Þjóðviljinn - 09.07.1978, Qupperneq 3

Sunnudagur 9. júli 1978 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 3
menningu, og sparka loks I sig
sjálf. Heimanaé fá þau engan
stuöning og ekki geta þau snúiö
aftur til gamla landsins. Þaö er
engin leiö til baka.
Algengt bragö þeirra sem ofan
á þeim sitja er aö etja hverjum
minnihlutahóp gegn öörum. Láta
þau berja á þeim sem þau eiga
mest sameiginlegt meö. Þaö
kemur i veg fyrir samtök og
uppreisn.
Um þessi börn eru ekki skrifaö-
ar bækur, allra sist á þeirra eigin
máli. Þaö borgar sig ekki, engin
gróöavon i þvi. Hins vegar borgar
sig aö láta þau tyggja tyggjó og
lesa andrés önd, þar sem allir
minnimáttar fá herfilega útreiö.
Vinur Franks og Jóa
Norski rithöfundurinn Tormod
Haugen (sem Vilborg Dagbjarts-
dóttir skiröi Þormóö frá Haug-
um) er ennþá óþekktur hér á
landi en virðist helsta vonar-
stjarna meðal ungra norskra
barnabókahöfunda. Hann hélt
verulega hrifandi fyrirlestur aö
kvöldi fjóröa dags um upplifun
sina i bernsku á sériubókum
Enidar Blyton og öðrum slikum.
Þá var búið aö gera marga
merkilega úttekt á efni og ein-
kennum þeirra bóka, sundurliöa
þær eftir bókmenntagreinum og
skoöa hugmyndafræöi þeirra, en
upplifun barnsins haföi orðiö út-
undan. Tormod sagðist fátt hafa
lesið annað i æsku en flokka af-
þreyingarbóka, hverja bókina af
annarri, hvern flokkinn af öörum.
Og þaö var stööug martröö. Þaö
versta var auðmýkingin. Hann
tilbaö hetjur bókanna, Nansi,
Jonna og Finn, Frank og Jóa, og
ekkert þráöi hann heitar en veröa
vinur þeirra. En þaö gat aldrei
oröið á jafnréttisgrundvelli, þau
voru ofurmenni og honum óendan-
lega miklu æðri. Hann varö að
koma skriðandi og mæna til
þeirra i bæn - og eins vist aö hon-
um yröi hafnaö samt. Aldrei varö
hann saddur af þessum bókum,
þvi innihaldiö var froöa sem
belgdi út en mettaði ekki. Þess
vegna þurfti hann alltaf aö- lesa
fleiri og fleiri bækur. Martrööin
var eilif.
Börnin i þorpinu þar sem hann
bjó notuðu bækurnar i leikjum
sinum. En þær orkuöu ekki hvetj-
andi á imyndunarafliö heldur
letjandi. Ekíci mátti vikja við oröi
i samtali án þess að einhver kæmi
meö bókina og segði: „Nei, hún
sagöi þaö ekki, sjáöu, hún sagöi
hinsegin.”
Þessar bækur veita sýndar-
ánægju, af þvi að það sem þær
sýna er sýndarveruleiki, þótt þær
þykist jafnan vera raunsæjar.
Hetjur þeirra eru sýndarmann-
eskjur en ekki raunverulegt fólk,
til þess skapaöar aö auka á
minnimáttarkennd lesenda,
traöka á og niðurlægja mann-
gildishugmyndir þeirra.
Baráttuleiðir
Niðurstaða þingsins var sú aö
það þyrfti að gera haröa hrið aö
þessum fjölföldunariönaöi, nú
væri nóg komið af analýsum og
mál að bretta upp ermarnar.
Helstu andófsleiöir liggja gegn-
um skóla og bókasöfn, og vildu
menn stórauka notkun barnabóka
i kennslu og stórauka starfsemi
bókasafna til aö kynna börnum og
unglingum bókmenntir. Slagorðið
er: Þar sem börn eru eiga lika aö
vera bækur!
Barnabókmenntir ber að meta
eins og bókmenntir handa full-
orönum, gefa þeim sama rými i
fjölmiölum og greiöa höfundum
þeirra jafnhátt verð fyrir. Þýddar
afþreyingarbækur á ekki að selja
á lægra veröi en innlendar barna-
bækur og reyna ber að stöðva
strauminn af þeim á markaöinn
með barnabókaverndunarlögum
af einhverju tagi. Þar má visa til
ákvæöa mannréttindayfirlýs-
ingar Sameinuöu þjóöanna um
bann við þvi aö notfæra sér
hrekkleysi barna i gróðaskyni.
Jafnframt skal reynt aö dreifa
vandaðri bókum viðar og betur,
kynna þær i dagblöðum, útvarpi
og sjónvarpi og reyna að halda
verölagi á þeim i skefjum ef
kostur er svo að allir geti leyft sér
aö kaupa þær. Slagorðið er: Börn
eiga rétt á bókmenntum!
Ýmsar fleiri uppástungur komu
fram sem of langt mál yröi aö
telja nema kannski eina til gam-
ans: Þaö ber aö lækka kosninga-
aldur og gefa börnum rétt til aö
kjósa ársgömlum. Þá fá stjórn-
málaménn áhuga á þeim.
Nordsat
Eitt helsta umræðuefniö siöustu
dagana var norræni sjónvarps-
gervihnötturinn, Nordsat, sem
þátttakendur þingsins vildu telja
meö öörum fjölföldunariönaöi og
ekki skárri en sorpritaframleiösl-
una. Þaö eru fjölþjóöaauðhringar
sem koma til meö aö leggja fram
fé og þar af leiðir að þeir fá aö
ráða efni og stefnu lika. Danir
sögöu ljótar sögur úr þeim héruö-
um þar sem fólk horfir mikiö á
þýskt sjónvarp, norömenn voru
ekki hressir yfir ofgnótt af
sænsku sjónvarpi i sinu landi
heldur. Þetta hefur mjög slæm
áhrif á málfar, ekki sist barna, og
menningaráhrif önnur eru ófyrir-
sjáanlega geigvænleg. Margar
þjóöir og þjóðabrot myndu venj-
ast þvi að sjá aldrei efni á sinú
eigin máli eða gert af sinnar
þjóöar fólki. Skemmtiþættir ætl-
aðir svo margvislegu fólki að þeir
veröa i raun ekki fyrir neinn
veröa allsráöandi. Menning
noröurlanda flest út og rennur inn
i þá sérkennaiausu, yfirborðslegu
lágkúru sem einkennir allt sjón-
varp sem rekið er af auöhringum.
Fólkið á þinginu
Þarna i Uddevalla voru auðvit-
aö margir sem forvitnilegt var aö
sjá og kynnast, dagarnir bara allt
of stuttir. Þar var t.d. Palle
Petersen frá Danmörku sem hef-
ur fengið þaö verkefni frá útgef-
anda sinum aö skrifa bók handa
dönskum börnum upp úr ein-
hverri islendingasögu. Hann hef-
ur áöur gert fræöandi sögubækur
m.a. um járnöld, steinöld og
vikingatímann. Ég ráðlagði hon-
um eindregið að segja dönskum
börnum frá æsku Egils á Borg,
þar, væru svo krassandi barna-
sögur. Þarna var lika Inga Borg
sem teiknaði svo undurfallegar
myndir af íslandi i bókina sina
Plúpp fer til tslands, sem kom út
hjá Almenna bókafélaginu i
fyrra.
Róbert Fisker, höfundur Pésa
pjakks og Bröndu, var þarna á-
samt konu sinni sem lánaöi mér
baöföt svo að ég gæti notiö sólar á
kroppinn. Róbert er hæst launaði
rithöfundur dana, er mér sagt, en
litiö þekktur hér á landi. Annar
danskur rithöfundur, Thea Bank
Jensen, bar sig upp viö islensku
fulltrúana og sagöist standa i
stappi vegna þess aö Æskan hefði
gefið út bók eftir hana án þess aö
fá leyfi til þess og án þess að geta
um nafn höfundar. Fólk sem
þekkti bókina haföi komið auga á
hana i búðarglugga og klagaö i
Theu, sem sárnaöi þetta afar
mikiö eins og von var. Upp úr um-
ræðum um bók Theu spruttu
ýmsar frásagnir af islenskum út-
gefendum sem höfðu gefið út
þýddar bækur án þess aö fá leyfi
hjá höfundum — og án þess þá aö
borga þeim nokkra þóknun — og
jafnvel án þess að geta nafns höf-
undar. Menn nefndu fræg dæmi til
af bókum Lamorisse, Rauðu
blöörunni (Leiftur) og Foco og
villihestinum (Stafafell), sem
báöar voru geröar eftir marg-
frægum verðlaunakvikmyndum
höfundar. Eins og menn geta
skilið varð litið úr islendings-
bjálfum undir þessum lestri. Viö
sögöumst bara vona aö islenskir
útgefendur geröu svona nokkuö
aldrei framar.
Eftirmáli
Um þaö leyti sem ég fór af
þingi, seinni hluta næst-seinasta
dags, var ég búin að komast aö
þvi að svona samkomur eru
furðugagnlegar bæöi fræöilega og
mannlega. Þátttakendur læra
margt og kynnast hver öðrum.
Þarna voru margir samningar i
uppsiglingu og barnabókaþýö-
endur voru töluvert vinsælir! Ef
vel gengur aö framkvæma
„handlingsprógramm” veröur
þingiö lengi i minnum haft og
jafnan nefnt þegar fornleifafræð-
ingar grafa upp hauga af Bob
Moran, Chris Cool, Gunsmoke og
Bonansa úr rústum fornra
sjoppa. Silja Aöalsteinsdóttir
Undra-
hattur
Asa
1 Bæ
í Undrahatti Ása í Bæ
eru 13 lög. 8 þeirra eru ef tir
Ása og allir textarnir nema
2, Ég vitja þín æska eftir
Þorstein Erlingsson og
Kyssti mig sól eftir Guð-
mund Böðvarsson.
Þarna eru gamalkunn
lög eins og Maja litla sem
Erlingur Ágústsson söng
við miklar vinsældir fyrir
meira en áratug, lag Odd-
geirs Kristjánssonar við
Ijóð Ása —Ég veit þú kem-
ur — og svo Göllavísur.
Karl Sighvatsson sá um útsetn-
ingar og upptöku og leikur íafn-
framtfrábærlega vel á hljómborð
(þaö eru nú engar fréttir).
Bæjarsveitin sér um undirleik
og það eru allir vel meö á nótun-
um i sveitinni þeirri — greinilega
gott samband viö höfuöpaurinn —
en liðsmenn eru auk Karls: Tóm-
as Tómasson (bassi), Þórður
Arnason (Gitar). Siguröur Karls-
son og Guömundur R. Einarsson
(trommur, Grettir Björnsson
(dragspil), Viðar Alfreðsson
(horn og trompet), Gunnar
Ormslev (tenor-sax.). Hafsteinn
Guömundsson (fagott og altosax)
og Jón Heimir Sigurbjörnsson
(flauta).
Eins og áöur segir rikir mikill
„samhugur” i Undrahattinum, en
þó ein undantekning til að sanna
regluna — útsetning á Göllavisum
finnst mér ekki vera i neinum
tengslum viö textann — þetta er
óttalegur truntutaktur og kulda-
legur.
Og þá er þaö Asi sjálfur — text-
arnir hans eru skemmtilegir og
blátt áfram, um Eyjarnar og lif
sjómannsins — og svo Landsvisa
til allra landsmanna um fjalla-
drottninguna og Sam. Og þaö er
indælt aö hlusta á Asa syngja
þetta á sinn sérstaka og einlæga
hátt. — Mjög vel unnin plata — og
umslagiö lika, meö ljósmynd
Arna Johnsen, hannaö af Agli Eö-
varðssyni.
Osku-
buska
Ein af þeim fjórum
hljómplötum sem Iðunn
gaf út um daginn (hinar 3
eru með Ása í Bæ,Melchior
og Megasi) er úr hinni
bráðskemmtilegu sýningu
Þjóðleikhússins á Osku-
busku sem frumsýnd var
24. janúar síðastliðinn.
Tónlistinn er eftir Sigurð
Rúnar Jónsson, fjölbreytt
og skemmtileg og mjög vel
flutt af leikurunum.
Hljóðfæraleikarar eru þau Pét-
ur Þorvaldsson sem leikur á selló,
Manuela Wiesler á flautu, Viðar
Alfreösson á trompettog horn Jón
Sigurðsson á kontrabassa, Sig-
urður Karlsson á trommur.og svo
sér Sigurður Rúnar um allan ann-
an hljóöfæraleik og er leikur hans
á planókfiölu og gitara alveg ljóm-
andi.
Söngtextar eru eftir Þórarin
Eldjárn, smellnir, á eðlilegu máli
og falla vel aö lögunum og án efa i
kramiö hjá börnum.
Stefán Baldursson leikstýrði og
samdi leikgerðina á plötunni, sem
að sjálfsögöu er styttri en sýning
Þjóðleikhússins, en mjög heil-
steypt og söguþráðurinn heldur sér
alveg. Þaö eina sem mætti
kannski fetta fingur út i er i sam-
bandi viö upptökuna (sem annars
er góö) — en sumsstaöar er tal-
mál of lágt miöaö viö tónlistina.
En þetta er smáatriöi — þetta er
hressileg barnaplata sem á áreiö-
anlega eftir aö veröa vinsæl og
langlif.
RANDVER
Steinar h.f. hafa nú sent
frá sér fyrstu plötuna á
þessu ári. Er þar um að
ræða nýja plötu með Rand-
ver, sem ber nafnið ,,Það
stendur mikið til" og á eru
14 lög.
Randver skipa: Ellert B. Þor-
valdsson, Ragnar Gislason,
Guðmundur Sveinsson og Jón
Jónasson, en 3 lög plötunnar eru
samin af þeim siöastnefnda við
texta eftir þá Ellert, Ragnar og
Káinn. Auk þessa á granni
þeirra, Matthias A. Mathiesen, 1
lag á plötunni, „Júninótt”, viö
texta Arna G. Finnssonar, en
þetta mun vera i fyrsta skipti,
sem lag eftir Matthias kemur út á
hljómplötu.
Ýmsir þekktir tónlistarmenn
aöstoöa Randver við flutning lag-
anna og upptökustjóri var Tómas
M. Tómasson.
Pétur Halldórsson hannaöi
umslag.
(Or fréttabréfi)