Þjóðviljinn - 26.01.1979, Blaðsíða 7
Föstudagur 26. janúar 1979. — ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
Um nöldurskrif í tilefni af barnaári og hlutskipti
barna í samskiptum þeirra við voldugar
opinberar stofnanir
Höröur
Bergmann:
-
Hvernig eru börn undir-
okuð og látin mœta afgangi?
Ljóst er aft þaö verftur ansi
misþarft sem menn ætla aft taka
sér fyrir hendur á barnaári og
ekki mikils árangurs aft vænta
af þvl öllu. Mér finnst t.d. aft
harla ömurlegt yröi aft horfa á
þaft aft sU umræöa sem fram fer
i Þjóöviljanum i tilefni barna-
ársins myndi einkennast af háfti
og nöldri eins og geröist um sift-
ustu helgi. Flosi hefur auftvitaö
fulltleyfi til aft hæftast aö öllum
fræftingunum i Vikuskammti
sinum, en ég skil hinsvegar ekki
hvaft veldur nöldurskrifum eins
og Erla Siguröardóttir lætur frá
sér fara i sunnudagsblaftinu.
Þar segir m.a.: „Þaft á aft ræfta
málin. Röfla og rugla, rugla og
röfla, röfla og rausa, þU veist ér
meö lausa, segir i kvæftinu.
Leggja á drög aö hinu og þessu,
stinga upp á umbótum. Ekki
veröur sparaft viö sig. Hinar
mörgu og margvíslegu nefndir
munu tala og tala, hraftar og
hraöar, meira og meira, hærra
og hærra. úff. Þá er helvitis
krakkaárinu lokiö og timi kom-
inn til aft snUa sér aft ööru.”
Hugarástand sem skapar nei-
kvæft nöldurskrif af þessu tagi
má aft likindum skýra meö for-
sendum, sem hift sérstaka
stjórnmála- og þjóöfélags-
ástand sem vift bUum vift um
þessar mundir, hefur skapaft.
Ungt fólk sem uppfullt er af
áhuga á þjóftfélagsbreytingum,
þ.á m. breytingum á högum
barna, hlýtur aft hafa orftift fyrir
vonbrigftum meft vinstri stjórn i
landinu og i höfuftborginni.
„Þaft eru engir peningar til.”
Fjárhagsáætlanir rikis og borg-
ar fyrir árift 1979 bera ekki vott
um aft miklar breytingar séu I
vændum. Nýju stjórnendurnir
komast ekki úr sporunum enda
voru þeir kosnir til aft halda
uppi kaupmættinum. Litasjón-
varp er vifturkennd brýn nauft-
syn en skólar, sundlaugar og
dag vistunars tofnanir mega
bífta. Einkaneyslan hefur nú
orftiö forgang jafnt hjá vinstri-
og hægristjórnum enda gera
háttvirtir kjósendur, verkalýft-
urinn og verkalýftsforystan
meötalin, ekki mikift til aö verja
hlutsamneyslunnar ogeru jafn-
an reiftubúnir aft taka undir
sönginn um aö draga úr fram-
kvæmdum ríkisins, draga úr
svonefndri skattpiningu o.s.frv.
Þá er spurningin þessi: A aö
leggja árar i bát, gefast upp og
gefa sig nöldrinu algjörlega á
vald? Helst ekki. Enda þótt erf-
itt sé um þessar mundir aft afla
fjár til framkvæmda sem
marka skýr spor er verk aft
vinna á öftrum vettvangi og
engu siöur mikilvægt. Rétt
greining á vandamálum er for-
senda þess aft rétt sé viö þeim
brugftist. t þvl samhengi sem
hérum ræftir hefur þaö t.d. ótvi-
rætt gildi aö reyna aft greina
hvers konar undirokun börn búa
vift i samfélaginu og hvernig
þau eru látin sæta afgangi á
ýmsum sviftum. Meft skýrari
vitund um þetta aukast llkur á
aft hægt veröi aft breyta ástand-
inu. Hér er ekki rúm til aft fara
langt út i þessa sálma,einungis
vikiö stuttlega aft þvl hvernig
undirokun barna og lltilsvirfting
á þeim birtist I skólum, dagvist-
unarheimilum og sjónvarpi.
Skólinn er helsti vinnustaöur
barna og á aft skapa þeim
þroskavænleg skilyrfti og sjálf-
stæfti i hugsun og verki. Þó ráfta
þau sáralitlu á þessum vett-
vangi. Nemendur gætu hins
vegar auftveldlega verift meö i
ráftum um aftferftir, vinnutima
og hlé, skólareglur, búnaö hús-
næftis og skipan á skólalóft. Erf-
iöara er hins vegar aft gera
nemendur aft þátttakendum i
ákvörftunum um markmift og
inntak náms. Og erfitt reynist
þeim fullorftnu aft draga úr af-
skiptum sinum á þeim vett-
vangi sem nemendur ráöa
mestu, þ.e. félags- og tóm-
stunda- og skemmtanalifi innan
skólans.
Yfir grunnskólanum svífa
samræmd flokkunarpróf og
einkunnagjöf kennara I öllum
greinum, yfirleitt ekki l þeim
tilgangi aö útskýra og aöstofta
heldur dæma út frá mælikvörö-
um, sem sá sem dæmdur er, á
engan hlut i aö skapa. Siik
flokkun á sinn þátt i aft brjóta
niöur sjálfsviröingu og sjálfsálit
þeirrasem lenda i lægstu flokk-
unum og veldur áhugaleysi og
vanliftan hjá flestum i þessum
hluta nemendanna.
Forræftistilhneigingar innan
skólans styöjast viö sterkar
heföir. Þeir kennarar sem
starfa saman efta einn og einn
aft þvl aö brjóta þær niftur og
gefa nemendum aukinn Ihlutun-
arrétt og fleiri valkosti eiga
mikift og erfitt starf fyrir hönd-
um. Og þurfa aukinn stuöning i
lögum og reglugeröum.
Börn mæta líka lltilsvirftingu
innan skólans á annan, óbeinan
hátt. A vinnustaö þeirra jafnast
hvorki húsgögn, bækur efta önn-
ur tæki vift þaft sem gerist á
venjulegu heimili. Litprentaöar
kennslubækur á vönduftum
pappir heyra enn til undantekn-
inga enda þótt aörar barnabæk-
ur séu aft jafnafti þannig gerftar.
Kassettutækin, sem skólar
landsins hafa til aft nota i tungu-
málakennslunni, eru yfirleitt
ódýrasta rusl sem völ er á. A
fáum heimilum eru jafn léleg
hljómflutningstæki nú á dögum
og eru i skólanum, enda er þaft i
samræmi viö útbreitt oft ómeft-
vitaft viöhorf til barna, sem fel-
ur í sér aft handa þeim sé hift
lakasta og ómerkilegasta full-
gott.
Ég er ekki nógu kunnugur
dagvistunarheimilum til aft
þoraaft fullyrfta mikift um hlut-
skipti barna sem þar dvelja.
Ljóst er þó aft almennt er enn
litiö fremur á þau sem geymslu-
staft en uppeldisstofnun. Fátæk-
legur búnaöur margra þeirra
innandyra og utan ber vott um
sömu vifthorf og lýst var hér á
undan. Skilningur á nauösyn
gófts rýmis og fjölþættra at-
hafnamöguleika barnanna á
þessum vettvangi fer þó vax-
andi ekki sist vegna viftleitni
þeirra sem þar starfa til aft
breyta viöhorfum. Hins vegar
eru enn næsta fáir leikvellir i
landinu sem geta státaft af fýr-
irmyndarbúnafti.
Aft lokum fáein orft um annars
konar opinbera stofnun sem
börn hafa mikil samskipti vift,
sjónvarpift. Hvernig birtist lit-
ilsvirfting á börnum þar? Af
blaftaskrifum aft dæma virftast
æ fleiri vera aft vakna til vitund-
ar um aft eitthvaö sé bogiö vift
þann sérstaklega barnatima
sem þarerboftift uppá.úr þvl aft
börnin nenni varla aft horfa á
hann lengur. Hins vegar er
naumast ástæöa til þess fyrir
fólk aöhella séryfir stjórnendur
þessara þátta. Þeir sem ráfta
tækjum og fé innan stofaunar-
innar ráfta meira um hina öm-
urlegu útkomu. Stjórnendum
þáttanna er skömmtuft aftstafta
sem leiftir til þess stirftbusalega
fúskbrags sem fylgir einatt
þessum þáttum. Helst virftist
þurfa aö taka efnift upp frá
sama sjónarhomi vift eitt borft.
Allt einkennist af því aö hér er
þess gætt aft kosta ekki miklu
til, spara búnaftogtima. Silfur-
tungl fyrir þá fullorftnu mega
hins vegar glitra.
Vitaskuld nota börn annaö
efni sjónvarpsins meira og
minna oglenda þar á sama báti
ogþeir fullorönu. Þau geta notift
meö þeim allra sætu fræftslu-
myndanna um fiska, skordýr,
fugla, fjallstinda og eyftieyjar,
spennandi ameriskra biómynda
og enskra framhaldsmynda-
þátta, alls þessa flotta ogsnurf-
usafta afþreyingarefnis sem
stjórnendur sjónvarpsins senda
út I „hinum áhrifamikla fjöl-
miftli” sinum. Þar er ekki mikil
hætta á aft börn fái aft sjá eftli-
lega, trúverftuga mynd af sjálf-
um sér og aöstæöum slnum i
samfélaginu meft þeim and-
stæöum sem I henni má greina.
Andstæöum sem i þvi felast aft
búa vift forræfti efta sjálfræfti,
auftlegöefta fátækt, skilning efta
skilningsleysi. Raunar er þetta
ekki nema angi af því allsherj-
arhlutverki sem islenska valda-
stéttin hefur markaö þessum
fjölmiölum sinum, þ.e. svæfa og
gefa nammi.
Hér hefur verift fjallaft laus-
lega um eina hlift á hlutskipti
barna i samskiptum þeirra vift
voldugar opinberar stofnanir,
þ.e.a.s. hvernig þau fela i sér
lítilsvirftingu á börnum og stifar
forræftistilhneigingar. Aft sjálf-
sögftu er fjölskyldan og heimilift
sá vettvangur sem mestu ræftur
um hlutskipti barna aft þessu
leyti. Þar getur hins vegar ekki
veriö um neina heildarmynd aö
ræfta, aftstæftur barna innan
fjölskyldu sinnar geta verift eins
ólikar og dagur og nótt. Annars
vegar eru mörkin dregin af
miklu sjálfræfti, athafnarfrelsi
ogþátttöku I ákvörftunum, hins-
vegar ósveigjanlegu forræfti,
takmörkuöu athafnafrelsi og
engri þátttöku I ákvörftunum.
Vonandi á sú umræfta sem
fram fer i ár um hagi og þarfir
barna eftir aö skýra margt bet-
ur um þetta efni en hér hefúr
tekist. Meö þvi skapast mögu-
leikar á aö breyta og tala um —
þó siöar verfti.
Timaritift „Skák” hefur á
undanförnum árum sýnt þaö lofs-
verfta framtak aö gefa út meö
reglulegu millibili eina efta fleiri
skákbækur. Meft tilliti til þess aö
ekki hefur verift um auftugan garft
aft gresja i skákbókmenntum ís-
lendinga er hér um þarft verk aft
ræöa. Nokkrar þær bækur sem
gefnar hafa veriö út eru sérlega
Ad hugsa eins og stórmeistari
góftar s.s. „Fléttan” eftir rúss-
neska skákm ei starann
Romanovski. „Hvernig ég varft
heimsmeistari” eftir Tal, bók
sem er hverjum þeim sem ætlar
sér aft verfta heimsmeistari I
skák algerlega ómissandi. „Vift
skákborftift I aldarfjórftung” eftir
Friftrik Ölafsson er sannkallaftur
kjörgripur þó Friörik komist þar
hvergi nærri ritsmlö sinni um ein-
vlgi aldarinnar sem Almenna
bókafélagift gaf út á sinum tima.
Síftasta bókin sem út kom er
„Hugsaftu eins og stórmeistari” i
þýöingu Jóhanns Arnar. Hér er
um aö ræfta mjög óvenjulega
skákbók sem fjallar um hugsun
nútíma stórmeistara á meftan á
skák stendur. Þaö sem gerir bók-
ina helst athyglisverfta er fyrsti
kafli hennar, en þar setur Kotov
fram aöferö slna til aft kryfja
hverja stöftu á sem fljótlegastan
og nákvæmastan hátt. Nafnift á
kaflanum „Tré sundur-
greiningarinnar” segir raunar
mikift um innihald hans. í stuttu
máli er hér rætt um flokkun allra
hugsanlegra afbrigfta. Dæmi:
Boleslavski — Kotov
Hvaft geristeftir 1. Rd4.Hverjir
eru varnarleikirnir. Sérhver
slikur er ein grein, og út frá
hverri grein koma svo smá-
greinar og kvistir. Sambærilega
krufningaraftferft má t.d. finna i
málmyndunarfræfti.
Höfundur kemur vifta viö i bók
sinni og gerir öllum mögulegum
(og ómögulegum) hlutum skil s.s.
fingurbrjótum, ósjálfráftum vift-
brögftum, tlmahraki, mifttafli,
endatafli, miftborfti, lokuftu mift-
borfti o.fl.
Þýöing Jóhanns Arnar hefur
tekist allvel þó aft ég persónulega
kunni ekki aft meta nokkur nýyröi
hans. Þá finnst mér þýöandi vega
nokkuft aö frændum vorum
Færeyingum I eftirfarandi um-
sögn: „Arift 1950fórum vift Smys-
lov til Færeyja og kepptum þar á
alþjóftlegu móti. Meft i förinni var
hinn reyndi meistari Makagonov
og ég gleymi aldrei ráölegg-
ingunni sem hann gaf okkur áftur
en keppnin hófst: Flækift ekki
taflift, þvi skylduft þift gera slikt.
Skiptift uppá drottningunni og
skiljift eftir 2-3 menn á borftinu.
Þá eruft þift öruggir meft vinn-
ing”.
Hiö rétta I frásögninni er:
„Arift 1950 fórum vift Smyslov til
Feneyja....” Þaft kann þó aft vera,
aö þannig megi meöhöndla
Færeyinga.
Umgjörft og útlit þessarar
bókar er eins og best verftur á
kosift og textinn auftlæsilegur.
Hún kom fyrir nokkrum árum i
verslanir, á ensku, en þeir skák-
menn sem ekki hafa komist yfir
hana enn og hafa áhuga á aft bæta
sig ættu hiklaust aft fá sér eintak.
Álagningarstofn
byggingagjaldsins
Blaftinu hefur borist tilkynning frá Hagstofu lslands, þar sem gerft er
grein fyrir áætluftum byggingarkostnafti húsnæftis sem greifta þarf af
hift nýja nýbyggingargjald. Frumvarp um þaft var samþykkt á Alþingi
skömmu fyrir jól og gerir þaft ráft fyrir aft greidd verfti 2% af brúttó-
kostnafti bygginga annarra en ibúftarhúsnæöis og greiftist þaft áftur en
framkvæmdir hefjast. Hagstofan áætlar byggingakostnaftinn I sam-
ræmi vift útreikninga Rannsóknastofnunar Byggingariftnaftarins og
Byggingastofnunar landbúnaftarins. Á rúmmetra
Gildir timabilift 15. janúar til 30.júni mannvirkis, kr.
1. Skrifstofuhúsnæfti.........................................40.000
2. Verslunarhúsnæfti..........................................40.000
3. Iönaftarhúsnæöi............................................20.000
4. Vörugeymsluhúsnæfti, annaft en þaft, er um ræftir i liö 5h .. 17.000
5. Landbúnaöarmannvirki:
a. Hlaöa, steinhús eöa stálgrindahús
Fyrir þurrhey............................................6.000
Fyrirvothey (flatgryfja).................................8.000
b. Votheysturn, votheysgryfja ............................12.000
c. Fjós (byggt ofan á haughús) ...........................16.000
d. Mjólkurhús ............................................28.000
e. Haughús ...............................................10.000
f. Fjárhús (meftkjallara efta án hans) ....................7.000
g. Hesthús, svinahús, alifuglahús.........................15.000
h. Geymsla:
Kartöflugeymsla ........................................14.000
önnur geymsla, einangruö aft einhverju efta öllu leyti .12.000
önnur geymsla, óeinangruft...............................8.000
i. Grófturhús..............................................9.000
Ef ekki er tekift annaft fram, er hér miftaö viö byggingar meft út-
veggjum úr steini, hlöftnum efta steyptum.
I liftnum 1 — 4 er einvöröungu miftaft vift einangruö hús. I lift 5a-i er
miftaft vift óeinangraftar byggingar, nema I lift 5c, 5d og 5 g, svo og aö
þvi er varöar kartöflugeymslu o.fl.
Iftnaftarhúsnæfti samkvæmt liö 3 hér fyrir ofan tekur til hvers konar
iönaftarbygginga, þaft er til mannvirkja fyrir starfsemi, er fellur undir
flokka 2 og 3 I atvinnuvegaflokkun Hagstofunnar, sem birt er árlega I
Hagtiftindum, siftast i júnlblafti þeirra 1978. Samkvæmt þessu teljast
t.d. sláturhús og önnur vinnsluhús búvöru svo og hvers konar
byggingar til sjávarvöruvinnslu til iftnaftarhúsnæftis.