Þjóðviljinn - 03.12.1978, Blaðsíða 6
6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 3. desember 1978
Sannsögulegar
æviminningar
skrifaðar af
sannleiksást
gegn annarlegum óargadýrum I
kálgaröinum heima hjá sér til
tvísýnnar baráttu um sálir
þeirra sem taldir hafa smokrab
sér i skoilabuxur. En væri hægt
aö fá nánari útskýringu á titlin-
um „Sögur úr seinni striöum”?
— Já. Hann Þorleifur
(Hauksson i Máli og menningu)
var búinn aö skrifa ágætis um-
sögn á bókarkápuna, þar sem
drepiö er á samnefnara sagn-
anna, þeas. skiptinguna i hinar
tvær veraldir, hina æskilegu
eöa draumaveröidina og svona
hina raunverulegu veröld, sem
viö búum i. Þá stakk ég upp á
þvi, aö viö kölluöum bókina
„Tvennir heimar”. En þá
sagöi Þorleifur aö þaö væri ó-
mögulegt, bókin yröi tekin sem
spiritistabók. Þar meö breyttist
bæöi umsögnin á bókarkápu og
sjálfur titillinn.
— Eru allar smásögurnar
endurminningar?
— ÞaÖ má segja þaö, já. Þær
eru aö visu frá ýmsum skeiöum
ævi minnar, en aö visu er tán-.
ingaárunum sleppt. Þaö er best
aö þegja yfir þeim. Eina sögu
sagöi mér reyndar maöur, sem
býr fyrir noröan og ein saga er
frá Grænlandi, en hana uppliföi
ég einnig, og þvi telst hún sann-
söguleg. Þetta eru ekki smásög- *
ur i eiginlegum skilningi, heldur
frásagnir. Þaö er aöeins ein til-
raun i bókinni til smásagna-
geröar, og þaö er sagan sem þiö
ætliö aö vera svo eiskulegir aö
birta. En öll er bókin skrifuö
meö mikilii viröingu fyrir sann-
leikanum. Og nú veröuröu aö
fyrirgefa, en þaö standa sölu-
börn hérna fyrir utan og eru aö
selja jólakort til styrktar sykur-
sjúklingum, og þvi vil ég ó-
mögulega missa af. Vestu sæll
og blessaöur. — im
Böövar Guðmundsson
er löngu landskunnur
fyrir söngvasmíöi, Ijóöa-
gerö og leikritaskrif.
Hins vegar er hann öllu
óþekktari sem smá-
sagnahöfundur eða frá-
sagnaritari. I tilefni hinn-
ar nýútkomnu bókar
„Sögur úr seinni stríðum,
hringdi Þjóðviljinn norð-
ur til Akureyrar og spurði
skáldið og menntaskóla-
kennarann nánar um til-
urð þessa smásagna-
safns.
— Elsta sagan er frá árinu
1970. Astasðan fyrir þvi, aö hún
— A bókarkápu segir, aö
þarna segi frá ýmsum striöum,
allt frá strföi, sem menn heyja
var skrifuö, er sú, aö ég var beö-
inn að koma og skemmta á Al-
þýðubandalagshátlö I Reykja-
vöc. Ég var þá nýbyrjaöur aö
raula lög eftir sjálfan mig, og
átti ekki svo ýkja mörg í sarpin-
um, svona ein tvö eöa þrjú,
minnir mig. Ég var búinn aö
kyrja þær visur hjá Hernáms-
andstæðingum áöur, og þar sem
þetta er mest sama fólkiö eins
og þú veist, vildi ég helst hllfa
samkomunni viöfrekari söng af
minni hálfu. Nú — ég var nátt-
urulega fátækur af efni, og þaö
varö úr að ég settist niður og
skráöi endurminningar mlnar i
sannri frásögn, skrifaöri af
mikilli sannleiksást. Þetta var
sagan „Lltil saga, sem endar
vel”. (Sjá söguna til hliöar)
Hinar sögurnar hafa oröiö til
ööru hverju siöan. Þessi bók er
Böövar GuÖmundsson
eiginlega úrval af ýmsum frá-
sögnum, sem ég hef verið aö
berja saman siöustu árin.
endar vel
Þeir þættir, — eöa réttara sagt
þáttaskil, i llfi fólksins góöa i upp-
sveitum Borgarfjaröar, sem
standa mér hvaö greinilegast
fyrir hugskotssjónum, eru bundn-
ir tilkomu tveggja aöfluttra
menningarfyrirbæra. Annars
vegar var um aö ræöa mjög já-
kvætt menningarfyrirbæri sem
auöveldaði fólki lifsbaráttuna og
bætti þaö sem brotið var, i orö-
anna fyllstu merkingu. Þessi
merki framfærandi menningar
hlutgeröist i liki litillar limtúpu,
og var í daglegu máli kallaöur
„limiö sem limir allt”. Ég man
nefnilega svo langt aftur aö
neysluþjóöfélag haföi enn ekki
hafist álslandi, — aö þaö var ólán
aö týna vettlingi eöa brjóta disk.
Þegar slikt geröist var leitaö aö
hinum týnda vettlingi uns hann
fannst, — eöa þá aö maöur sann-
færöist um aö hvarf hans var yfir-
náttúrulegt, ekki af mannavöld-
um. Bryti maöur disk viö upp-
vaskiö voru brotin hirt vandlega
og þeim raöaö saman. Siöan voru
þau boruö meö al, sem var mikiö
yfirleguverk, — og loks saumuö
saman meö seglgarni — eöa sel-
garni eins og þaö hét I minni
sveit. Alltfram á fulloröinsár hélt
ég aö selir væru veiddir á færi úr
þessu niösterka garni. t æsku
minni var þaö ómissandi á hverj-
um bæ.
Meö tilkomu „limsins sem limir
allt” hófst nýtt blómaskeiö I viö-
geröum á brotnu leirtaui. Þótt
diskur eöa jafnvel bolli, brotnaöi
mélinu smærra var nú unnt aö
lima meö þessu undralyfi þaö
sem vonlaustheföi veriö meö öllu
að bora. Margar voru þær ferö-
irnar sem börn voru send meö
túpuna góöu á milli bæja, ýmist
til aö fá aö láni eöa lána. Þetta
var á hinum sæiu timum sam-
hyggjuog félagsanda, —■ áöur en
einstaklingshyggjahófet til sveita
meö viöeigandi samkeppni og
hagvexti. Þannig þjónaöi „limiö
sem limir allt” ekki einungis
efiiahagslegum tilgangi heldur
lika félagslegum. En svo gagn-
merktsemhiöágætalim var, laut
þaö aö lokum I lægra haldi fyrir
markaössjönarmiöum neyslu-
þjóöfélagsins sem engum boöum
lýtur nema þeim tveimur töfra-
oröum, framboöi og eftirspurn.
Ég var enn ekki vaxinn upp úr
siöustu stuttbuxunum mlnum
þegar hætt var aö gera viö hluti
sem biluöu eöa hrukku I sundur —
og fariö aö kaupa nýja i staöinn.
Þvi veröur ekki haldiö lengra á-
fram aö sinni aö segja sögu lims-
ins góöa sem limdi allt, — heldur
snúiö aö hinum þáttaskilunum i
lifi Borgfiröinga, og reyndar
allra Islendinga, —hinu neikvæöa
menningarfyrirbæri sem þvert
ofan i gerðir iimsins góöa táknaöi
blóö, skelfingu og dauöa.
sem
Fyrirbæriö hlutgeröist I iitlum,
loönum ferfætlingi, hvers nafn
var i fyrstu aldrei nefnt upphátt
heldur hvislaö meö skelfingar-
hrolli, — og hljómur þess voöa-
orös var slíkur aö kettir reistu
burst á baki og kolgrimmir
Bækur á
vetrar-
markaði
hundar stungu skotti á milli fóta,
börn leituöu sér skjóls viö pilsfald
móöur sinnar.
Minkur, — hræðilegt nafn á enn
hræðilegra dýri. Þetta var kvik-
indi sem landnámsmenn flýöu
foröum tiö i skógum Skandinaviu,
kvikindiö sem þeir frómu forfeö-
ur okkar á þjóöveldistima álitu
svo hættulegt aö þeir settu það I
lög sin aö hver sá maöur, sem
sannur yröi aö þeirri sök aö flytja
þaö lifandi til landsins, skyldi
réttdræpur. Sjálfstæöi landsins
glopruöu þessir okkar góöu for-
feöur aövísuniöur, en kvikindinu
vöröu þeir ströndina allt þar til
erlendir aöilar tóku aö sér land-
varnir Islendinga. Þaö sem siöar
geröist þarf vlst ekki aö segja
neinum. — Ekki heldur þaö
hvernig vargurinn lagðist á
varnariausa þjóöina. Þaö hefur
reyndar oröið fólki helst til varn-
ar aö þjappa sér saman i hnapp á
Suöurnesjum. Sorgarsagan um
fólksfækkun i sveitum landsins
eftir landgöngu minksins skal þó
ekki rakin lengra aö sinni.
Min fyrstu kynni af dýrinu þvi
voru reyndar sögur fulloröins
fólks. Viöreist fólk, sem kom á
heimili foreldra minna, haföi
gjarnan skelfilegar sögur aö
segja af framferöi villidýrsins.
Hvar sem heiöarlegar varphænur
fyrirfundust smaug djöfsi inn til
þeirra, beit þær á barkann og
drakk úr þeim blóöiö og raöaöi
þeim svo i tvöfalda röö dauöum á
gólfiö I hænsnakofanum. Viö han-
anum snerti hann aldrei — og ég
minnist þess aö um amk. einn
fróman og grandvaran bónda var
sagt aö hann heföi úrvinda af
sorg og harmi snúiö einstæöan
hanann úr hálsliöunum yfir jarö-
neskum leifum stoltrar hænsna-
hjaröar.
Eöa þá um sauöburöinn. Þar
sem óvætturinn var á annaö borö
sest aö hirti þrælbeinið hvert
lamb um leiöogþaö fæddist, beit
baö á barkann, drakk úr þvi blóö-
iö og smaug svo ofan i jöröina
meöhrollvekjandi óhljóöi. Austur
I Arnessýslu var sagt aö dýriö
heföi dreöiö hest, klifraö upp
afturfætur hans og klórað gat á
kviöinn svo aö iörin féllu út. Vest-
an af Snæfellsnesi bárust fréttir
af gömlum manni sem haföi hlot-
iö sömu örlög og hesturinn i
Arnessýslu. Jafnvel blessaöar
kýrnar fengu ekki aö vera i friöi
fyrir vágestinum. Þaö þótti aö
visu öruggt aö hann gæti ekki
grandað þeim, en þar sem þaö
bar viö aö nyt datt úr kúm um
sumartlma þá gátu menn sér þess
til aö helvlskur væri kominn á
spena, enda alveg eftir ööru I fari
hans að girnast spenvolga mjólk.
Hroðalegastar þóttu þó aöfarir
hans úti i hinni óspilltu náttúru.
Hann át eggin úr hverju einasta
fuglshreiöri, hann settist aö i
fiskisælum ám og hirti hverja
einustu bröndu sem þangaö leit-
aöi og fyndi hann ekki lengur neitt
kvikt til aö niöast á, þá beit hann
gras og klóraði rof I svöröinn,
guöi til skapraunar ogfjandanum
til gleöi.
En hvernig voru nú bændurnir
búnir undir aö verja sig og slna
fyrir vágestinum? Sumir vel,
aörir illa eins og jafnan ber viö.
Menn eitruöu fyrir kvikindiö.
Minkurinn leit ekki viö eitrinu, —
úrvals smalahundum þótti þaö
ÍSLENSKAR ÆVISKRÁR
Frá landnámstíma
til ársloka 1965
Enn er unnt að fá öll bindin, en f
upplag er þó mjög takmarkað. öll .
sex bindi íslenskra æviskráa hafa I
að geyma æviskrár nær 8000 ís- t
lendinga frá landnámstimum til '
ársloka 1965 og er ritið eitt inesta |
verk sem nokkru sinni hefur verið '
gefið út hér á landi um ættfræði og I
persónusögu.
Hið íslenska
bókmenntafélag i
PÖNTUNARSEÐILL
Hið íslenska bókmenntafélag
Vonarstræti 12, Reykjavik, sími 21960
I Ég óska inngöngu I Hiö isienska
bókmenntafélag
■ Sendiö mér 6 bindi af
ÍSI.ENSKUM ÆVISKRAM gegn
póstkröfu.
Verö til félagsmanna:
ib. kr. 24.000.- + sölusk.
Verö til utanfélagsmanna:
ib. kr. 30.000.- + sölusk.
ATII! Þetta verö gildir aöeins^^fl
meöan upplag endist.