Þjóðviljinn - 27.08.1978, Blaðsíða 2

2 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 27. ágúst 1978
ARNI BLANDON:
SÁLARFRÆÐI OG LIST — FYRRI HLUTI

I þessari grein verður
fjallað um bókina ,,Sálar-
fræði leikarans'' eftir Yoti
Lane, sem kom út i briðiu
útgáfu árið 1976 (fyrsta
útg. kom 1960). Lane skrif-
aði bók þessa í tilefni af
því að honum ofbauð sóun
sú sem á sér stað í
leiklistarmenntuninni:
Sálar-
Sögurnar um ágæti þessarar
sendnu akrýlmálningar,
HRAUN-málningarinnar frá
Málningu h/f magnast meö
árunum, og hróður hennar
eykst með hverju árinu, sem
líður.
Nú, eftir að HRAUN hefur
staðið af sér íslenska veðráttu (
rúmlega 10 ár, er enn ekki
vitað um hinn raunverulega
endingartíma þess, sé það
notað rétt í upphafi.
Þess vegna gerir þú góð kaup,
þegar þú velur HRAUN á
húsið.
HRAUN mátninglf
”HafiÖ þið heyrt um hjónin sem
máluðu húsið sitt
meó HRAUNI fyrir 12 árum.
os æda nú að endutmála það í sumar
bara fll að breyta um tti.”
fræði
Draumur á Jónsmessunótt eftir Shakespeare. Er leikarinn asni?
leikarans
,,....ef leiklistarnemar
skildu sjálfa sig betur,
myndu margir þeirra
aldrei hafa reynt að læra
leiklist". Staðreyndin er
sem sé sú að stór hluti
þeirra sem útskrifast úr
leiklistarskólum verða
aldrei leikarar og býðst
aldrei neitt að gera á því
sviði.
Vitað er að ákveðin sálfræðileg
sameinkenni eru fyrir hendi hjá
þeim sem velja sér sömu starfs-
grein að ævistarfi. Þannig er t.d.
sameinkenni læknanema á
íslandi sjálfsagi og viljastyrkur,
sem ekki er þörf á i ymsu öðru
námi. Blómasáli og jarðýtu-
stjóri vildu liklega ógjarnan
skipta um starf þvi sálarlif
þeirra er væntanlega nokkuð ó-
likt.
Lane leitaði að þeim þáttum
sem sameiginlegir eru I sálarlifi
góðra leikara og notaði ýmsar að-
ferðir til að komast að niðurstöðu.
Hann er leiklistarkennari og
hefur þvi fylgst með þróun leik-
araefna og hvernig þeim vegnar
siðan i sinni starfsgrein. Hann
lagði spurningalista fyrir leik-
listarnema, gerði könnun á leik-
urum og bar niðurstöðurnar undir
vel þekktan geðlækni. Þar sem
Lane reynir ekki að vera visinda-
legur, heldur e.t.v. fremur
skemmtilegur, ber að taka niður-
stöður hans með fyrirvara, enda
ekki ráðist á garðinn þar sem
hann er lægstur.
Leikarinn og starf hans
Lane telur leikara vera við-
kvæmar tilfinningaverur sem
háðir séu viðurkenningu og lofi.
Starf leikarans veitir honum sál-
ræna fullnægju á ýmsan hátt t.d.
meö þvi að möguleikar eru á að
leika út ýmsar bælingar og
draumóra, árásarhneigð fær
viðurkenndan farveg o.s.frv.
Merkileg er upphafssaga leik-
konunnar i þjóðfélaginu. í dag er
staða konunnar talsvert breytt
frá þvi sem áður var. Eftir að
konur fengu leyfi til að leika á
leiksviði var leikhúsið nær eini
starfsvettvangurinn, þar sem
konur stóðu jafnfætis karlmönn-
um. Leikkonan var þvi fyrsta
konan til að slita hlekkina við
eldhús og rýjuþvott.
Leikarinn og hjónabandiö
Alþekkt er hversu erfitt þekktir
kvikmyndaleikarar eiga með að
tolla i einu hjónabandi. Lane telur
ástæðuna ekki vera óheilindi leik-
aranna, heldur er tilfinningalif
leikarans svo stormasamt að
makinn á i erfiðleikum með aö
bregðast rétt við i það og það
skiptið. Einnig er leikarinn sér-
fræðingur i tilfinningalifi og finn-
ur fljótt inn á skapbreytingar
annarra og vill ræða málin i
hreinskilni. Þannig er álag á til-
finningalifið meira i hjónabandi
leikarans en gengur og gerist i
öðrum hjónaböndum.
Auk þess er leikarinn ætið i
öðru hjónabandi þ.e. hann er gift-
ur starfi sinu. Leikarinn hefur þvi
minni tima en aörir til að rækta
hjónabandið og fjölskyldulifið.
Þar að auki skapast sérstætt
vandamál i hjúskap hans þvi
makinn á það á hættu að týna
eigin persónuleika; fólk man ekki
nafn makans en segir: ,Þetta er
konan hans Palla leiiara” eða
„Þetta er maður Fjólu íikkonu”.
Kynvilla leikara
Þáttur Lane um kynvillu á að
ýmsu leyti illa við á Islandi þar
sem kynvillumafia er ekki starf-
andi i islensku leikhúsi.
Richard Burbage, sem lék
hetjurnar I verkum Shakespeares
þegar verkin voru frumflutt I
leikstjórn höfundar. Likiegt er
talið að um sjálfsmynd Ríkharðs
sé að ræða.
Er leikarinn fangi tilfinninga
sinna?
Fólk hefur stundum velt þvi
fyrir sér hvernig sé háttað sam-
bandinu milli kynvillu og leikara.
Lane telur kynvillu leikara hvorki
orsök né afleiðingu af leiklistar-
störfum þeirra, heldur hafi kyn-
villingar einfaldlega áhuga á
leikhúsi og sæki i störf þar. Kyn-
villingurinn fær tvær óskir upp-
fylltar i leiklistinni: Honum gefst
tækifæri til að leika hlutverk
þroskaðra og tilfinningalega heil-
brigðra persónuleika og auk þess
gefst honum kostur á aö skipta
oftar um föt en i öðrum störfum.
t kringum árið 1930 var meðal-
talsfjöldi kynvillinga I erlendum
leikhúsum u.þ.b. eitt stk. i hverju
leikhúsi.30 árum siðar sagði ung-
ur leikari: „Þegar ég tek til
starfa hjá nýju leikfélagi, finnst
mér öruggast að gefa sér þá for-
sendu að allir karlmennirnir séu
kynvilltir þar til annað sannast.
Ég þykist heppinn ef það er einn
eðlilegur maður i hópnum.”
Douglas Byng (karl-kerling). Ef
hommarnir eru þriðja kynið, eru
þá iesbiurnar það fjórða
Ýmsir vilja kynvillingana i
leikhúsunum feiga, þvi þeir
mynda með sér neðanjarðar-
hreyfingu I leikhúsinu. En það er
hægara sagt en gert að útiloka þá
og ráða eingöngu heimilisfeður I
þeirra stað þvi eins og einn leik-
hússtjórinn sagði: „Þó þú réðir
aðeins gifta leikara i störf hjá
leikhúsinu er það engin trygging
fyrir þvi að þeir séu ekki kynvillt-
ir. Menn gleyma þvi að Óskar
Wilde var giftur og átti börn”.
Auk þess skortir kynvillingana
ekki sjálfstraustið, sem alltaf er
þörf fyrir i einhverjum mæli i
leiklistinni. Einn sagði: „Viðkyn-
villingarnir erum listrænnri,
næmari og skynugri en venjulegir
karlmenn og þess vegna erum við
betri leikarar. Við erum þriðja
kynið og fólk verður bara að taka
þvi”.
Leikarinn og borgarinn
Sumir telja leikara vera and-
félagslega furðufugla, jafnvel
drykkjusvin og svallara og þaö er
ótrúlega stutt siðan leikarar
fengu viðurkenningu sem alvar-
legir listamenn. Enn i dag myndu
menn liklega telja Jón Shake-
speare (ef hann væri á lifi) virtan
og heiðarlegan hanskagerðar-
mann i sátt og samlyndi við um-
hverfi sitt, en aftur skoffinið son-
ur hans, leikarinn Vilhjálmur,
væri sjálfsagt talinn hálfgerður
ræfill sem ekki nennti að vinna,
sérvitur og taugaveiklaður skáld-
bullukarl.
Smæsta leikhúsið samanstend-
ur af tveim persónum: leikara og
áhorfanda. Þar sem áhorfandinn
er svo mikilvægur list leikarans
er ekki úr vegi að athuga þann
hluta starfsvettvangsins. Erfið-
ustu sýningar leikarans eru yfir-
leitt frumsýningarnar vegna þess
að þær sjá afar sérstakt fólk. Það
eru. t.d. þeir sem segjast vilja
mynda sér sinar eigin skoðanir á
sýningunni óháð skoðunum ann-
arra; þeir sem eru að lyfta sér
upp meðal fina fólksins; þeir sem
koma til að horfa á ákveðinn leik-
ara, en ekki til að sjá leikritið;
snobbfólkið sem hefur unun af að
vera ónauðsynlega gagnrýnið og
hart i dómum, svo nálgast áráttu.
Það talar hátt og setur upp sitt
eigið leikrit á göngum leikhússins
I hléinu svo viðbrögð þess og
sleggjudómar fari nú ekki fram
hjá neinum; gagnrýnendur sem
oftast eru fordómafullir og illa
upplýstir. I leikdómum slnum
gera þeir sér far um að fela sem
vandlegast hversu illa þeir eru að
sér með þvi að slá um sig með að-
keyptum rykkornum. Þess vegna
getur hvaða skriffinnur sem er
orðið gagnrýnandi.