Þjóðviljinn - 20.03.1977, Blaðsíða 11

Sunnudagur 20. mars 1977 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
Örlítinn smjörþef fengum viö áhorfendur sjónvarps
af þessu valdi nú á dögunum, þegar
framkvæmdastjóri álversins afgreiddi menn
í opinberri stofnun...
Haukur Helgason,
hagf ræöingur:
Stóridja og mengun
Þaö er augljóst mál aö ef
áform stóriöjumanna ná
fram að ganga þannig að er-
lendum stóriöjurekstri verði
komið upp „i öllum landshlut-
um”, svo vitnað sé I grein i
Morgunblaðinu 26. mars
1966 þá yrðu þar með meiri
vatnaskil i sögu þjóðarinnar en
nokkru sinni fyrr i þau rúmlega
1100 ár, sem liðin eru síöan
landið tók að byggjast.
Stóriðja i þeirri mynd sem nú
er umtöluð,það er stóriöja sem
beint eða óbeint er i höndum er-
lendra auðfé<laga, myndi gjör-
samlega breyta atvinnuháttum
landsmanna og raska allri
byggð i landinu, jafnframt yröi
úti um efnahagslegt og þar með
pólitiskt sjálfstæði þjóöarinnar.
Og er þetta slðastnefnda að
sjálfsögðu kjarni málsins.
Breytingin á atvinnuháttum
myndi koma fram i þvi, að stór
hluti vinnufærra manna og
kvenna i landinu myndi stunda
„færibandavinnu” og yrði hrá-
efniö sem úr yrði unnið, af er-
lendum uppruna, en byggða-
röskunin yröi þanrtig, aö upp
risu verksmiðjuhverfi „1 öllum
landshlutum” "ÍTg myndu þá
mörg bændabýlih leggjast i
eyði. "
Efnahagslegt og pólitiskt
sjálfstæði myndi fara veg allrar
veraldar vegna þess að erlendir
auðjöfrar myndu hafa öll ráð i
hendi sér. í fyrsta lagi yrðu þeir
beint eða óbeint eigendur stór-
iöjunnar, þeir réðu yfir hráefn-
■um sem unniö yrði úr og þeir
réðu yfir sölumöguleikum á
hinni „Islensku” framleiðslu.
Nú þegar höfum viö i nokkr-
um mæli reynslu af þvi, sem hér
var sagt. Auöhringurinn Alu-
suisse er beinn eigandi aö Al-
verksmiðjunni við Straumsvík,
hann aflar hráefnisins erlendis
frá (er eigandi bauxite-náma),
hann selur framleiðsluna úr
landi. Við allt þetta bætist að
auðhringurinn fær hina inn-
lendu raforku á mörgum sinn-
um lægra verði en innlendur
iðnaöur og hringurinn lýtur ekki
islenskri lögsögu. Alusuisse hef-
ur þvi öll ráð i hendi sér, hann
getur farið sinu fram að eigin
vild og hann getur sýnt þjóðinni
tennurnar ef svo ber undir.
örlftinn smjörþef fengum viö
áhorfendur sjónvarps af þessu
valdi nú á dögunum, begar
framkvæmdastjóri álverk
smiðjunnar afgreiddi menn i
opinberri stofnun, sem gagn-
rýnt höföu aðgeröarleysi hinna
erlendu eigenda i sambandi viö
varnir gegn mengun, með þvi
einu, aö þeir væru komnir i fylk-
ingu með hinum ofstækisfullu
andstæðingum stóriöju hér á
landi.
Eins og skýrt kom fram i
grein Olafs Ragnars Grimsson-
ar i Þjóðviljanum á þriðjudag-
inn er var. eru það forystumenn
Sjálfstæðisflokksins, sem eru
upphafsmenn aö hugmyndinni
að stóriðju „i öllum landshlut-
um”, og eins og geta má nærri
þá er Morgunblaöið höfuðmál -
svari stóriðjunnar. Og eins og
fyrri daginn, Morgunblaðið
svífst einskis I áróöri sinum
þegar þvi þykir svo^við horfa.
Stóriðjumáliö er margtvinnað
og skiljanlega er ekki hægt að
gera þvi viðhlítancji ‘Skil i ör
stuttri blaðagrein, en mögulegt
er að vikja nokkrum orðum að
einum þætti þess. Sem sé að
menguninni, ekki aðeins að
menguninni frá Alverksmiöj-
unni, heldur einnig að mengun-
inni frá Kisilgúrverksmiöjunni,
sem aö visu getur varja talist til
stóriðju,en sem er af sama toga,
þaö er erlendur auöhringur,
sem hefur þar tögl og hagldir
vegna einkaréttar á sölunni á
kisilgúrnum.
\Tveir þingmenn Alþýðu-
bándalagsins, þeir Sigurður
Magnússon og Eðvarð Sigurðs-
son, hafa nú nýverið borið fram
á Alþingi tillögu til þingsálykt-
unar um rnengunarvarnir og
heilbrigðisgæslu I álverinu I
Straumsvik. Þegar þessi tillaga
kom fram lágu ekki fvrir upp-
lýsingar um mengunina frá
Kisilgúrverksmiðjunni.
1 greinargerð minna flutn-
ingsmenn á, að þegar umræður
fóru fram á Alþingi á árinu 1966
um lögin um álverksmiðjuna í
Straumsvik, vakti Alfreð Gisla-
son læknir og þáverandi þing-
maður Alþýðubandalagsins sér-
staklega athygli á þeirri hættu,
sem starfsfólki álversins væri
búin vegna ryks og flúormeng-
unar, og varaði við þeim sjúk-
dómum sem sllkri mengun gætu
veriö samfara. M.a. sagði Al-
freð í ræðu sinni: „Hægfara
flúoreitrun er til og hún lýsir sér
fyrst og frémst með mjög sér-
kennilegum breytingurr, á bein-
um likamans og bandvef. Bein-
in verða eins og mölétin, bein-
aukar vaxa út úr beinum hér og
þar og kalk sest I liðaböndin.
Þessu fylgja ýmisskonar þraut-
ir og óþægindi. Þessi tegund
eitrunar, sem nefnd er flúorosis,
er algeng I sambandi við verk-
smiðjurekstur.”
Þrátt fyrir þessar aðvaranir
héldu stóriöjumenn sinu striki
undir forystu þáverandi iðn-
aðarráðherra. Alverksmiðjan
var byggö og rekstur hafinn.
1 október 1970 gaf Ingólfur
Daviösson, grasafræðingur,
skýrslu um athuganir þær er
hann hafði gert á gróðri i
Hafnarfirði og við Straumsvik,
en niðurstöður hans voru, aö
um talsverða flúormengun
væri að ræöa i gróörinum. Þessi
skýrsla varð til þess að þing-
menn Alþýðubandalagsins, þeir
Magnús Kjartansson og Geir
Gunnarsson, fóru enn á stúfana
og lögöu fram þingsályktunar-
tillögu um að strax skyldu sett
upp tæki i álverinu til aö fyrir-
byggja mengun.
Viðreisnarstjórnin dauf-
heyrðist við, og Morgunblaöið
notaði mörg óþvegin orð I garð
flutningsmanna, en þó fyrst og
fremst I garö Ingólfs, hins
grandvara fræðimanns. „Ahrif
mengunar ekki skaðleg”, þann-
ig hljóöaði fyrirsögn blaösins I
grein um málið hinn 13. nóvem-
ber 1970.
Nú er hálfur áratugur og vel
það liðinn siðan umræðurnar
um skýrslu Ingólfs áttu sér stað
Og nú eru menn reynslunni rik-
ari. A þessum árum hafa farið
fram athuganir á hugsanlegum
áhrifum mengunarinnar á
menn og skepnur, auk þess sem
framhaldiö hefur verið rann-
sóknum á gróðri.
Niöurstööur þessara rann-
sókna liggja nú ljóst fyrir: Þær
hafa leitt i ljós að nokkrir af
starfsmönnum álversins þjást
af sjúkdómseinkennum frá
ön,dunarfærum, sem i sumum
tilvikum eru mjög slæm. Talið
er að mengun andrúmslofts á
vinnustööum þessara manna
svo og visst ofnæmi nokkurra
þeirra væri orsök og samverk-
andi orsök sjúkdómseinkenna
þeirra og öll veikindatilfelli ættu
að flokkast undir atvinnusjúk-
dóma. Þannig telur Heilbrigöis-
eftirlit rikisins að aðstæöur i
Straumsvik séu þannig, aö
hætta sé á atvinnusjúkdómum
hjá starfsmönnum.
Þetta sem nú hefur verið sagt
um áhrif mengunarinnar er tek-
iö úr skýrslu, sem heilbrigðis-
ráöherra gaf Alþingi 1. marz
s.l.
Þá hefur komiö fram aö fluor-
osis gætir verulega i dýrum i
nágrenni álversins nákvæmlega
i samræmi við það, sem Alfreð
Gislason talaði um 1966, bein
dýranna, einkum hinna eldri,
hafa reynst vera eins og mölét-
in.
I fréttum sem birtar voru i
gærkveldi i sjónvarpi og hljóð
varpi kemur fram aö mengunin
vegna starfrækslu Kisilgúr -
verksmiðjunnar við Mývatn er
mjög mikil og stórhættuleg.
Þannig segir Heilbrigðiseftirlit-
ið að öruggt megi telja aö 67 af
hverjum 1.000 starfsmönnum,
sem vinna viö klsilgúr i 10 ár eða
meira muni örugglega fá s.k.
kisilveiki, en það er sjúkdómur
sem herjar á og eyðileggur
lungun.
Hér er ekki ráðrúm til að
rekja þetta stórmál nánar að
þessu sinni. En mætti ekki ætla
aö áhugi stóriðjumanna dvfnaði
að nokkru. Og þó svo ekki væri,
þótt forystumenn Sjálfstæöis-
flokksins haldi fast við stefnu
sina og málpipa hans, Morgun-
blaðið, haldi áfram iðju sinni,
þá verður að ætla aö þjóðin sjálf
gripi i taumana, alveg eins og
hún gerði 1961 og 1962, þegar
Viðreisnarstjórnin ætlaði að
gera Island aö aðila að Efna-
hagsbandalaginu.
Eins og áður segir þá hefur
stóriðjumáliö margar neikvæö-
ar hliðar, ekki aðeins mengun-
ina. Stóriöjumenn hugsa ein-
göngu I peningum, og þeir hugsa
um tengsl viöerlenda auðhringa
og erlend bandalög.
Þessi hugsunargangur er
rangur. Aðalatriði er að halda
við eölilegu lifi i þessu landi
okkar. Með öðrum orðum:
Þjóðin verður að hrinda árás
stóriöjumanna.
16. mars 1977
Haukur Helgason
FRÓÐLEG MÁLAFERLI í BANDARÍKJUNUM:
Hver á rigninguna?
Þeirri spurningu munu
æöstu dómstólar Banda-
rikjanna veröa að svara
innan skamms, því að til-
raunir ráðamanna i
Washingtonríki á vestur
strönd landsíns til að auka
úrkomu þar mæta mót-
mælum og kærum frá ná-
grönnum ríkisins, sem
telja sig góðri rigningu
sviptir.
Washingtonriki ætlar að verja
125 þúsundum dollara til að sá
þurris og ammóniumitarti i ský
yfir Cascadefjöllum. Við þessa
sáningu gráta skýin rigningu yfir
hveitiakra og ávaxtaekrur i aust-
urhluta fylkisins, en miklir
þurrkar hafa aö undanförnu gert
bændum þar verulegar skráveif-
ur.
En yfirvöld i Idaho, sem á lönd
að Washington, segja, aö meö
HVER Á RIGNINGUNA?
þessu séu þeirra bændur sviptir
þeim litla raka, sem eftir er I
skýjunum, þegar þau koma yfir
Cascadefjöll og til þeirra.
Hafa Idaho-menn kært granna
sina fyrir alrikisdómstóli i höfuö-
borginni.
Þegar hafa 29 riki Bandarikj-
anna sett lög um ihlutun manna i
veðurfarið, en kæra Idahomanna
verður að þvi leyti prófmál, að
þar veröur i fyrsta sinn spurt aö
þvi, hverá hvað mikiðaf hugsan-
legri rigningu.
Verjendur i málinu munu beita
þvi fyrir sig, að það sé ákaflega
erfitt að ákveða hvort „sáning” i
ský hefur breytt verulega úr-
komumagni á viökomandi stöö-
um, eða hvort aörir þættir i veö-
urfari hafa i reynd verið sterkari.
Ýmis smámál hafa komiö upp,
allt frá þvi fyrst var reynt aö hafa
áhrif á úrkomu með efnafræði ár-
ið 1946. Sjaldan hefur það komið
fyrir, aö dómar hafi gengiö gegn
jieim sem reyna að skapa sér
rigningu.
Vegna hinna miklu þurrka i
vesturrikjum landsins hefur þaö i
fyrsta sinn nú gerst, aö stjórnir
einstakra rikja standa að viðleitni
til að breyta úrkomunni. Færist
þar með fjör i allan málarekstur.
Sérfræðingar segja, aö á hverju
andartaki séu um 200.000 miljónir
smálesta af vatni á sveimi i
skýjabólstrum yfir Bandarikjun-
um. En, eins og einn þeirra segir,
„hvernig eigum við aö vita, hver
á vatnið iskýjumþessum?”.-iHT