Þjóðviljinn - 03.12.1978, Page 1

WÚDVHIINN
Sunnudagur 3. desember 1978—268. tbl. 43. árg.
I nýútkominni Sjömeistarasögu Halldórs Laxness
segir f rá því í 22. og 23. kapítula þegar nokkrir strákar i
Reykjavík ætluðu að hef ja nýja stef nu í bókmenntum og
menningu í tilefni fullveldisins með því að gefa út blað.
Þetta var á vordögum 1919:
„Einn dag um vorið hitti ég á stræti fyrrum skólabróð-
ur minn/ nú aðeins skáldbróður, Tómas Guðmundsson:
Hann segir:
Fer ekki að verða mál til komið að við látum eitthvað
að okkur kveða í þjóðfélaginu: tilamunda gefa út blað.
Það verður að fara að vekja fólkið."
,,Við ætluðum að
gera þjóðinni
rúmrusk”
1 Sjömeistarasögu segir svo
siöar:
„Skömmu slöar fór ég aö hitta
Tómas aftur. Hann haföi fitjaö
uppá hugmyndinni viö ýmsa góöa
menn úr fjóröa bekk og ég held
fleiri bekkjum. Ollum þótti hug-
myndin góö og mætti ekki seinna
vera en byrja nú aö gera eitthvað
meö þetta blessaö fullveldi. A ein-
stöku gáfuöum pilti mátti heyra
móti erfitt aö koma undirrituöum
fyrir 1 myndinni ööruvisi en al-
mennum menningarsérfræöfng
sem hefur þaö hlutverk aö skyrpa
útum gluggann. Um nafn ritsins
talaöist okkur svo til aö viö skyld-
um skfra þaö Garm eftir sam-
nefndum hundi úr Eddu sem sá
guðlöstunarfulli spjátrúngur
Snorri nefnir „æöstan hunda”.
En þegar þessi fámenni hópur
haföi dreifst á götunni og viö
Tómas vorum aftur einir á rölti,
þá kom ekki aöeins raunsæismaö-
urinn upp f honum, heldur einn-
ig lögfræöingurinn. Honum datt i
hug aö á þessu máli kynni aö vera
A ígreiiVla i*g imiluiinla
lij;i 111101111111111 l)aviiN"i>iii.
r.iikaliin'inni. i.augav. i.».
Skrit'tnia á Wgamóta.tiu
*». Rit-tjóri til viðtals kl.
LÁKI
CAM.WIII.ÁI)
l.aki kniiiift»!.. ..ft m’iii
K.-lar t l.,i -.i-. -111 .-i au
iint.. .n imii la-t., á«krii-
Hitstjuri: Pétur Jakobsson
1. tbl.
Fiiiituilu*: 19. júni.
1919.
Láki.
Hann I.;iki rr ciigiim likur
llamt I.nki cr vurimi firddur -.
()r I.úki cr fullur itf fjiiri ojj ást.
cn fcikititr skiipsiituiúim Rivddur.
<)r iiú cr liiinn Láki litfjður nf shtft,
or l.áki ivtlnr citRUitt níS glcymn.
|»vi l.áki cr IjúflinRur ullrn.
«»i» I.áki á nlstnftiir liciuiii.
A m ii t o r.
Lákl er vorblóm.
I.áki cr mnríífnldur vormntSur.
Iliimi lirtur Ijós sitl skiiin i fyrstn
siimi n júni«lcí*i. þcRnr v-orift i nnllur-
iiniii cr i scm incstiim blúmn. cinmitt
þcjínr súrurnnr cru úlsprun,t*iiiir ofí
livönniii cr orftin riícii or vuiri.cniiifj-
itrn.ur bcljn mcft rcf*iiimn«ni. og mynda
kolinórnufl stórfljót i f«ötiircniimium,
scm brjólnst áfiTim úl yfir nlla biikkn,
— nlvcf* cins of* biifíur icskiimunnsiiis.
()U liiinn kcniur á vori liins islcn/.ka
þjóftlifs. cinmill |>c”ar á itft fura'aft
kuupii flufívcliirnnr.
Vcr söcftum á vuri liins islcn/.ka
þjuftlifs. of* þiift cr auftvcll aft sýna oi*
snnnu mcft fáiun dicmuui. I’aft þ:iiT
ckki iinnnft cn bcttdn á þcssi þrjú litmdr
ufl bilsljóra vurr.i. scm nú lial'n. mcft
biiiinn furna uf» dyrlc.ua. ci* lula nú ckki
uiti karlmannlcua cinarftlcik i*crt
..skrickinn.'* ()u cinmilt nú ciuum vift
sitíi hjiiniii. Ot* i »liif l-'riftrikssuii. Ot*
l'.inar .luclmmssun nvkuuiinn lil b:cj-
iirins! ()•* svu cií*mn v ift cinb\crslaft:tr
iiiiinn, scm kanii nft licrmsi cllir C.liap
lin!
I‘.ft;t bufii mcun lcsift pislililin cllir
baiin (íislit .lúnssnii. sciii l'scsl i Sulu-
Itirniimm þ.ar scin j’clla stcudiir
skrifiift:
lv*4 licll mif4 silja i súlskini.
báll ii ból á bcrsMcfti;
þá u:cf*ftisl þar upp illlryni
of* lcrraft sb I á súftsvini.
Ilvcr. scm lcsift liclir (iisla. cl’iisl ckki
iiiii aft nú cr vur. ckki l inu'inun i j’jnft-
lifinu. Iicldur lika i bukmcnluntnn.
.lá. þuft scr bvcr maftnr Láki kcm
ur á þcim tim;i. scm fci*urslur bcfir
riumift upp yfir þjuft vurn.
()•* ckki cinunuis þ:ift:
Forsföa fyrra tölublaös Láka
F ullyeldistímaritíd
sem Halldór frá Laxnesi, Tómas
Guðmundsson, Sigurður Einarsson
og fleiri strákar gáfu út vorið
1919 án þess að hafa aldur til að
ábyrgjast orð sín á prenti
aö þeim fanst byltfngin f Rúss-
landi skifta mestu máli núna og
tilgángslaust aö vera aö hjaxa á
gömlum herópum úr laungu liön-
um stjórnarbyltingum suörf álfu.
Nokkrir voru blá raunsæir og ef
nefnt var frelsi svöruöu þeir af
bragöi: hvar eru penfngarnir?
Viö bjartsýnismenn töldum að
svona tfmarit mundi borga sig
strax: „skila aröi”. Þeir létt-
lyndu sögðu aö viö mundum vaöa
I peningum.
Einhvernegin skorti á dug I
okkur, má vera lfka sannfæríng-
arkraft, kanski aöeins bjór sem
til nægöi aö ná mönnum saman á
raunverulegan fund krlngum
borö. Ég held viö höfum aldrei
oröiö fleiri en fimm menn saman I
horni á Uppsölum, og vont kaffi. 1
þoku stendur þessi hugsjóna-
starfsemi fyrir mér núna. Ég
man aöeins eftir einum auk okkar
Tomma: þaö var Siguröur Einar-
sson. Nú reyndi á hugsjónina ef
hún var til. Viö ætluöum aö gefa
út rit. Viö ætluöum aö gera þjóö-
inni rúmrusk: og þó kanski um-
fram alt sjálfum okkur. Nú var
kominn tlmi til aö keyra niöur
grátljóðastefnuna sem geisaö
haföi I vetur.
Meöþvl Tómas haföi átt uppá-
stúngu aö ritinu og var auk þess
mjög prúöur i rithætti og ekki lik-
legur til aö fæla menn burt meö
hæpnum fullyrðlngum, þótti okk-
ur einhlítt áö hann skrifaði for-
ustugrein þá sem kæmi eftir
ávarpi okkar til þjóöarinnar. Sig-
uröur bauöst til aö leggja fram
kvæöi I samræmi viö stefnu rits-
ins og aö ööru leyti veröa hjálp-
legur til aö setja bæarbraginn á
þvi sviöi ásamt Tómasi. Afturá-
nokkur hánki þar sem hvorugur
okkar haföi náö aldri sem krafist
er samkvæmt prentlögum um
ábyrgöarmenn aö prentuöu mál-
gagni. ViÖ reyndum aö láta okkur
detta I hug einhvern góöan mann
sem heföi náö þessum aldri, og þó
ekki glatað eldi hugsjónarinnar:
en allir höföu þeir einhvern
snöggan blett. A endanum sagöi
Tommi, ætli viö veröum ekki
bara aö hætta viö þetta.”
,,Eigi þykir mér ráð
að vort blað heiti
eftir hundum”
En Halldóri fannst ófært aö ung
skáld hættu vegna ritstjóraleysis
viö ákvöröun um aö gefa út blað
sem átti aö valda aldahvörfum og
lofaöist til aö eira engu fyrr en
hann heföi haft upp á ritstjóra viö
hæfi. Kom honum þá I hug Pétur
Jakobsson frá Skollatúngu fyrir
noröan land sem haföi verið
kennari hans l bernsku, einn vet-
ur. Pétur var búfræðingur, kenn-
ari, skáld og lögfræðingur og seg-
ir Halldór um hann aö hann hafi
veriö gott skáld þar sem hann er
bestur en enn betri þar sem hann
er verstur. Hann fann Pétur aö
máli viö landbúnaöartilraunir
uppviö skólavöröu:
„Pétri var einsog mörgum
skagfirölngi lagiö aö tala I form-
legum tón, oft meö tlgulegu oröa-
vali sem mér er ekki leingitr ætl-
anda aö llkja eftir svo trútt sé.
Hann kvaöst nú hafa stúngiö reku
sinni I völlinn til þess aö hlýöa á
mál mitt og hvert svo sem erindi
Halldór Guöjónsson frá
Laxnesi 16 óra gamall
mitt væri, mundi hann eigi snúa
svo aftur til þessa verkfæris aö
ekki yröi söm trú hans viö mig, né
mundi slitna vinskapur okkar
forn. Sagöist hann hafa kynst
mörgum úngum mönnum I starfi
slnu og mundi heldur vilja þola
ámæli af öllum þeim en mér ein-
um. Hefur sjaldan veriö mælt svo
hofmannlega til mln: minti á kon-
únglegar tölur úr fornsögum.
Annaö jáyröi gaf hann mér
ekki: en sagöistþó aö minstakosti
vilja vera meö i ráöum um nafn-
gift þessa málgagns, sem viö
hefðum viljaö lúta svo lágt aö
hleypa af stokkunum undir hans
forsögn, og bæta svo heiminn.
Tölu sinni lauk hann meö linum
úr Hávamálum: Vinslnum / skal
maöur vinur vesa, / þeim og þess
vin: — en jók viö þessari dulræöu
athugasemd: Seg þú piltum meö
kveöju minni að þeir séu frjálsir
aö hverju sfnu oröi, og sé þeim
mln vegna heimilst aö „fara I
eyar / seröa þar meyar / kýr og
Tómas Guömundsson.
Skáldiö frá Soginu meö
rektorsáminningarnar I
bakvasanum
Siguröur Einarsson
bauöst til aö ieggja fram
kvæöi I samræmi viö
stefnu ritsins
Ritstjórinn Pétur Jakobsson. Sá
hann aldrei blaöiö?
kálfa / og keisarann sjáifan” sem
segir I fornri Grettisfærslu okkar
skagfiröinga.
Þvl fór fjarri aö ég væri oröinn
nógu vel aö mér I mannasiöum
fornsögunnar um þessar mundir.
Maöur betur aö sér I Islendinga-
sögum en ég mundi hafa vitað aö
neikvæöi algert er traustara svar
en jáyröi umvafiö hrósi og fllmi. 1
islensingasögum mundi maöur
svo heimsóttur sem Pétur
taka öxi sina og riöa eftir gestin-
um þegar hann væri kominn úr
örskotsfæri, og fara mikinn.
Ég sagöi Pétri samt, einsog
BLAÐ II
ekkert heföi I skorist, aö hug-
mynd okkar væri aö nefna blaöiö
eftir hundi þeim Garmi er foröum
vaktaöi Gnipahelli og gó, en
Pétur svaraöi I fornsagnastil:
Eigi þykir mér ráö aö vort blaö
heiti eftir hundum. Viö veltum
málinu fyrir okkur um stund. Ég
sá fljótt aö rök min varöandi
hundinn Garm voru fátækleg og
fann mig aftur oröinn námsvein
Péturs Jakobssonar. Ofaná þetta
bættist sú vitneskja , aö þó á Is-
landi hafi einlægt þótt hlægilegt
aö vera bifliufastur, lækkar þó Is-.
lenskingur aldrei svo mjög I sjálf-
svirðingu einsog þegar hann rekst
á annan Islending sem er honum
ofjarl I Eddu: þaö er einsog aö
vera búinn aö gleyma ömmu
sinni.
Þegar hér var komið sögu þótti
Pétri Jakobssyni mál til komið aö
taka af skariö og segja hug sinn I
þessu máli afdráttarlaust, og
ávarpar nú fornan lærisvein sinn
einsog hann væri aö tala á aöal-
fundi Ongmennafélags Islands, ef
ekki skátahreyflngarinnar:
Núnú, úrþvi þiö hafiö leitaö til
min, úngir menn, þá skal ég segja
ykkur úngum-mönnum sögu. Ég
rakst um daginn á bók þar sem
var kvæði. Þaö var Lákakvæöi.
Þetta er nokkuö g,ott kvæði. Ég
spái aö þaö eigi ^ftir(.aö veröa
súngiö áriö 2500,. Þaö er eftir Guö-
nHmd.;Bergþá£sfson. Hvur vár
hann? Hgnn-,Var aö visu ekki lik-
þrár maöur einsog Hallgrimur
Pétutsson samtlmaniáöur,, hans
og sýií'úngi minn. Afturámóti var
hann kreptur og visinn þar sem
hann lá yrkjándi á pallgölfinu i
Brandsbúö hjá Arnarstápa. Hann
mismunaöi sér úr*staö ýmist á
kviönum eöa þfóhnöppunum:
„hröktist áfram/’.einsog sagt var
um orm til formá. Hann orti aö
vlsu ekki um endurlausnarverkið
sem gerir af sjálfu sér öll skáld
góö sem um aö þaö fjalla, og alla
menn hólpna sem meö þaö fara;
en ef hanp heföi ort um þaö mundi
hann hafa veriö meira skáld en
Hallgrlmur Pétursson. Guö-
mundur Bergþórsson gat ekki
einusinni unniö aö mat slnum,
heldur slafraöi úr dalli einsog
hundur. Ég sagöi aö hann heföi
ortLákakvæöi meöan Hallgrlmur
var aö yrkja um frelsarann.
Andrarlmur þykja mér finar en
Hallgrimsrimur vil ég ekki, sagöi
trölliö. Hvur var Láki? Hlustiö,
úngir menn. Láki var streöill
vesturá Snæfellsnesi og barst á
sýrukútnum slnum gegnum flota
stórveldanna i miöju striöinu sem
þá var. Hann létti ekki för uns
hann haföi geingið meö þennan
legil fyrir stólkonúnginn af Kon-
stantlnópel, páfann i Róm,
soldáninn yfir Jerúsalem og
patrlarkann af Antioklu. Og höföu
buölúngar heims eigi fyr augum
bariö svo lágan manna og svo
ágætan sýrukút.
„Einginn las það.
Hvergi var þess
getið”
Kvæöiö um legilinn hans Láka
setti einn ljúfastur tónsmiöur
okkar viö lag laungu sföar. En viö
sem jókum viö blaöaútgáfu Is-
lenska fullveldisins, þó I litlu
væri, fórum aö ráöi ábyrgöar-
manns okkar Péturs Jakobsson-
ar, og nefndum blaðiö Láka. Arit-
un ritstjóra finst aö vísu ekki I
blaðinu, aöeins nafn Péturs
Jakobssonar meö stóru letri á
blaöhausnum. Vinstra megin við
nafn blaösins stendur smáleturs-
tilkynning þar sem segir aö skrif-
stofa blaösins sé á Vegamótastlg
9, sem hún sannanlega aldrei
var: afgreiösla á Laugavegi 13
hjá Guömundi fornbóksala Da-
viössyni.
Ekki geri ég ráö fyrir aö Pétur
minn Jakobsson hafi nokkru sinni
augum litiö þetta blaö, sem þó