Þjóðviljinn - 09.02.1977, Qupperneq 7

Mibvikudagur 9. febrúar 1977. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA — 7.
Alþýðusambandiö í Svíþjóð hefur skipað
sérstaka rannsóknarnefnd til að athuga hœgri
áróður í skólakerfinu. — Nýlega kœrði þessi
nefnd 53 kennslubækur
Gísli
Gunnarsscm
sagnfræðingur:
SKÓLINN
tamningastöð eða menntastofnun
i Þjóöviljanum 30. des. sl.
birtist mjög þarfleg og lofsverö
grein eftir Helgu Sigurjónsdótt-
ur. Þar bendir hún á nokkuö
sem sósialistar hafa þagaö yfir
lengi en ætti þó aö vera öllum
ljóst, nefnilega aö skólakerfiö er
óhjákvæmilega hluti hins is-
lenska auövaldsþjóöfélags og
hlýtur meira eöa minna aö end-
urspegla viöhorf þess og þjóna
hagsmunum þess. Greinin var
hressilega skrifuö og tæpitungu-
laus eins og nauösynlegt er þeg-
ar sannleikur er dreginn fram
eftir margra áratuga þögn.
I grein i Þjóöviljanum 6. janú-
ar sl bendir Höröur Bergmann
réttilega á aö sambandiö skóli
— þjóöfélag er flóknara en kom
fram I grein Helgu. 1 þvi sam-
bandi nefnir Höröur jákvæöa
þætti i grunnskólalögum og
námsskrám. En i raun og veru
hrekur Höröur hvergi megin-
kjarnann I grein Helgu. Og mér
finnst ástæöulaust hjá Heröi aö
gera litið úr þeim ofsóknum sem
kennari viö gagnfræöaskóla i
Kópavogi varö fyrir meöal ann-
ars vegna þess að hann reyndi
aö framfylgja þeim göfugu
markmiöum sem Höröur segir
að gildi i skólum. Þaö er
óskemmtilegt fyrir ungan kenn-
ara aö sæta daglega ofsóknum i
stærsta blaöi landsins. Aö kalla
ofsóknirnar einsdæmi er þvi
miður ekki rétt. Má i þvi sam-
bandi nefna árásir Morgun-
blaðsins (og fleiri blaöa) á
kennara viö Menntaskólann á
Akureyri áriö 1968. — Aö gera
litiö úr sllkum ofsóknum er i
fullu samræmi viö aumingja-
skap og aðgeröarleysi islenskra
kennarasamtaka jafnt 1968 og
1976.
Aö rekja vfsindalega og ræki-
lega sambandið skóli — þjóöfé-
lag væri efni i mikiö verk, öllu
umfangsmeira en ein dagskrár-
grein. Ég læt hér nægja að koma
i því sambandi meö nokkrar al-
mennar kenningar sem aöeins
verða aö takmörkuöu leyti rök-
studdar.
Sósialistar hafa oft heyrt tal-
að um (eða talaö um) „innri
andstæöur kapitalismans”, —
stööuga þörf kapitalismans fyr-
ir umbreytingar,— hagvöxt,
tæknivæðingu og einokun, sem
að lokum yröi kapitalismanum
aö falli. Samfara þessum tækni-
legu og efnahagslegu umbylt-
ingum var þörf á styrku rikis-
valdi sem gæti haldið launþeg-
um i skefjum. 1 skólunum hefur
þetta leitt til sérstakra „innri
andstæöna.” Annars vegar er
þörfin fyrir menntaö vinnuáfl,
sem heföi sveigjanleika til aö
þrifast með stöðugum breyting-
um. Þetta krefst viðsýni og
sjálfstæörar hugsunar, aö vissu
marki, og þvi á skólinn „aö búa
nemendur undir lif og starf i
lýðræðisþjóðfélagi, sem er i si-
felldri þróun.” Hinsvegar er
þörfin fyrir hlýöna og gagn-
rýnislitla verkamenn.
A velgengnisskeiöum kapital-
isks þjóöfélags kemst oft mjög i
tisku meöal ráðamanna aö ræöa
um nauðsyn þess aö skólinn efli
sjálfstæða hugsun nemenda. Þá
eru gjarnan búin til ný fram-
farasinnuð lög og jafnvel nýjar
fræöslustofnanir eru búnar til. 1
grunneiningum fræðslukerfisins
gengur þó yfirleitt mjög illa aö
koma á verulegum breytingum.
A kreppuskeiðum kapltalisks
þjóöfélags veröur „lög og
regla”, — hlýöni og undirgefni,
þau einkenni skólans, sem ráöa-
menn fá mestar mætur á. Al-
þjóðlegt einkenni þessarar aft-
urhaldsstefnu er rógur i fjöl-
miðlum um framfarasinnaöa
og/eða sósialiska kennara. Alls
kyns þrýstiaðgerðir eru haföar i
frammi, sumar þola litt dagsins
ljós. Viö þessar aöstæöur er
óþarfi aö nefna hina framfara-
sinnuðu löggjöf. Hún hefur
meöal annars þá þýöingu aö
vera heppileg dúsa fyrir um-
bótasinnað fólk (samhliöa þvi
sem lögin veröa fyrst og fremst
innantómur bókstafur). — En
allan timann haldast grunnein-
ingar skólans nokkurn veginn
óbreyttar.
Hér ræöi ég um fleiri lönd en
Island. Á Noröurlöndum er
Danmörk skýrasta dæmiö um
þá þróun, sem hér hefur verið
lýst. En hvaö islendinga áhrær-
ir er Sviþjóö sennilega áhuga-
veröasta dæmiö. — Sviþjóö hef-
ur á ýmsan hátt veriö fyrir-
mynd annarra Noröurlanda I
framfarasinnaöri löggjöf i
fræöslumálum, og hátterni aft-
urhaldsaflanna þar er miklu
lúmskara og hávaðaminna en
viðast hvar annars staðar.
Sænska skólalöggjöfin leggur
á þaö mikla áherslu aö efla beri
sjálfstæöa og gagnrýna hugsun
meöal nemenda. Frá upphafi
hafa kennarasamtökin sýnt
þessari löggjöf vissan mótþróa
og hjálpað þannig þeim meiri-
hluta kennara sem eftir bestu
getu hafa virt hana að vettugi.
Þeir kennarar, sem fylgt hafa
lögum og reglugerðum, hafa
fengiö á sig stimpil „vinstri
öfgamanna”.
Viss hægri sveifla hefur geng-
ið yfir sænskt þjóðfélag undan-
fariö. I skólanum hefur það þýtt
að ihaldssömum kennurum hef-
ur vaxiö hugrekki að segja
skoðanir sinar. Ekki er óalgengt
aö heyra núna frá kennurum að
þeir liti á þaö sem aöalhlutverk
sitt aö láta börnin læra aðeins
eftir „gömlum og góöum” siö-
um, láta þau hlýöa og viröa all-
ar nýjungar að vettugi. Þetta
hefur valdiö vaxandi árekstrum
i skólunum milli ihaldsamra
kennara og foreldra annarsveg-
ar og róttækra kennara og for-
eldra hins vegar. (Foreldra-
samtök eru mjög virk og öflug i
Sviþjóð.)
Það skerpir andstæðurnar
talsvert aö sósialdemókratar
sýna nú skólanum vaxandi á-
huga vegna þess hve fylgislitlir
þeir hafa verið meðaí skóla-
fólks. Alþýöusambandið hefur
skipað sérstaka rannsóknar-
nefnd til aö athuga hægri áróður
i skólakerfinu. Nýlega kæröi
þessi nefnd 53 kennslubækur,
sem notaðar eru til kennslu i
menntaskólum I samfélags-
greinum, fyrir aö innræta nem-
endum einhliöa sjónarmiö at-
vinnurekenda. 14 þessara bóka
hafa skólayfirvöld þegar neyðst
til aö taka úr umferö þar sem
hér erum lagabrot aö ræöa.
(Gæta skal aö láta sem flest
sjónarmiö koma fram). Aö sögn
viökomandi nefndar er þetta aö-
eins upphafiö.
Próf hafa veriö lögö fyrir
nemendur þar sem þeir áttu aö
dæma um hvaö þeim fyndist
vera hlutdrægni. Annars vegar
voru fullyrðingar frá atvinnu-
rekendasambandinu og frá
hægri blöðum. Hins vegar frá
alþýöusambandinu og vinstri
blööum. Nær undantekninga-
laust töldu nemendur „áróöur-
inn frá hægri” vera hlutlausar
upplýsingar en „áróöurinn frá
vinstri” vera með öil merki
hlutdrægni. Afstaöa til kennslu-
bóka var einnig könnuö. Nær
allir nemendur töldu aö
kennslubækur segðu ekkert
nema sannleikann. (Og er þó
sérstaklega tekið fram i nám-
skrá menntaskóla aö kennarar
skuli innræta nemendum gagn-
rýna afstööu til kennslubóka).
Hér er um að ræða Sviþjóð,
sem „lotið hefur stjórn sósial-
demókrata sl. 44 ár” og er fyr-
irmyndarlandið mikla I falleg-
um og framfarasinnuöum
fræöslulögum og námskrám.
Dæmiö sem Helga Sigurjóns-
dóttir tekur um slæma kennslu-
bók, sem mótast af ihaldsviö-
horfum.er vel valið. — Islands-
saga Þorsteins M. Jónssonar
fyrir 7. bekk grunnskóla er
hneyksli hvort sem litið er á bók-
ina frá sagnfræöi- eöa kennslu-
fræðilegu sjónarmiöi. Þessi bók
hefur nú verið kennd I meir en
15 ár og þykir sumum það
furðulegt. Upphaflega var um
þrýsting frá skólayfirvöldum að
ræöa aö bókin skyldi kennd. En
til að fá skýringu á „vinsæld-
um” bókarinnar er rétt aö
draga fram nokkur atriði, sem
um leiö geta varpaö ljósi á ýmsa
vankanta i daglegu skólastarfi.
Söguheimspeki bókarinnar er
sú þjóðernis-hetjudýrkun, sem
Jónas Jónsson frá Hriflu var
besti fulltrúinn fyrir i islenskum
skólum. Þessi söguheimspeki
feliur prýöilega inn i þá heims-
mynd, sem skólinn á Islandi
hefur þegar innrætt fólki sinu, —
jafntnemendum sem kennurum
(og þá einkum kennurum).
Kennsluheimspeki bókarinn-
ar er utanbókarlærdómur og
stagl. Þetta er ólikt kennsluhug-
myndum Jónasarfrá Hriflu (sjá
i þvi sambandi íslandssögu-
bækur hans) en er hins vegar I
góðu samræmi viö daglegt starf
i skólum frá forneskju og sem
ennþá tiökast. Ein ástæða fyrir
þvi hve vinsæl þessi kennsluaö-
ferö er felst i þvi hve létt hún
gerir starf kennarans. önnur á-
stæða er aö hún auðveldar aga,
— meö hótun um yfirheyrslu að
vopni er mögulegt aö halda
böldnum nemendum niðri. Og
almennt er þessi kennsluheim-
speki skýrasta dæmiö um skól-
ann, sem gerir nemendur
óvirka og ósjálfstæöa.
Bókin leysti á sinum tima af
hólmi 1. hefti mannkynssögu
Ólafs Þ. Kristjánssonar. Sú bók
er ekki gallalaus, en hefur þó
þann kost að viða er skirskotað
til ályktunargáfu nemenda. (1.
heftið er betra en 2. hefti). En
einmitt þessi kostur mannkyns-
sögu Ólafs Þ. Kristjánssonar
hefur farið i finustu taugar
margra kennara. Hve oft hef ég
ekki heyrt staöhæfingu sem
þessa: „Ekki er hægt að ætlast
til að 13-14 ára unglingar geti
dregiö sögulegar ályktanir”. —
Fyrir slika kennara var Is-
landssaga Þorsteins M. Jóns-
sonar auðvitað prýöileg lausn.
Þaö er sennilega öllum oröið
Ijóst aö Helga Sigurjónsdóttir og
Höröur Bergmann voru i grein-
um sinum aö lýsa sitt hvorri
andstæðunni i skólakerfinu.
Helga var að lýsa kúgunarþætt-
inum, sem fjölmargir róttækir
kennarar verða átakaniega var-
ir viö I daglegu skólastarfi.
Höröur var að lýsa framfara-
þættinum og þeim möguleikum
sem kennarar hafa lögum og
reglugeröum samkvæmt til aö
vera annaö en gæslumenn og
innrætingarmeistarar rikjandi
skipulags. Rökrétt ályktun af
grein Helgu gæti verið sú að
kennarar ættu engra kosta völ
annarra en aö fylgja „gömlum
og góöum siðum” I starfi þang-
að til Byltingin kemur. Kostur-
inn viö grein Haröar er sá aö
þar er kennurum bent á aðra
valkosti.
En skilyröi þess aö jafnt
grunnskóla- og framhaldsskóla-
kennarar á íslandi geti i fram-
tiðinni stuðlað „aö þroska ein-
staklingsins sem sjálfstæðs og
gagnrýnis þjóöfélagsþegns” er,
að allir heiöarlegir og vinstri-
sinnaöir menn komi þessum
kennurum til aöstoðar þegar i-
haldssamar skólanefndir og i-
haldsblöð fara að ráöast á þá
fyrir að reyna aö framfylgja
þessu sjálfsagða markmiöi.
íhald og Framsókn í Kópavogi koma ekki saman fjárhagsáætlun
Minnihluti leggur
fram sína eigin
Sá óvnjulegi atburöur geröist á
fundi bæjarráös Kópavogs i gær
aö minnihluti bæjarstjórnar,
bæjarfulitrúar Alþýöubandalags-
ins og Frjálslyndra lögöu fram
frumvarp aö fjárhagsáætlun fyrir
bæjarsjóö áriö 1977. Ólafur Jóns-
son, bæjarfulltrúi Alþýöubanda-
lagsins, skýröi i gær þessi sér-
stæöu vinnubrögö fyrir blaöinu:
Mikil óeining og upplausn hefur
veriö i meirihluta ihalds og fram-
sóknar i bæjarstjórn Kópavogs i
vetur og hafa þeir þvi ekki komið
saman fjárhagsáætlun þó aö
komiö sé fram i febrúar.
I desember I vetur lögðu em-
bættismenn bæjarinsfram áætlun
um tekjur og rekstrarliöi bæjar-
sjóös miðað viö óbreytt ástand og
rekstur á öllum sviöum, nánast
bættu verðbólgunni ofan á
rekstrarútkomu siöasta árs.
Viö þá útreikninga gerum viö
fulltrúar minnihlutans nokkrar
breytingatillögur en tökum út-
reikningana gilda i flestum atriö-
um, enda ekki llklegt aö miklar
breytingar verði geröar á rekstri
bæjarins eða stjórnarháttum á
siðasta ári fyrir kosningar. Allir
rekstrarliöir bæjarins mótast af
þeirri stefnu sem rikt hefur hjá
meirihlutanum allt þetta kjör-
timabil og aldrei veröur kenndur
viö ráödeild eöa sparsemi.
1 áætlun okkar um stofnkostnaö
er langmest áhersla lögö á gatna-
gerö, enda eru Ibúar i eldri
hverfum bæjarins orönir mjög
langþreyttir á malargötum. Til
gatnageröar og holræsa er áætlaö
210 miljónir króna, en þrátt fyrir
mikla þörf á götum eru þaö fleiri
framkvæmdir sem viö höfum
áhuga fyrir og brýn þörf er á að
vinna aö á þessu ári.
Til framkvæmda viö Iþróttahús
viö Digranesskóla áætlum viö 80
miljónir og 15 miljónir til Snæ-
landsskóla. Hvorug þessara
framkvæmda kemst i notkun á
þessu ári fyrir þetta fjármagn en
ættu báöar að geta veriö tilbúnar
haustiö 1978.
Dagvistunarstofnanir fá 45
Bæjarfulltrúar Alþýöubandalagsins
ólafur Jónsson
Helga Sigurjónsdóttir Björn ólafsson
miljónir samkvæmt okkar áætl-
un, leikvellir 15, iþróttasvæöiö 20
miljónir og 15 miljónir eru ætlaö-
ar til verkamannabústaöa.
Meöal nýrra framkvæmda má
nefna innréttingar fyrir bóka-
safniö 20 miljónir, náttúrugripa-
safn 8 óg tii innréttinga á nýju
húsnæöi fyrir heilsuverndarstöð-
ina viö Fannborg 20 miljónir.
Mjög stórfelld skuldasöfnun
hefur verið hjá bæjarsjóöi Kópa-
vogs á þessu kjörtimabili svo aö á
þessu ári þarf aö verja 115
miljónum til greiöslu á vixlum og
afborgana af lánum. Þó aö óverj-
andi sé aö halda slikri skulda-
söfnun áfram þá teljum við i
minnihlutanum ekki aöstööu til
þess á þessu ári aö lækka skuldir
bæjarsjóös og reiknum þvi með
aö taka lán á móti þessum af-
borgunum. Aö lokum sagði Ólaf-
ur:
Viö sem samiö höfum þessa á-
ætlun teljum hana raunhæfa, þó
hún sé samin viö óvenjulegar að-
stæöur og erum reiöubúin til þess
að taka aö okkur aö framkvæma
hana ef íhaldsmeirihlutinn i
bæjarstjórn vildi gera bæjarbú-
um þann greiða aö gefast form-
lega upp viö aö stjórna bænum og
segja af sér nú þegar.