Þjóðviljinn - 20.03.1977, Síða 7
Sunnudagur 20. mars 1977 ÞJÓDVILJINN — SIÐA 7
MORÐ-
SAGA
Aldrei fór það svo að vér
íslendingar eignuðumst
ekki krimma. Fátt er nú
meira rætt manna á meðal
en Morðsaga Reynis Odds-
sonar — þaðer þá helst Lér
konungur. Ég hætti mér
ekki út í umræður um blóð-
skömm, þótt auðvelt væri
að tengja Morðsögu við
þær hugmyndir sem nú eru
uppi. Eða hver er munur-
inn á Lé konungi, Bjarti í
Sumarhúsum og Róbert í
Morðsögu? Er þetta ekki
allt sama fyrribærið?
En I alvöru talað, það er erfitt
að finna eitthvað sem nothæft
væri sem mælistika, til viðmiðun-
ar. Ekki getum viö mælt Morö-
sögu við Siðasta bæinn i dalnum
eöa Reykjavikurævintýri Bakka-
bræðra. Og það væri illa gert að
bera Reyni saman við Claude
Charbrol, þótt hann sé eiginlega
að mælast til þess (sbr. orð kær-
astans i bióatriðinu). Hvað eigum
við þá að gera?
Betri madurinn
Betri maðurinn i mér segir
vitanlega: gaman gaman. Það er
óneitanlega þægileg og jákvæð
lifsreynsla að fara i bió og sjá
mynd með Islenskum leikurum,
islensku landslagi, islensku tali
(þegar þaö heyrist). Þetta gerist
ekki nema tvisvar-þrisvar á
mannsævi, að meöaltali. Þaö er
uppörvandi aö verða vitni að
þeirri ótrúlegu bjartsýni sem
einkennir Reyni Oddson. Hann er
eini maðurinn sem lætur sér detta
i hug að þetta sé hægt — og fram-
kvæmir þaö. Það er llka þægileg
liðan sem fylgir þvi að verða
hissa á þeim tæknilegu gæðum
sem þrótt fyrir allt (sbr. „miðað
við fólksfjölda”) hafa náðst. En
þar meö gefst betri maðurinn
upp og finnur ekki fleira jákvætt.
„Hvar sem er”
Efnið er kannski hvorki betra
né verra en gengur og gerist i
miðlungskrimmum erlendis.
Blóðskömm er mikið mál og al-
varlegt (sbr. Lé konung). Morö
sömuleiðis. Samt er einsog þetta
nægi ekki. Þráðurinn er teygður
þartil honum liggur við sliti. Viö
erum leidd úr einu innantómu og
tilgangslausu atriðinu yfir I ann-
að I fylgd meö persónum sem eru
ekki af þessum heimi vegna þess
aö þær eru ekki af holdi og blóði,
er þetta islensk borgarastétt?
Einhversstaðar sá ég það haft
eftir aðstandendum Morðsögu að
hún „gæti gerst hvar sem er”.
Þetta er að minum dómi einhver
hættulegasta kennig sem lista-
maður getur haft að leiöarljósi.
Þetta þýðir ekkert annaö en að
sagan gæti hvergi gerst I raun-
veruleikanum. Fólk hangir nefni-
lega ekki I lausu lofti. Það á sér
sögu og sálarlif. Það á sér rætur.
Það er ekki einhliða, heldur
margþætt, fullt af flækjum og
mótsögnum. En I Morðsögu hefur
hver persóna aðeins eina hlið,
einsog dúkkulisurnar sem maður
klippti út I gamla daga. (Þetta er
að sjálfsögðu ekki leikurunum að
kenna, þeir gera sitt besta. Sökin
er handristins, eða réttara sagt
höfundar þess, Reynis Oddsson-
ar).
Nú er ég ekki að halda þvi fram
að ytri atburðarás myndarinnar
(partiin, nauðgunin, morðið,
„jarðarförin”) sé ótrúleg i Is-
íensku umhverfi. Þvert á mðti, er
ekki alltaf veriö að drepa fólk og
henda þvi oni gjótur? Ég er hins-
vegar að halda þvi fram að svona
dúkkullsufólk sé hvergi til, hvorki
hér né annarsstaðar. Það fólk
sem hendir hvert öðru oni gjótur
er öðruvisi.
Þarna erum við liklega komin
að þvi sem greinir Morðsögu frá
verulega góðum krimma og
Reyni frá Chabrol: sálfræöinni.
Þeirri sálfræði sem listamenn
nota til að skapa trúverðugar
persónur og góð samtöl, texta
sem „segir eitthvaö”. Ef til vill
hefur þetta átt drýgstan hlut I að
myndin varð ekki betri. Næst
þegar Reynir gerir kvikmynd
(sem ég vona af heilum hug að
verði sem allra fyrst) ráölegg ég
honum að fá einhvern annan til að
skrifa handritiö. Helst einhvern
góðan rithöfund. Það má alltaf
breyta samtölum ef þau verða of
bókleg, en rithöfundar kunna
flestir galdur persónusköpunar,
og leikararnir verða áreiöanlega
fegnir að fá eitthvað til aö vinna
úr.
Tilgangurinn
Sú spurning hlýtur óhjákvæm-
lega að vakna, hver sé tilgangur-
inn með Morðsögu. Ef hann er
eingöngu fólginn I að sýna aö á Is-
landi sé mögulegt að framleiða
leikna mynd af fullri lengd, i lit-
um og á breiðfilmu, þá hefur hon-
um verið náð. Og þetta er afar
mikilvægt atriði, fyrir þetta ber
okkur að þakka Reyni. Héðanifrá
getur enginn komið og sagt:
Þetta er ekki hægt. Vist er það
hægt! Nú hljóta þeir sjóðir að
opnast sem áður voru harölæstir.
Nú hljóta viðkomandi yfirvöld að
ranka við sér og setja á laggirnar
Kvikmyndastofnun Islands.
Hafi tilgangurinn hinsvegar
verið sá að framleiða sam-
keppnishæfa afþreyingarkvik-
mynd, veröur útkoman óljósari.
Vissulega stenst Morðsaga sam-
keppni á Islenskum markaöi viö
erlendar myndir i miðlungsgæöa-
flokki. Aösókn hlýtur að verða
margföld á við venjulegan
ameriskan krimma. Allir eru for-
vitnir og enginn sér eftir þúsund-
kalli sem aðgöngumiöinn kostar.
En mér er til efs að sama gildi,
verði myndin sýnd erlendis.
Ef viö hættum okkur ofar I
gæöaflokkana og miðum þá ekki
aðeins við aðsókn, heldur gæði,
rekumst við á nöfn einsog
Chabrol, Polanski.Hitchcock... og
þá verður allur samanburður hjá-
kátlegur og raunar ósanngjarn.
Hvaö næst?
Hægt er aö benda á ýmislegt i
Morðsögu sem er snoturlega unn-
ið, annað sem hefur misheppnast.
Hægt er að gagnrýna tæknileg
atriði einsog hljóðupptöku,
nokkrar vondar nærmyndir osfrv.
— en mér finnst þetta ekki skipta
höfuðmáli.
Þegar á heildina er litib má
segja aö furöanlega vel hafi til
tekist. Auðvitað eru myndir af
þessu tagi betri þegar þær eru
framleiddar við fullkomnar að-
stæður, þar sem hver maður kann
sitt fag og kvikmyndaframleiösla
er einsog hver annar iðnaöur. Ef
til vill má ganga svo langt að
segja að krimmi, sem ekki er
tæknilega fullkominn, nái ekki til-
gangi sinum sem slikur. En látum
það liggja milli hluta. Hitt er öllu
verðugara Ihugunarefni, hvers-
konar kvikmyndir við eigum aö
framleiða, nú þegar Reynir hefur
bent okkur á þá dásamlegu stað-
reynd að þetta er hægt. Með
hverju eigum við að fylla upp
þetta gat sem er á islenskri
menningu, tómarúmið þar sem
kvikmyndalistin á að vera? Get-
um við vænst þess að leggja undir
okkur erlenda markaði fyrren viö
höfum komiö okkur upp þjóðlegri
kvikmyndagerð?
Þurfum við ekki að taka til at-
hugunar llf okkar á þessu skeri I
öll þessi ár, hvernig það hefur
mótað okkur og gert okkur frá-
brugðin hinu fólkinu? Þá fyrst
getum viö snúið okkur að þvi sem
við eigum sameiginlegt með öðru
fólki. Viðmiðun okkar má ekki
vera: Þetta gæti allsstaöar gerst.
Við þurfum að ganga útfrá þvi
sem gerist á lslandi og innra með
okkur sjálfum. Seinna kemur
kannski einhver og segir: Þetta
gæti alveg eins gerst hjá okkur.
Og þá er tilganginum náö, þá er-
um við farin að skapa list. En
eftilvill eiga þessir sundurlausu
þankar ekki heima I dómi um
Morðsögu.
Þegar saga islenskrar kvik-
myndalistar verður skráð hlýtur
Reynir Oddsson að komast þar á
blað sem einn af frumherjunum.
Maöurinn sem sagði: Vist er
þetta hægt.
Rýmfngarsala — Bútasala
A!Is konar gluggatjaldabútar og efni í heilum ströngum á hagstæðu verði
Tilbúin eldhúsgluggatjöld lítið gölluð Kr. 3.140.-
Tilbúin eldhúsgluggatjöld breidd. 2.70 KR. 3.416,-
Dralon efni br. 2 m. Kr. 980.- pr. m.
Spönsk terylenefni hæð 2.70 Kr. 1.500 pr. m.
Rayon efni 120 cm. Kr. 350.-
Dralon damask 120 cm. Kr. 650,-
Litið inn og gerið góð kaup. Rýmingarsalan stendur aðeins til miðvikudagskvölds
ÁKLÆÐI & GLUGGATJÖLD,
Skipholti 17a