Þjóðviljinn - 03.12.1978, Blaðsíða 6

Þjóðviljinn - 03.12.1978, Blaðsíða 6
6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 3. desember 1978 Sannsögulegar æviminningar skrifaðar af sannleiksást gegn annarlegum óargadýrum I kálgaröinum heima hjá sér til tvísýnnar baráttu um sálir þeirra sem taldir hafa smokrab sér i skoilabuxur. En væri hægt aö fá nánari útskýringu á titlin- um „Sögur úr seinni striöum”? — Já. Hann Þorleifur (Hauksson i Máli og menningu) var búinn aö skrifa ágætis um- sögn á bókarkápuna, þar sem drepiö er á samnefnara sagn- anna, þeas. skiptinguna i hinar tvær veraldir, hina æskilegu eöa draumaveröidina og svona hina raunverulegu veröld, sem viö búum i. Þá stakk ég upp á þvi, aö viö kölluöum bókina „Tvennir heimar”. En þá sagöi Þorleifur aö þaö væri ó- mögulegt, bókin yröi tekin sem spiritistabók. Þar meö breyttist bæöi umsögnin á bókarkápu og sjálfur titillinn. — Eru allar smásögurnar endurminningar? — ÞaÖ má segja þaö, já. Þær eru aö visu frá ýmsum skeiöum ævi minnar, en aö visu er tán-. ingaárunum sleppt. Þaö er best aö þegja yfir þeim. Eina sögu sagöi mér reyndar maöur, sem býr fyrir noröan og ein saga er frá Grænlandi, en hana uppliföi ég einnig, og þvi telst hún sann- söguleg. Þetta eru ekki smásög- * ur i eiginlegum skilningi, heldur frásagnir. Þaö er aöeins ein til- raun i bókinni til smásagna- geröar, og þaö er sagan sem þiö ætliö aö vera svo eiskulegir aö birta. En öll er bókin skrifuö meö mikilii viröingu fyrir sann- leikanum. Og nú veröuröu aö fyrirgefa, en þaö standa sölu- börn hérna fyrir utan og eru aö selja jólakort til styrktar sykur- sjúklingum, og þvi vil ég ó- mögulega missa af. Vestu sæll og blessaöur. — im Böövar Guðmundsson er löngu landskunnur fyrir söngvasmíöi, Ijóöa- gerö og leikritaskrif. Hins vegar er hann öllu óþekktari sem smá- sagnahöfundur eða frá- sagnaritari. I tilefni hinn- ar nýútkomnu bókar „Sögur úr seinni stríðum, hringdi Þjóðviljinn norð- ur til Akureyrar og spurði skáldið og menntaskóla- kennarann nánar um til- urð þessa smásagna- safns. — Elsta sagan er frá árinu 1970. Astasðan fyrir þvi, aö hún — A bókarkápu segir, aö þarna segi frá ýmsum striöum, allt frá strföi, sem menn heyja var skrifuö, er sú, aö ég var beö- inn að koma og skemmta á Al- þýðubandalagshátlö I Reykja- vöc. Ég var þá nýbyrjaöur aö raula lög eftir sjálfan mig, og átti ekki svo ýkja mörg í sarpin- um, svona ein tvö eöa þrjú, minnir mig. Ég var búinn aö kyrja þær visur hjá Hernáms- andstæðingum áöur, og þar sem þetta er mest sama fólkiö eins og þú veist, vildi ég helst hllfa samkomunni viöfrekari söng af minni hálfu. Nú — ég var nátt- urulega fátækur af efni, og þaö varö úr að ég settist niður og skráöi endurminningar mlnar i sannri frásögn, skrifaöri af mikilli sannleiksást. Þetta var sagan „Lltil saga, sem endar vel”. (Sjá söguna til hliöar) Hinar sögurnar hafa oröiö til ööru hverju siöan. Þessi bók er Böövar GuÖmundsson eiginlega úrval af ýmsum frá- sögnum, sem ég hef verið aö berja saman siöustu árin. endar vel Þeir þættir, — eöa réttara sagt þáttaskil, i llfi fólksins góöa i upp- sveitum Borgarfjaröar, sem standa mér hvaö greinilegast fyrir hugskotssjónum, eru bundn- ir tilkomu tveggja aöfluttra menningarfyrirbæra. Annars vegar var um aö ræöa mjög já- kvætt menningarfyrirbæri sem auöveldaði fólki lifsbaráttuna og bætti þaö sem brotið var, i orö- anna fyllstu merkingu. Þessi merki framfærandi menningar hlutgeröist i liki litillar limtúpu, og var í daglegu máli kallaöur „limiö sem limir allt”. Ég man nefnilega svo langt aftur aö neysluþjóöfélag haföi enn ekki hafist álslandi, — aö þaö var ólán aö týna vettlingi eöa brjóta disk. Þegar slikt geröist var leitaö aö hinum týnda vettlingi uns hann fannst, — eöa þá aö maöur sann- færöist um aö hvarf hans var yfir- náttúrulegt, ekki af mannavöld- um. Bryti maöur disk viö upp- vaskiö voru brotin hirt vandlega og þeim raöaö saman. Siöan voru þau boruö meö al, sem var mikiö yfirleguverk, — og loks saumuö saman meö seglgarni — eöa sel- garni eins og þaö hét I minni sveit. Alltfram á fulloröinsár hélt ég aö selir væru veiddir á færi úr þessu niösterka garni. t æsku minni var þaö ómissandi á hverj- um bæ. Meö tilkomu „limsins sem limir allt” hófst nýtt blómaskeiö I viö- geröum á brotnu leirtaui. Þótt diskur eöa jafnvel bolli, brotnaöi mélinu smærra var nú unnt aö lima meö þessu undralyfi þaö sem vonlaustheföi veriö meö öllu að bora. Margar voru þær ferö- irnar sem börn voru send meö túpuna góöu á milli bæja, ýmist til aö fá aö láni eöa lána. Þetta var á hinum sæiu timum sam- hyggjuog félagsanda, —■ áöur en einstaklingshyggjahófet til sveita meö viöeigandi samkeppni og hagvexti. Þannig þjónaöi „limiö sem limir allt” ekki einungis efiiahagslegum tilgangi heldur lika félagslegum. En svo gagn- merktsemhiöágætalim var, laut þaö aö lokum I lægra haldi fyrir markaössjönarmiöum neyslu- þjóöfélagsins sem engum boöum lýtur nema þeim tveimur töfra- oröum, framboöi og eftirspurn. Ég var enn ekki vaxinn upp úr siöustu stuttbuxunum mlnum þegar hætt var aö gera viö hluti sem biluöu eöa hrukku I sundur — og fariö aö kaupa nýja i staöinn. Þvi veröur ekki haldiö lengra á- fram aö sinni aö segja sögu lims- ins góöa sem limdi allt, — heldur snúiö aö hinum þáttaskilunum i lifi Borgfiröinga, og reyndar allra Islendinga, —hinu neikvæöa menningarfyrirbæri sem þvert ofan i gerðir iimsins góöa táknaöi blóö, skelfingu og dauöa. sem Fyrirbæriö hlutgeröist I iitlum, loönum ferfætlingi, hvers nafn var i fyrstu aldrei nefnt upphátt heldur hvislaö meö skelfingar- hrolli, — og hljómur þess voöa- orös var slíkur aö kettir reistu burst á baki og kolgrimmir Bækur á vetrar- markaði hundar stungu skotti á milli fóta, börn leituöu sér skjóls viö pilsfald móöur sinnar. Minkur, — hræðilegt nafn á enn hræðilegra dýri. Þetta var kvik- indi sem landnámsmenn flýöu foröum tiö i skógum Skandinaviu, kvikindiö sem þeir frómu forfeö- ur okkar á þjóöveldistima álitu svo hættulegt aö þeir settu það I lög sin aö hver sá maöur, sem sannur yröi aö þeirri sök aö flytja þaö lifandi til landsins, skyldi réttdræpur. Sjálfstæöi landsins glopruöu þessir okkar góöu for- feöur aövísuniöur, en kvikindinu vöröu þeir ströndina allt þar til erlendir aöilar tóku aö sér land- varnir Islendinga. Þaö sem siöar geröist þarf vlst ekki aö segja neinum. — Ekki heldur þaö hvernig vargurinn lagðist á varnariausa þjóöina. Þaö hefur reyndar oröið fólki helst til varn- ar aö þjappa sér saman i hnapp á Suöurnesjum. Sorgarsagan um fólksfækkun i sveitum landsins eftir landgöngu minksins skal þó ekki rakin lengra aö sinni. Min fyrstu kynni af dýrinu þvi voru reyndar sögur fulloröins fólks. Viöreist fólk, sem kom á heimili foreldra minna, haföi gjarnan skelfilegar sögur aö segja af framferöi villidýrsins. Hvar sem heiöarlegar varphænur fyrirfundust smaug djöfsi inn til þeirra, beit þær á barkann og drakk úr þeim blóöiö og raöaöi þeim svo i tvöfalda röö dauöum á gólfiö I hænsnakofanum. Viö han- anum snerti hann aldrei — og ég minnist þess aö um amk. einn fróman og grandvaran bónda var sagt aö hann heföi úrvinda af sorg og harmi snúiö einstæöan hanann úr hálsliöunum yfir jarö- neskum leifum stoltrar hænsna- hjaröar. Eöa þá um sauöburöinn. Þar sem óvætturinn var á annaö borö sest aö hirti þrælbeinið hvert lamb um leiöogþaö fæddist, beit baö á barkann, drakk úr þvi blóö- iö og smaug svo ofan i jöröina meöhrollvekjandi óhljóöi. Austur I Arnessýslu var sagt aö dýriö heföi dreöiö hest, klifraö upp afturfætur hans og klórað gat á kviöinn svo aö iörin féllu út. Vest- an af Snæfellsnesi bárust fréttir af gömlum manni sem haföi hlot- iö sömu örlög og hesturinn i Arnessýslu. Jafnvel blessaöar kýrnar fengu ekki aö vera i friöi fyrir vágestinum. Þaö þótti aö visu öruggt aö hann gæti ekki grandað þeim, en þar sem þaö bar viö aö nyt datt úr kúm um sumartlma þá gátu menn sér þess til aö helvlskur væri kominn á spena, enda alveg eftir ööru I fari hans að girnast spenvolga mjólk. Hroðalegastar þóttu þó aöfarir hans úti i hinni óspilltu náttúru. Hann át eggin úr hverju einasta fuglshreiöri, hann settist aö i fiskisælum ám og hirti hverja einustu bröndu sem þangaö leit- aöi og fyndi hann ekki lengur neitt kvikt til aö niöast á, þá beit hann gras og klóraði rof I svöröinn, guöi til skapraunar ogfjandanum til gleöi. En hvernig voru nú bændurnir búnir undir aö verja sig og slna fyrir vágestinum? Sumir vel, aörir illa eins og jafnan ber viö. Menn eitruöu fyrir kvikindiö. Minkurinn leit ekki viö eitrinu, — úrvals smalahundum þótti þaö ÍSLENSKAR ÆVISKRÁR Frá landnámstíma til ársloka 1965 Enn er unnt að fá öll bindin, en f upplag er þó mjög takmarkað. öll . sex bindi íslenskra æviskráa hafa I að geyma æviskrár nær 8000 ís- t lendinga frá landnámstimum til ' ársloka 1965 og er ritið eitt inesta | verk sem nokkru sinni hefur verið ' gefið út hér á landi um ættfræði og I persónusögu. Hið íslenska bókmenntafélag i PÖNTUNARSEÐILL Hið íslenska bókmenntafélag Vonarstræti 12, Reykjavik, sími 21960 I Ég óska inngöngu I Hiö isienska bókmenntafélag ■ Sendiö mér 6 bindi af ÍSI.ENSKUM ÆVISKRAM gegn póstkröfu. Verö til félagsmanna: ib. kr. 24.000.- + sölusk. Verö til utanfélagsmanna: ib. kr. 30.000.- + sölusk. ATII! Þetta verö gildir aöeins^^fl meöan upplag endist.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.