
ari ósk sinni. Auðséð mátti þó
vera hverjum manni, að að þvi
hlaut að draga, að verkalýðsfélag
yrði stofnað i Bolungavik eins og
annars staðar. Verkalýðs-
var mjög áberandi þar vestra um
þessar mundir. Mátti raunar
segja, að öll mál væru mæld á
hina pólitisku vog. Sjálfstæðis-
menn höfðu ráðið þarna öllu frá
þvi er núverandi flokkaskipan
hófst. Þeir áttu t.d. alla mennina i
hreppsnefndinni. Þetta pólitiska
ofstæki var beinlinis sjúklegt, og
stóð samfélaginu að ýmsu leyti
fyrir þrifum. Einn var þó sá hóp-
ur manna, sem verst var séður,
en það voru þeir róttækustu, eða
þeir, sem kallaðir voru kommún-
istar. Þeir voru beinlinis álitnir
glæpamenn, óalandi og óferjandi.
Ég mun snemma hafa verið grun-
aður um að hneigjast að hinum
róttækari. Ekki stuðlaði það að
þvi að gera mig vinsælan. Um
vorið,er skólanum var sagt upp,
hélt formaður skólanefndar, sira
Páll Sigurðsson, ræðu. Sagði hann
þá meðal annars: ,,Ég veit, að
allir hafa ekki verið ánægðir með
þennan nýja kennara. Það er þó
unni þar vestra og formaður
verkalýðsfélagsins um árabil.
Jón er velgefinn maður og
ákaflega sannur, trúr og áreiðan-
legur. Baráttan fyrir bættum
kjörum verkalýðsins var honum
hjartans mál, og þó sérstaklega
sjómanna, enda var Jón sjómað-
ur sjálfur, og vissi þvi best hvar
skórinn kreppti að. Ég hygg, að
að öllum ólöstuðum, hafi vest-
firskir sjómenn ekki átt öllu betri
forystumann en Jón.
Menningarlíf
Þrátt fyrir fátæktina og alls-
leysið i Bolungavik á þessum ár-
um, var mesta furða, hvað ýmsir
þættir menningarlifs gátu þróast
þar. Mig furðaði t.d., hvað leik-
listarlif var með miklum blóma.
Á hverjum vetri voru æfðir fleiri
en einn sjónleikur. Oft allmikil
verk. Þótti ekki boðlegt að halda
hafa i huga, að skólalærdómur og
menntun i viðtækustu merkingu
fara ekki alltaf saman. Er meira
nú um hugsandi fólk? Nú er
meira um lært, langskólagengið
fólk, en er það menntaðra?
„Nú má enginn
láta illa”
Þvi mun ekki hægt að neita, að
lifið i Bolungavik var hart, og svo
mun hafa verið i öllum sjávar-
þorpum landsins. Eitt var þó,
sem gerði lifið i Bolungavik erfið-
ara en viðast annars staðar.
Hafnarskilyrði voru afar slæm.
Lending hættuleg i vondum
verðrum. Oft varð Vikin ófær, og
urðu bátarnir þá að leita hafnar á
Isafirði. Oft var kviði út af afdrif-
um sjómanna i vondum veðrum,
þegar bátarnir komu ekki á þeim
tima, sem búist var við. Það er
að hún Guðrún er búin að missa
hann pabba sinn^ hann drukknaði.
Nú má enginn láta illa hjá henni.
Ég heimta það: hún á svo bágt.”
Þannig voru þá taugarnar og
gerðin innst inni, þrátt fyrir öll
ærslin og ólætin. Þessi börn höfðu
oft heyrt talað um slys, og þekktu
allar aðstæður.
Fræöaþulurinn
Finnbogi
Ég minntist áðan á, að lifið i
Bolungavik var hart, og eitt er
vist, að enginn komst þar áfram,
á þess að leggja hart að sér. En
það var furða, hvað menn gátu
lagt á sig, og einnig hvað viðvék
að sinna ýmsum áhugamálum
sinum. Mér dettur t.d. i hug
fræðaþulurinn Finnbogi Ber-
nódusson. Hann hafði eins og
flestir aðrir byrjað sinn búskap
Jón Tímótheusson Hannibal Valdimarsson
Aðtörin að Hennibal 1932: Fólk safnast sarnan
víð fangahúsið i Bolungavik.
hreyfingin var i sókn um allt land
og komin til mikilla áhrifa á Isa-
firði og átti þar skelegga og vig-
reifa forystumenn. Mátti þar
einkum telja Hannibal Valdi-
marsson. Skömmu áður en ég
kom til Bolungavikur hafði hin
landskunna aðför að Hannibal
gerst.
Verkalýðsfélag
stofnaö
Sú saga er það kunn, að óþarfi
er að rekja hana hér. Hitt er aug-
ljóst, að sá heimskulegi og barna-
legi verknaður hafði þveröfug
áhrif við það, sem til var ætlast.
Fylgi verkalýðshreyfingarinnar
fór vaxandi. Arið 1931 var svo
stofnað verkalýðsfélag i Bolunga-
vik og starfar það enn. Hannibal
mun hafa átt mestan þátt i, að
félagið var stofnað. Sá, sem hann
ráðfærði sig mest við, var Jens.
Hér skipti miklu, að forystan yrði
traust og einbeitt, þvi að skilning-
ur almennings var takmarkaður
og andstaða atvinnurekenda og
ýmissa ráðamanna i þorpinu vis.
Að ráði Jens, var bláfátækur, ég
vil segja örsnauður verkamaður,
valinn sem formaður. Það sýndi
sig brátt, að það val var rétt.
Þessi verkamaður var, eins og
áður sagði, örsnauður, enda hafði
hann orðið fyrir áföllum: misst
fyrri konu sina frá mörgum ung-
um börnum og sjálfur hafbi hann
reynt mikið heilsuleysi. tbúðin,
sem hann bjó i, var gamall ver-
búðarræfill, einn af þeim allra
verstu i þorpinu, og var þá mikið
sagt. Dytti vist engum i hug að
kalla slikt mannabústað nú á dög-
um. Verkamaðurinn hét Guðjón
Bjarnason. Hann var sérkenni-
legur maður um margt. Fremur
hár, en ákaflega grannur, dökkur
yfirlitum, með móbrún tindrandi
augu. Svipurinn bar vott um eitil-
hörku, sem nálgaðist meinlæti
eða ofstæki. Hann var allgóður
ræðumaður og hafði sterka rödd..
Pólitískt ofstæki
Guðjón og Jens urðu siðan aðal-
forystumenn verkalýðsféiagsins,
fyrstu og erfiðustu árin. Þessum
óliku mönnum tókst frábærlega
vel að vinna saman. Guðjón hafði
hörkuna, en Jens raunhyggjuna
og aðgæsluna. Pólitiskt ofstæki
ekki vegna þess, að hann hafi ekki
staðið sig sæmilega i starfi, held-
ur mun orsökin sú, að hann hefur
leyft sér að hafa skoðanir, sem
brjóta i bága við það, sem allur
fjöldinn hefur.”
Presturinn
meö alþýöunni
Sira Páll gat talað af nokkurri
reynslu um þessi mál. Hann haföi
strax staðið með verkalýðssinn-
um i þorpinu og tekið þátt i
stofnun verkalýðsfélagsins. Var
vist fátitt með presta á þeim tim-
um, að þeir stæbu þannig með al-
þýðunni. Þetta skapaði Páli all-
mikil óþægiiidi á sinum tima og
mikla andúð. En sira Páll var
harðgerður maður og lét slikt
ekki á sig fá. Ég fann fljótt, að
þessi afstaða min i pólitikinni
bakaði mér ýmsa örðugleika at-
vinnulega og eins i starfi minu
sem kennari. En ég lét þab ekki á
mig fá. Og eftir á er ég ánægður
yfir þvi, að ég skyldi hafa mann-
dóm til að halda skoðunum min-
um fram, hvað sem það kostaði.
Ég átti siðar nokkurn þátt i að
móta starf og stefnu verkalýös-
félagsins ásamt Jóni Timótheus-
syni, sem um langt árabii var for-
ystumaður i verkalýðshreyfing-
skemmtun, nema leikrit eða leik-
þáttur væri sýndur. Furðu margir
léku vel og sumir ágætlega. Drif-
fjöðrin i allri leikstarfseminni var
Sveinn Halldórsson skólastjóri.
Menn voru ekki að setja það fyrir
sig að æfa kvöld eftir kvöld,
kannski tvo til þrjá tima i einu.
Stundum eftir langan og strangan
vinnudag. Og vitanlega var þetta
allt unnið endurgjaldslaust.
Borgun þekktist ekki i þá daga.
Þá var sönglif með allmiklum
blóma. Kórar voru iðulega æfðir.
Stjórnaði sóknarpresturinn, sr.
-Páll Sigurðsson, þeim oftast. Var
undravert, hvað fólk gat lagt á sig
til að mæta á kóræfingum.
Skák var aiímikið iðkuð, og
voru all.margir góðir skakmenn i
þorpinu. Má þar t.d. nefna Svein
Halldórsson, og Gisla Kristjáns-
son, nú forstjóra sundhallarinnar
á Isafirði. Ég hef stundum verið
að velta þvi fyrir mér, hvernig á
þvi stóð, að þessir þættir al-
mennrar menningar gátu þróast,
svo sem raun bar vitni, i mjög
afskekktu byggðarlagi hjá ör-
snauðu aiþýðufóiki, sem fæst
hafði notið nokkurrar skólagöngu
og litið séð af umheiminum.
Ég hefi stundum spurt sjalfan
mig: Hafa nú á þessum timum
tækni og velmegunar og langrar
skólagöngu orbið framfarir i
þessum efnum? Menn verða að
enginn til frásagnar, hvaða
hugsanir bærðust hjá eiginkon-
um, feðrum, mæðrum og börnum
sjómanna við slikar aðstæður. En
æðruleysi og skapfesta mun flest-
um hafa verið eiginleg. Sorgleg
slys urðu þvi miður oft. Slikir at-
burðir hafa mikil áhrif á fámennt
byggðarlag Þótt þeir gangi vitan-
lega næst þeim nánustu, hafa þeir
djúp áhrif á alla. Allir þekktust.
Mátti raunar segja, að þorpið alit
drúpti höfði, er slikir atburðir
urðu. Þetta sást jafnvel á börnun-
um, sem eru þó fljót að gleyma.
Samkennari minn, stúlka um tvi-
tugt, missti föður sinn i sjóinn.
Seint um kvöld kom sóknar-
presturinn og tilkynnti henni slys-
ið.Hún mætti samt um morguninn
til kennslu eins og venjulega.
Stúlku þessari hafði gengið frekar
illa að, stjórna börnunum, enda
byrjandi. Einkum gekk henni illa
i efsta bekknum, hjá elstu börn-
unum. Einn drengjanna var henni
sérstaklega erfiður. Hafði hann
einstakt yndi af að gera sprell og
var tvimælalaust foringi órólegu
deildarinnar i bekknum. Þennan
morgun kom ég fyrstur i skólann,
klukkan tæplega átta. Þá voru
allmargir krakkar komnir, þar á
meðal þessi drengur. Stóð hann
uppi á háum palli, sem þar var i
ganginum. Hafði hann likt og
ræðumannstilburði, og ég heyrði
hann segja : „Krakkar, vitið þið,
með tvær hendur tómar. Hann
eignaðist fjölda barna og varð þvi
að sjá fyrir stórri fjölskyldu.
Samt hafði hann alltaf tima til að
afla sér fróðleiks og notaði hverja
fristund til að lesa og skrifa. Hann
hefur nú haldið dagbók i yfir sex-
tiu ár og aldrei sleppt úr einum
einasta degi. Þegar fastast var
róið, t.d. á vorin, varð hann að
hafa bókina með sér á sjóinn.
Þannig var eljan og skapfestan.
Ekki skyldi láta undan með það,
sem hann hafði ákveðið, hversu
þreyttur sem hann var. Finnbogi
sagði mér, hver hefðu verið til-
drögin eða ástæðan til að hann fór
að skrifa dagbók. Kunningi hans
fluttist til Ameriku. Aður en hann
fór, lofaði hann að skrifa frétta-
bréf heim. Hann skrifaði siðan
sóknarprestinum allitarlegt bréf
um það, sem hann sá og á daga
hansdreif i nýja heiminum. Með-
al annars skrifaði hann um tiðar-
farið þar vestra.
Bréf þetta er fréttapistil las
presturinn á skemmtun. Þá sagði
Finnbogi að sér hefði dottið i hug
að gaman væri að bera saman t.d.
veðrið hér og i Ameriku, þar sem
vinur lians dvaldi, þvi ákveðið
var að skrifa honum aftur. Þetta
varð svo tilþess.að Finnbogi fór
að skrifa dagbók. Nú eru liðin
meira en sextiu ár siðan, og enn
heldur hann áfram að skrifa,
meira en áttræður.
Siðastliðið sumar heimsótti ég
þennan fornkunningja minn.
Hann býr nú einn i húsinu sinu.
Konan dáin og öll börnin flogin úr
hreiðrinu. En enga æðru né vil
var á Finnboga að finna. ,,Ég hef
nóg ab starfa og mér liður vel”,
sagði hann. Hann er alltaf að
skrifa og lesa. ,,Svo hef ég byrjað
á nýju föndri", sagði hann og
brosti. ,,Á ég ekki að sýna þér
það?”. Hann fór með mig út i
pakkhús og sýndi mér þessa iðju
sina. Hann var að höggva grjót
og að búa til úr þvi ýmsar myndir
manna og dýra.
Ekki skal ég dæma um listgildi
þessara verka, um það eru aðrir
mér færari, en sköpunarhneigðin
leyndi sér ekki hjá þessum aldr-
aða manni. Ellin verður áreiðan-
lega iéttari hjá þeim mönnum,
sem geta tekið lifinu eins og hann.
Ég hef nú undanfarið verið að
segja örlitið frá Bolungavik eins
Framhald á bls. 2 4
Horft yfir hluta Bolungavíkur. Við höfnina er elsti hlutinn, en nýja byggðin er ofar,
þar sem myndin er tekin.