Þjóðviljinn - 09.07.1978, Side 9

Sunnudagur 9. júli 1978 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Þann 22. júni eru
hundrað ár liðin frá fæð-
ingu Janusz Korczaks,
pólsks rithöfundar og
uppeldisfrömuðar af
gyðingaættum. Menn-
ingarstofnun Sameinuðu
þjóðanna, UNESCO,
hefur hvatt öll aðildar-
riki sin til að minnast
þessa göfuga manns,
sem helgaði lif sitt og
starf börnum, einkum
munaðarleysingjum.
Hann kaus að deyja með
börnum þeim sem hon-
um hafði verið trúað
fyrir i útrýmingarbúð-
um nasista i Treblinka
1942 heldur en að bjarga
eigin lifi — en vinir hans
höfðu boðist til að koma
honum undan og fela
hann.
og nafnið eitt segir sína sögu um .
hugmyndir hans — bókin heitir
„Jak kochac dziecko” — Hvernig
á að elska barn. A árunum milli
striða skrifaöi hann af ágætu hug-
arflugi og gamansemi bækur fyr-
ir börn sem oft hafa komið dt i
Pöllandi og viðar (Mattheus,
Kóngurinn ungi, Kajtus galdra-
maöur o.fl.) Hann skrifaði sér-
staka þætti fyrir börn um heim
hinna fullorönu, og hann varö
upphafsmaður að sérstakri
barnalesbók i blaðinu Nasz
Przeglad sem var aö þvi leyti sér-
stök, að börnin lögðu allt efniö til
sjálf — en þau áttu i Janusz
Korczak áhugasaman og velvilj-
aðan aðstoðarmann og ritstjóra.
Hann varð og gifurlega vinsæll
Öld
er liöin
frá
Janusz Kroczak var höfundar-
nafn, sem Henryk Goldszmit tók
sér eftir að hann hóf ritstörf. Hen-
ryk var fæddur i efnaðri Gyðinga-
fϚingu
Vinir Korczaks buðust tíl að bjarga llfi hans, en hann kaus heldur að láta eitt yfir sig og börnin ganga.
Janusz Korczaks
fjölskyldu, en hann missti barn-
ungur föður sinn, sem haföi orðið
gjaldþrota og æskuár hans liðu i
mikilli fátækt. Engu að siður
tókst honum að brjótast til
mennta af eigin rammleik og
ljúka læknanámi. Hann hafði frá
bernsku kynnst lífi og þjáningum
ibúa fátækrahverfa Varsjár, og
samúð hans með þeim var raun-
sönn. Þegar hann var orðinn eft-
irsóttur læknir notaði hann rif-
lega úti látna þóknun efnaðra
sjúklinga til að kaupa fyrir mat
og iyf handa þeim sjúklingum
sem ekkert gátu borgað.
Ritstörf og hlutskipti
Arið 1907 tók Henryk, sem far-
inn var að skrifa ádeiluskáldsög-
ur og gamansögur undir nafninu
Janusz Korczak, að starfa fyrir
samtök sem veittu aðstoð munað-
arleysingjum i fátækrahverfum
Gyðinga. Um þetta leyti gerði
hann sér grein fyrir þvi að hann
mundi aldrei eignast eigin fjöl-
skyldu — um leiö tók hann þá á-
kvörðun sem hann aldrei hvarf
frá: að helga llf sitt uppeldi mun-
aðarleysingja. Hann hætti fljót-
lega að reka læknisstofu og flutti
inn á munaðarleysingjahæli Gyð-
inga á Krochmalnagötu i Varsjá.
En hann hélt áfram ritstörfum.
Hann skrifaöi skáldsögur um þau
rangindi sem börn eru beitt. A ár-
um heimsstyrjaldarinnar fyrri
skrifaöi hann merkilegt verk i
tveim bindum um barnauppeldi
sem
elskaöi
börn
meöal póskra barna fyrir út-
varpsþætti —hann kom fram sem
„Gamli læknirinn” með sögur og
þætti þar sem hann reyndi að
sameina gamanmál og uppeldis-
sjónarmið. Ennfremur flutti
hann fyrirlestra um uppeldismál
fyrir verðandi kennara.
Sjálfstjórn barna
Janusz Korczak lifði meðal
barnanna á munaöarleysingja-
hælinu. Þau gátu á nótt sem degi
gengið að visri góövild hans og
umhyggju. Ein var sú hugmynd
sem hann hafði mikið dálæti á, en
aðrir álitu að vonum óraunhæfa,
en hún var að stofna einskonar
barnalýðveldi sem gæti orðið öll-
um heimi siðferðileg fyrirmynd.
Munaðarleysingjahælið fyrir
Gyðingabörn i Varsjá varð
reyndar að einskonar barnalýð-
veldi. Hann lagöi áherslu á sjálf-
stjórn barna — m.a. voru bæði
hann og aðrir kennarar skyldir til
að hlýða ákveðnum reglum sem
giltu fyrir alla og börnin höfðu
sett. Sérstakur „dómstóll” barna
Tónlistarkennarar
Kennara vantar að tónskóla Neskaupstað-
ar, aðal-kennslugrein pianó. Umsóknar-
frestur er til 25. júli. Upplýsingar gefur
skólastjóri, simi 97-7540
Lefkfélag Akureyrar
óskar aðráða leikhússtjóra og leikara n.k.
starfsár. Umsóknir sendist félaginu i póst-
hólf 522, Akureyri, fyrir 20. júli n.k.
Leikfélag Akureyrar.
Korczak meöbörnunum „sinum” á munaðarleysingjahælinu I Varsjá:
,,Sá sem segist vera aö fórna sér fyrir aðra, hann lýgur. Sumir hafa
ánægju af að spila, aðrir eru hrifnir af konum, enn aörir láta veðhiaup
ekki fram hjá sér fara. Að þvi er mig varðar, þá þykir mér vænt um
börn. Það er engin fórn af minni hálfu.”...
gagnrýndi kennara og lagði á þá
refsingar ef svo bar undir.
Hernámsárin
Þegar þýskir herir hernámu
Pólland hélt Korczak áfram að
reka munaðarleysingjahæli sitt
og lagöi sig allan fram um að
forða skjólstæöingum sinum frá
hungri og háska einslengi ogunnt
var. Haustiö 1940 neyddu her-
námsyfirvöldin hann til að flytja
hælið inn fyrir veggi Gyðinga-
hverfisins, ghetto. Korczak sat
um tima i fangelsi fyrir að bera
ekki Daviðsstjörnuna eins og nas-
istar kröfðust, og þegar vinir
hans fengu hann lausan gegn
tryggingu, grátbáðu þeir hann
um að fara i felur. En Korczak
taldi það sjálfsagða skyldu sina
að vera með börnunum, hvað sem
i skærist. Hann hélt áfram að
reka ekki eitt heldur tvö munað-
arleysingjahæli innan veggja
ghettós. I júli 1942 tóku Þjóðverj-
ar að tæma Gyðingahverfið undir
þvi yfirskini að verið væri að
flytja fólkið til starfa á nýjum
stað. Korczak gerði sér grein fyr-
ir þvi, að ekkert beið fólksins
nema dauðinn. En enn neitaði
hann tilboðum vina sinna, sem
sendu honum fölsk skilriki og
sendimann sem átti að koma hon-
um á brott frá hinu dæmda hverfi.
Hann ákvað, að láta eitt yfir sig
og þau ganga. I ágúst 1942 komu
stormsveitarmenn aö ná i þau 200
börn sem boru á hæli Korcaks,
hann gekk með þeim til lestarinn-
ar sem ók til Treblinka.
Hann brást ekki
Um þetta segir dr. Jozef Bogusz
i nýlegri grein: Honum tókst ekki
að bjarga börnunum, en siðaboð-
skapur þessarar ákvörðunar
gamla læknisins, sem aldrei brást
neinum og var trúr börnum sin-
um og sjálfum sér fram allt til
dauðans, hefur voldug uppeldisá-
hrif. Dauðaganga Korczaks til
Treblinka er tákn og imynd há-
ieits siðaboðskapar.
Helene Lecalot, i félaginu „Vin-
ir Janusz Korczaks i Frakklandi”
segir: Það þarf ekki viðkvæman
mann til að verða djúpt snortinn
af lifi hans og dauða. Hann fórn-
aði öllu fyrir uppeldisstarf sitt,
hann gaf fordæmi um nokkuö þaö
sem i dag getur sýnst úrelt: Þaö
að maður hafni öllu tilkalli til
einkalifs til aö helga sig allan
börnum... Af ásettu ráði kaus
hann dauðann til að börnin hans
þyrftu ekki aö mæta skelfingum
og útrýmingu. Við vitum nú, að
hann var ekki einn um aö breyta á
þennan veg á þeim tima — og við
spyrjum sjálf okkur: hefðum við
gert sllkt hið sama?
A þessu minningarári hefur
minnisvarði um Janusz Korczak
verið reistur i Treblinka, mörg
verka hans hafa verið endurút-
gefin og ráðstefna hefur veriö
haldin um kenningar hans. For-
sætisráðherra Póllands er fyrir
nefnd þeirri sem skipuleggur
starf þetta. Alþjóðleg nefnd hefur
einnig veriðstofnuö til aö minnast
Janusz Korczaks.
(Byggt á Polska og P.A.
Interpress).
Sumarhátíð
• Alþýðubandalagsins 1 Norður-
landskjördæmi eystra
# Á Laugum í Reykjadal 7.-9. júlí
Sumarhátíð Alþýðu-
bandalagsins í Norður-
landsk jördæmi eystra
verður haldin dagana 7.-
9. júlí á Laugum í
Reykjadal. Komið verður
saman á föstudagskvöld,
búist fyrir og tjaldað.
Laugardagur verður not-
aður til að treysta vin-
áttu- og flokksbönd og til
að fara í skoðunarferðir
eftir því sem hver hefur
löngun til.
A laugardagskvöld verður
kvöldvaka með söng og hljóð-
færaslætti.
Menn eru beðnir að taka meö
sér tjöld og annan viölegubúnað
og ekki sakar að hafa meb sér
gitara, blokkflautur og annað
sem mætti hafa skemmtan af.
Útigrill verður á tjaldstæöinu
svo að ekki má gleyma aö hafa
eitthvað með sér til að grilla.
Rútuferð verður frá Akureyri
um kvöldmatarleytið frá Eiðs-
vallagötu 18.
Upplýsing og skráning þátt-
takenda er hjá eftirtöldum:
ólafsfjörður: Agnar Viglunds-
son s. 62297
Dalvik: Öttar Proppé s. 61384
Akureyri: Skrifstofa Alþýðu-
bandalagsins við Eiðsvallagötu
s. 21875
Húsavik: Kristján Pálsson s.
41139
S-Þing.: Stefania Þorgrímsdótt-
ir Garði Mývatnssveit
Raufarhöfn: Angantýr Einars-
son eða Þorsteinn Hallsson.
Allir félagar og stuðnings-
menn eru hvattir til aö mæta.