Þjóðviljinn - 09.07.1978, Page 8

8 StÐA — ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 9. júl! 1978
Merkilegasta framtakiö er
vafalaust timaritiö Svart á
hvltu, sem Galleri Suöurgötu 7
er skrifaö fyrir. Þetta er ungra
manna rit og i leiöara fyrsta
heftis, sem íit kom i fyrrahaust,
er þaöboöaö, aöritiöveröi vett-
vangur fyrir umræöu um „aöra
valkosti en menn kynnast aö
jafnaöi gegnum fjölmiölana”.
Ólikt þvi sem veriö hefur I
timaritum ungra manna, þá er
tiltölulega litiö um nýjan skáid-
skap i Svörtu á hvitu (en þar af
er eitt ljóö sérstaklega eftir-
minnilegt, Fyrir þlna hönd eftir
Steinunni Siguröardóttur).
Myndverk eiga sér nokkuö
rýmri sess, en mest er rætt um
hina nýju valkosti i þýddu máli
ogfrumsömdu ogþá mest spurt
um myndlist.ogmúsik. Þetta er
timarit óróleika og óþolinmæöi.
Tónninn er óvæginn og gagn-
rýninn og skotspónarnir eru
þessir helstirrList sem einangr-
ast i sérhæfingu, annmarkar
sérhæfingar, list sem fær ein-
kenni stofnunar og stööutákns,
Blaðað í tímaritum
Margsinnis er þess
getið hve erfitt upp-
dráttar timarit eiga á
íslandi. Lif þeirra er
stutt. Ástæðurnar eru
margar. Oft er kvartað
yfir innheimturaunum.
í annan stað er liklegt,
að timarit eigi að þvi
leyti erfiðara með að
draga til sin frumsam-
ið efni, að hér á landi
eru fullnýtt og ofnýtt öll
hugsanleg tækifæri til
að búa til bækur. Það
er þensla i islensku
sjálfi: og miklu stærri
sýnist sá minnisvarði
sem kemur fram i eigin
nafni á bókarkili en sá
sem reistur er i pörtum
hér og þar á siðum
blaða og timarita. Enn
má það nefna, að helg-
arblöð dagblaðanna
hafa i auknum mæli
verið keppinautar
timarita um efni, ekki
sist vegna þess að þau
koma svo miklu oftar
út, þar er hentugra að
bregðast við einhverju
sem er efst á baugi en i
timariti sem kemur út
eftir tvo mánuði eða
sex.
Rýr kostur
Allt þetta leiöir til þess aö viö
höfum búiö viö rýran kost t ima-
rita. Timarit Máls og menning-
ar hefur trónaö þar yfir meö yf-
irburöum, enginn gleymir held-
ur hinum aldna og þó endur-
næröa Gkirni. Réttur er eina
pólitiska timaritiö sem aö kveö-
ur. Flest annaö sem Ut kemur
eru sérrit og félagsrit ýmiskon-
ar, þau eru reyndar mörg og oft
glæsilegafrá gengin, en yfirleitt
þrúguö af einhverri þeirri and-
lausri sjálfvirkni, sem bendir til
þess aö Utgáfan helgist fyrst og
fremst af þvi, aö samtök ein-
hver veröi aö „sýna lit” hvaö
sem fjörleysi andans liöur.
Svart á hvítu
Engu aö siöur eru alltaf ööru
hvoru aö gerast tiöindi i tima-
ritaUtgáfu, og þeim hefur fjölg-
aöupp á siökastiö — meðal ann-
ars vegna nýjunga i prenttækni.
listamarkaöur auövaldsins. Hin.
snjalla hugmynd, óvænta
uppákoma, gjörningar eru tekin
fram yfir handverk aö maöur nú
ekki tali um hefö. Þaö er látin i
1 jós hrifning á þvi sjálf-
sprottna, af tónlist sein erleikin
af fingrum fram, af list sem er
ekki marksækiö handverk held-
ur byggir á nýju samspili hluta.
Þeir eru hylltir sem vilja slátra
helgum kúm af kankvisri
grimmd og strigakjafthætti:
Megas er mættur til leiks og
Majakovski og fleiri hressir
menn.
Við þessir
rosknu
NU er hægur vandi fyrir okk-
ur, roskna menn, aö segja meö
yfirlæti aö allt þetta nýjunga-
hjal höfum viö heyrt einhvern
tima áöur meö dýrkun leiksins,
hins sjálfsprottna, meö mynd-
brjótakætinni og þar fram eftir
götum. En þaö er satt aö segja
leiðinlegt aö vera alltaf aö éta
þaö upp eftir Prédikaranum aö
ekkert sé nýtt undir sólunni.
Hver kynslóö erný. Og aöstand-
endur Svarts á hvitu hafa yfir-
leitt ágætt vald á þvi sem þeir
eru aö segja og kunna meira aö
segja aö umgangast eigin nýj-
ungagirni meö ákveönum Iróns-
iskum fyrirvara. Þaö var lika
þörf hugmynd aö taka meö i
vetrarheftið vangaveltur Peters
Handkes um afdrif nýjunga i
listum, hvernig vitundariön-
aöurinn stelur þeim blygöunar-
laust og sýgur úr þeim merg og
gióö. Og samt skal hugann
heröa og hugsa á ný til feröa . . .
Lystræninginn
Lystræninginn er bUínn aö
slita barnsskónum, út eru kom-
in af honum niu hefti. Þetta er
sérstætt timarit og ekki bara
vegna þess aö þaö sprettir
fingrum að höfuöborginni og er
gefiö út af Þorlákshafnar-
renisanssinum. Sérstaöa þess er
kannski fyrst og fremst fólgin i
þvi, hve misjafnt það efni er
sem á siöur ritsins hefur rataö.
Efnið er mestan part skáld-
skapur — umræðugreinar eöa
skýrslur af listgreinum eru
sjaldséöar, nema þá um jass.
Ritiö hefur birt ljóö eftir þekkt
skáld og lifsreynd — Þorstein
frá Hamri, Sigurö A. Magnús-
son, Jón óskar og fleiri. En
fyrst og fremst hefur stefna
þess i reynd veriö sú, aö veröa
vettvangur þar sem menn geta
prófaö sjálfa sig og þá væntan-
lega viöbrögö lesenda og rit-
skoöunarviöhorf (eöa listræn
kröfugerö ef menn vilja taka
jákvæöan pól i héeöina) hefur
veriö I lágmarki.
Óhrjálegar
staðreyndir
Þaö ógjörningur aö nema
staöar viö einstaka höfunda og
framlag þeirra. En þegar á
heildina er litiö: þetta er kyn-
slóö sem setur staöreyndir
borgarlifs i þyngdarmiðju, vél-
ar þess, tækni og óþverra, einn-
ig vélrænt strit heilaþvott vit-
undariönaöar og annað i þeim
dúr. Pólitik kvæöanna er gjarna
áleitin og opinská, heldur. Sagt
fleira en færra. Náttúra lands-
ins er ekki sá bakhjarl sem hUn
varvönaðvera skáldum allt til
þessa og sagan hefur aö mestu
gleymst nema til aö nota i skop-
stælingar. Efniö i myndamáliö
eru ekki sist óhrjálegar staö-
sunnudagspistill
reyndir borgarlifs og likams-
starfsemi. Körlum ogkonum er
einnig kalt i bólinu. Þaö er of oft
aö þessar æfingar eru bernskar
úr hófi fram ogforklUöraöar, en
þaö er lika sýndur skemmtileg-
ur leikur og hugvitssamur.
Um smásögur Lystræningj-
ans er margt svipað aö segja:
þar eru t.d. sögur skrifaðar til
aö afhjUpa aumingjaskap
broddborgarans (sem kannski
var kommi I bernsku), skrifaö-
ar af dálitiö spaugilegri sjálf-
umgleöi hins róttæka höfund-
ar, sem hefur öll ráö kapitalist-
ans I hendi sér. (Guöbergur hef-
ur skrifaö skemmtilega skop-
stælingu á svona skrifum). Eft-
irminnilegri veröur liklegri viö-
leitni Lystræningjans til aö
kynna þá texta sem aö ööru
jöfnuer erfiöast aö fá prentaöa
en þaö eru leikrit — koma þar
viö sögum.a. Oddur Björnsson,
Guömundur Steinsson, Nina
Björk.
Allir í kúnstinni
Sem fyrr segir er Lystræning-
inn ekki sérlega fræöilegur. En
þegar allt kemur til alls er sá
andi sem yfir vötnum svifur
skyldur þeim sem ræöur Svörtu
og hvitu: róttækni plús andúö á
sérhæfingu og pýramiöaskipan
menningarmála. Einar Ólafs-
son setur i grein upp framtiöar-
sýn um listalif — og kemur niö-
ur hinum megin viö byltinguna:
„Smám saman hverfa hin
glöggu skil milli brauöstrits og
leiks og listar, smám saman
hverfa listamenn. Sumir menn
munu starfa aö iönaöi, aörir viö
byggingar osfrv. En viö horfum
til þess tima aö allir starfi aö
listsköpun meö og I sinu daglega
starfi”.
Þetta hljómar ágætlega —
hvort sem menn vilja telja aö
framtiöin sé þegar byrjuö eöa
ekki. Þessi viöhorf eiga og
margt skylt viö þá islenska
hefö, aö menn hafa ekki veriö
feimnir viö listir, a.m.k. ekki
visnagerö. En praxis til dæmis
Lystræningjans minnir lika á
þaö, aö þótt þaö sé sjálfsagt
hollt aö allir skrifi og máli og
leiki þá er ekki þar meö sagt aö
ástæöa sé til aö halda öllu á lofti
i nafni hins sanna lýöræðis.
Skólablöð
Þaö er full ástæöa til aö minna
á mikinn dugnaö sem rekur
áfram skólablöö. Visindafélag
menntaskólans i Reykjavik gef-
ur til dæmis Ut De Rerum
Natura, sem er svo lært rit og
þungt, aögamall máladeildung-
ur fær i hnén og ræður ekki viö
textann, jafnvel þótt allmikiö af
efninu sé um stórmerkileg
stjarnfræöileg og geimsöguleg
efni: „Geimurinn endaöieinsog
hannbyrjaöi — i klessu” segir I
miöur huggunarrikri grein um
„Otþenslu alheimsins”.
Skólablöö eru reyndar efni i
sérstaka grein. En áöur en viö
þau er skiliö.þá getégekkistillt
mig um aö glotta a.m.k. Ut i
annaö munnvikiö i tilefni þess,
aö þaö er einmitt i hinu góöa
vigi ólafs Thors i Keflavik, aö
fjölbrautarnemendur gefa út
blaö þaö, sem af mestri samUÖ
sem sést hefur hérlendis fjallar
um mál Baader-Meinhof hóps-
ins þýska. Blaö þetta heitir
Viskustykki: þar eru frum-
samdar ádeilur á auövaldiö og
greinar um. tónstundaiöju og
þýtt efni um Joyce og Beckett
og fleiri — myndarlegt rit um
margt.
Vitund
Skoöanahópar eru jafnan iön-
irviöaöhalda Utmálgögnum og
nægir aö benda á villta vinstrið
til dæmis. Samtök um fram-
tiöarhyggju eöa Proutistar heit-
ir hópur sem sendir frá sér nýtt
timarit, þaö heitir „Vitund og
veruleiki”. Þetta er allmikiö rit
og vel frá þvi gengiö — hring-
borösumræöur, viötöl, greinar.
Rauöur þráöur er kynning á viö-
horfum hópsins og þeirra sem
nálægt honum standa. Stefiö er
samtenging, sainþætting. Þaö
er litiö svo á, aö þaö sé mikil
lifsnauösyn hrjáöum heimi aö
koma á bandalagi milli þess
sem kallaö er „róttæk pólitfsk
hugsun” og „andleg róttæknis-
stefna”. Þá er sagt sem svo:
Marx og hans liösmenn hafa um
margt á réttu aö standa i gagn-
rýni sinni á kapltalismanum, en
um leiö ber niarxisminn synd
„efnishyggjunnar”, hann van-
rækir „andlega, siöferðilega og
menningarlega þætti sam-
félagsins” eins og Guömundur
G. Jónasson ritstjóri kemst aö
oröi á einum staö. A hinn bóginn
eru þeir, sem hafa reynt aö
stækkavitund sina og öölastfriö
og ró f sáiu sinni meö ihugun og
annarri sjálfsrækt, sakaöir um
heimsflótta, um aö hugsa böl
náungans. NU vilja menn sem-
sagt byggja brU milli þessara
skauta og er ekki nema gott eitt
um þaö' aö segja. Enn sem
komið er fer mest af plássi rits-
ins i aö Utskýra''meginlínur og
verður nokkuö mikiö um endur-
tekningar. Viö getum sagt sem
svo, aö hin eiginlega prófraun á
ritiö, komi siöar þegar reynt
yröi að tengja meginþankann
viö ákveöin og afmörkuð vanda-
mál.
Árni Bergmann.
eftir ARNA BERGMANN