Þjóðviljinn - 21.05.1977, Blaðsíða 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 21. mal 1977
_____________________GILS GUÐMUNDSSON:
Ad þykja góðlyktin af skarna
Tómas heitinn Jónsson borgar-
lögmaður, mágur Gunnars Thor-
oddsens, var einkar orðheppinn
maður og gat verið meinfyndinn.
Svo bar við á ofanverðum borgar-
stjórnarárum Gunnars, að komið
var upp sorpeyöingarstöð i
Reykjavik og farið að framleiða
áburð þann sem hlaut nafniö
Skarni. Reyndist áburðurinn
sæmilega, en af honum var fnyk-
ur eigi alllitill, svo sem flestum
reykvikingum er kunnugt, Nú er
það einhverju sinni að vorlagi,
þegar skarnaþefur fyllir vit
höfuðstaðarbúa. að Tómas
borgarlögmaður segir: Þá er loks
fundið óbrigðult ráð til aö ganga
úr skugga um, hver er sannur
sjálfstæðismaður og hver ekki.
Leiða skal þann sem prófa skal út
á miðjan túnblett, sem nýþakinn
er skarna, og spyrja hann siöan,
hvernig honum falli þefur sá. Og
sannur sjálfstæðismaður svarar:
Mér þykir góð lyktin af skarna.
Pólitlsk nef-
og þefur
Þessi skilgreining Tómasar
Jónssonar á tryggum og ótrygg-
um flokksmanni, hefur einatt
komið upp i huga minn, þegar
stjórnmálaleiðtogar hafa barist
hvað ákafast fyrir þvi að undan-
förnu að telja fylgismönnum sin-
um trú um ágæti erlendrar stór-
iðju, hér þurfi að koma upp járn-
blendiverksmiöju i Hvalfirði,
fjölga álverum og stækka álver
þaö sem fyrir er. Forystumenn
þriggja stjórnmálaflokka, Sjálf-
stæðisflokks, Framsóknarflokks
og Alþýöuflokks hafa lagt sig i
lima til að tryggja framgang
þessarar stóriðjustefnu, þrátt
fyrirmikla og sivaxandi andstöðu
meðal flokksmanna. Svo virðist,
sem hjá sumum stóriðjukapp-
anna séum hreint trúboö að ræða.
Þvi hvað sem liður skýrslum um
mengun frá álverinu i Straums-
vik, um atvinnusjúkdóma og illa
vist i kerskála, halda stóriðju-
menn i hópi stjórnmálaforingja
áfram að boða sitt kynlega
fagnaðarerindi. Þeir segja við
fylgismenn sina: Ef þú vilt teljast
góður sjálfstæöismaður, fram-
sóknarmaður eða krati, átt þú aö
lýsa fylgi viö stóriðjustefnuna
okkar, þar á meðal álblendiverk-
smiðju á Grundartanga. Með öðr-
um orðum, sá einn er trúr og
tryggur meðlimur I stóriðjusöfn-
uði Geirs, Ólafs og Benedikts,
sem er reiðubúinn að lýsa yfir:
Mér þykir góð lyktin af skarna.
Sá er ekki tilgangurinn með
þessu greinarkorni að færa fram
rök gegn stóriðjustefnu stjómar-
flokkanna og Alþýðuflokks þeirra
Gröndals og Gylfa. Þaö hefur svo
oft og rækilega verið gert hér á
siðum Þjóðviljans, aö við það er
trúlega litlu að bæta. A þaö skal
aðeins minnt, að I forsendum fyr-
ir rökstuddri dagskrá um járn-
blendiverksmiðjumálið, dró
Ragnar Arnalds röksemdir okkar
Alþýðubandalagsmanna og ann-
arra andstæðinga þeirrar fa-
brikku, saman i tólf stutt efnis-
atriði, sem flest voru þó þess
eðlis, aö hvert og eitt mátti teljast
næg ástæða til að hætta við verk-
smiðjuáform þessi.
Ætlun min er einungis sú, aö
bregöa hér á eftir örlitlu ljósi á
vinnubrögö þeirra stjórnmála-
manna sem höfuðábyrgð bera á
verksmiðju þeirri, sem nú á aö
risa á Grundartanga i Hvalfiröi.
Þetta er tilraun til aö skilgreina,
hvernig pólitikusarfara að þvi að
telja sjálfum sér og öðrum trú
um, aö i rauninni sé ósköp nota-
legur þefurinn af skarna.
Afgreidsla skyldi
með forgangshraði
Fyrst er þar til að taka, er
frumvarpið til staðfestingar
samningi um Grundartangaverk-
smiðju við Elkem Spigerverket
var i buröarliðnum. Voru þá þeg-
ar af hálfu iönaðarráðherra tekn-
ir upp verkshættir, sem gáfu
nokkra visbendingu um þau þing-
ræðislegu og lýöræðislegu vinnu-
brögö sem i vændum voru. Al-
þingi hafði setið aðgerðasmátt
um tveggja mánaða skeið, en nú
tók að liða fast aö jólum og ann-
riki i þingsölum fór vaxandi með
degi hverjum. Þá var þaö hinn 14.
desember aö kvöldlagi, að frum-
varp um járnblendiverksmiðju
var sent heim til þingmanna
rikisstjórnarflokkanna og Al-
þýðuflokksins. Þetta vitnaðist
þegar daginn eftir, og var ráö-
herra þá að þvi spurður, hvers
vegna frumvarp þetta hefði verið
sentsumum þingmönnum en ekki
öllum. Mun hann hafa svarað á þá
lund, að ekki hefði þótt ástæða til
að kynna frumvarpið sérstaklega
þeim þingmönnum, sem vita
mátti aö væru þvi andvigir. En
brátt var plagginu dreift á borö
allra þingmanna, enda ekki
seinna vænna, þar eö ráöherra
haföi viö orö aö helst þyrfti að af-
greiða frumvarpið fyrir jól, á
einni viku. En á svo skjótri af-
greiðslu reyndust ýmis tormerki,
og þóöðru fremur það, aö nýr for-
stöðumaöur heilbrigöiseftirlits
rikisins haföi tekiö upp á þeim
skolla aö vilja undirbúa af vand-
virkni og visindalegri nákvæmni
umsögn stofnunarinnar um
starfsleyfi verksmiðjunni til
handa. Sakir þrákelkni forstöðu-
mannsins voru þingmenn sendir
heim i jólaleyfi án þess aö hafa
afgreitt járnblendimáliö meö for-
gangshraði, eins og hugur áköf-
ustu talsmanna verksmiöjunnar
stóð til.
Þá blindur leiöir
blindan
Liðu nú stundir fram. Alþingi
settist á rökstóla á ný, en járn-
blendifrumvarpiö lá hreyfingar-
laust eins og afvelta horgemling-
ur. Fréttir bárust um að þrá-
kálfarnir hjá heilbrigðiseftirliti
þæfðust enn fyrir og væru svo
kröfuharðir um hollustuhætti, aö
buddunnar lifæð i brjósti járn-
blendimanna væri tekin aö slá
með óeölilegum hraða. Það var
jafnvel fullyrt, að iðnaðarráð-
herra væri farinn að hugsa um að
biðja Guð að hjálpa sér, eins og
séra Sigvaldi i Manni og konu
forðum.
Komið var fram á langaföstu!
og trúaðir stjórnarþingmenn gátu
hlýtt á passiusálma skáldsins af
Hvalfjaröarströndinni lesna i út-
varpið á hverju kvöldi:
Veraldar dæmin varast skalt,
voga þú ekki að gera þaö allt,
sem höfðingjarnir hafast að,
þó heimurinn kalli loflegt það.
Þá blindur leiðir blindan hér,
báöum þeim hætt við falli er.
Þaö var jafnvel farinn að setj-
ast að i hugskoti einstaka þing-
manns úr stjórnarliði sú áleitna
spurning, hvort séra Hallgrimur
Pétursson hefði til þess unnið að
honum væri reistur viö Hvalf jörð-
inn sá minnisvarði sem járn-
blendifólki þættivið hæfi. Trúlega
dreymdi þó engan þeirra um að
minnisvarðinn yrði fabrikkubákn
með islenskt stjórnvaldabréf upp
á það, aö mega i þrettán umtals-
verðum atriðum viðhafa linari
mengunarvarnir og slappari
öryggisbúnað en heilbrigöiseftir-
lit rikisins taldi viö hæfi.
Þjösnaskapur
á þingi
Tók nú að liða nærri þinglokum.
Þá fréttist einhvern daginn, að
heilbrigðisráðuneytið hefði gefið
út starfsleyfi verksmiðjunni til
handa. Þegar i stað spratt upp
eins og stálfjöður Ingólfur Jóns-
son formaður iðnaðarnefndar
neðri deildar og afgreiddi málið
úr nefnd ásamt sálufélögum sin-
um meö hraða sem tiðkast hjá
bændum i Rangárþingi þegar þeir
keppast við að koma marghröktu
en þurrlegu heyi i hlöðu undan
rigningu. Einn helstur og kapp-
samastur kaupamaður Ingólfs
við hirðinguna var Benedikt
Gröndal formaður Alþýðuflokks-
ins. Hefur Benedikt. löngum ver-
iö ákafur talsmaöur erlendrar
stóriðju og látiö sig dreyma um
nokkur slik iðjuver, en raunar
aldrei nefnt töluna tuttugu. Erþal
og ekki i tisku lengur. Jafnvel tel-
ur Eyjólfur Konráö, að athuguöu
máli, aö snöggtum færri málm-
bræöslur geti fullnægt hugsjónum
sinum um Island framtiðarinnar.
Svo brátt var þeim Ingólfi,
Gröndal og félögum i brók, aö
ekki töldu þeir koma til mála að
gefa samnefndarmanni sinum —
þaðan af siður alþingismönnum
almennt — kost á aö kynna sér
kröfur heilbrigðiseftirlitsins um
forsendur fyrir starfsleyfi verk-
smiöjunnar, og i hve rikum mæli
heföi veriö gefiöeftir eöa slegiö af
þessum kröfum um hollustuhætti.
Nefndarmenn iðnaðarnefndar,
allir aörir en Siguröur Magnús-
son, fulltrúi Alþýöubandalagsins,
kærðu sig kollótta um skýrslu
heilbrigöiseftirlitsins, enda þótt
fullkunnugt væri aö i hálfan
þriöja mánuö haföi veriö tekist á
og deilt harkalega um veigamikil
atriði sem heilbrigöiseftirlitið
taldi að vera ættu forsendur fyrir
útgáfu starfsleyfis. Ekki var for-
vitni nefndarmanna mikil né
samviskusemin til tafar. Meiri
hlutinn lét sig hafa þaö aö af-
greiöa málið á árdegisfundi, án
þess aö svo mikiö sem einn ein-
asti þeirra hefði óskað þess aö
kynna sér afstöðu heilbrigðis-
eftirlitsins. Svo sleit Ingólfur
Jónsson fundi — það nálgaðist
matartima — og nefndarmenn
flýttu sérheim til að borða ýsuna,
trúlega stoltir af morgunverkum
sinum,eftir að hafa á þennan sér-
kennilega hátt borgið eigin sóma,
Alþingis og islenskrar þjóðar.
Lýðræðishetjur og
vilji fólksins
Það hefur lengi verið ljóst, að i
sveitum þeim sunnan Skarðsheið-
ar sem næstar eru vettvangi, var
veruleg andstaða gegn áformum
um járnblendiverksmiðju á
Grundartanga. Þessi andstaða
hefur stöðugt farið vaxandi, eftir
þvi sem fleiri upplýsingar komu
fram og þeim augljósu röksemd-
um fjölgaði.sem á móti fyrirtæk-
inu mæltu. Eftir að opinber varð
siöla vetrar Straumsvikurskýrsl-
an alræmda, þar sem tiundaðir
voru af visindalegri nákvæmni
allir ósigrar heilbrigöiseftirlitsins
i baráttunni við álfúrstana, telja
kunnugir aö ekki færri en f jórir af
hverjum fimm heimamönnum i
nágrenni Grundartanga séu ein-
dregið andvigir verksmiðjubygg-
ingunni.
NU gerðist það, meðan járn-
blendifrumvarpið var enn til
meðferðar i neðri deild Alþingis
(fyrri deild), að ibúar hreppanna
fjögurra sunnan Skarðsheiðar,
skoruðu á þingmenn Vesturlands-
kjördæmis að efna til fundar i
héraði og kanna vilja heima-
manna I máli þessu. Þingmenn-
irnir, aðrir en Jónas Árnason,
sýndu fullkomna tregðu á að
verða við þessum áskorunum, en
létu loks undan siga fyrir ein-
beittni heimamanna og boðuðu til
fundar að Leirá i Borgarfirði.
Þrátt fyrir heldur slælega
fundarboðun var fjölmenni á
fundi i félagsheimilinu Heiðar-
borg viö Leirá, og stóð fundurinn
á fimmta klukkutima. Á þessum
fundi, sem þingmenn kjördæmis-
ins boðuöu til, áttu fimm af sex
þingmönnum Vesturlandskjör-
dæmis engan sýnilegan liðsmann
i þessu máli. Skutust þingmenn
ýmist með veggjum og flýðu af
hólmi, eins og Benedikt Gröndal,
eða tóku að munnhöggvast við
flokksbræður sina og fylgismenn.
Fréttir hermdu áð jafnvel geð-
prýðismaðurinn Asgeir Bjarna-
son hefði „geisað mjög”, rétteins
og þær Bergþóra og frændkona
hans Hallgerður langbrók forð-
um. — I lok fundarins samþykktu
heimamenn siðan einum rómi
áskorun til rikisstjórnarinnar um
aö fresta afgreiöslu járnblendi-
málsins á Alþingi uns fólki i ná-
grannasveitum Grundartanga
hefði gefist kostur á að láta vilja
sinn i ljós I almennri leynilegri at-
kvæðagreiöslu.
Þá haföi það og gerst, þegar hér
var komið sögu, aö yfirgnæfandi
meirihluti atkvæðisbærra manna
iKjósarhreppihaföi skrifaö undir
eindregna áskorun til Alþingis
um að fella frumvarpiö um járn-
blendiverksmiðju á Grundar-
tanga. Var þaö og mjög aö von-
um, að Ibúarnir þarna létu til sln
heyra, þar eö naumast munu aör-
ir verða fyrir meiri búsifjum af
hálfu álbræöslu á Grundartanga
en þessi blómlega sveit.
Réttur eyfirdinga
og annarra
Ekkert veröur urn það fullyrt,
hvort nokkur fundarmanna á
Leirá mundi eftir þvi i svipinn, að
þar i kirkjugarði er leiði skáldsins
góða Jóns Thoroddsens. Hafi þá
einhverjir munað eftir Jóni, hlaut
fundarmönnum eins og á stóð að
vera ljúft aö minnast þess, aö
iðnaðarráöherrann sonarsonur
hans hafði nýlega gefiö merkilega
yfirlýsingu á opinberum vett-
vangi. Hún var á þá lund, aö ekki
kæmi til greina aö reisa álver við
Eyjafjörö, ef eyfirðingar væru
þvi andvigir. Að sjálfsögöu hlutu
menn að draga þá ályktun af
þessum ummælum, aö sú væri
stefna iðnaðarráöherra, aö stór-
iöjufyrirtæki yrðu ekki sett á fót,
nema samþykki heimamanna
kæmi til. Menn þéldu jafnvel, aö
þessi væri stefna rikisstjómar-
innar.
En þetta reyndist eintómur
misskilningur. Iönaðarráðherra
staðhæfði á Alþingi — án þess aö
roðna, sögðu viðstaddir, að yfir-
lýsing sin hefði bara átt við ey-
firöinga, en aldrei verið ætlunin
að aðrir nytu sama réttar.
Aður en kom aö lokaafgreiöslu
járnblendimálsins á Alþingi var
rikisstjórninni og landslýð öllum
fullkomlega ljóst, aö mjög mikill
meirihluti ibúa i nærsveitum
Grundartanga — sennilega fjórir
af hverjum fimm — voru alger-
lega andvigir byggingu stóriöju-
vers á þessum stað. Þeim var
neitað um þann sjálfsagða rétt,
að greiða um málið atkvæði i
héraöi á lýöræöislegan hátt. Slik
var lýðræðisást rikisstjórnar
Geirs Hallgrimssonar og Ólafs
Jóhannessonar, að ógleymdum
lýðræöisjafnaðarmanninum
Benedikt Gröndal, sem ásamt
flokksbræðrum sinum á þingi, öll-
um með tölu (ennþá eru þeir
fimm), fylgdi járnblendinu.
Svo koma foringjar til fólksins
á Hvalfjarðarströnd, annað hvort
i haust eða aö ári, og biðja þaö
fyrir alla muni að kjósa nú lýð-
ræðishetjurnar góðu.
Og eftir þvi sem skorsteinarnir
á Grundartanga teygja sig hærra
upp i loftið, þeim mun áleitnari
verður spurning sú sem ieiðtogar
Sjálfstæðisflokks, Framsóknar-
flokksog Alþýöuflokks leggja fyr-
ir kjósendann á Hvalfjaröar-
strönd: Þykir þér ekki góö lyktin
af skarna?
Sauðárkrókur
Sjúkrasamiag Sauöárkróks auglýsir eftir framkvæmda-
stjóra, sem getur hafið störf eigi slöar en 15. júli.
Upplýsingar gefur Ester Jónsdóttir, simar 95-5133 og
95-5287.
Umsóknir sendist Huldu Sigurbjörnsdóttur, Skagfiröinga-
braut 37, fyrir 15. júní.
Sjúkrasamlag Sauðárkróks
Blikkiðjan
Ásgaröi 7, Garðabæ
önnumst þakrennusmiði og
uppsetningu — ennfremur
hverskonar blikksmíöi.
Gerum föst verðtilboð
SIMI 53468