Þjóðviljinn - 04.07.1979, Síða 8

Þjóðviljinn - 04.07.1979, Síða 8
8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 4. júil 1979 Um þessar mundir er sýnt i Stokkhólmi leikrit um rússnesku byltingar- konuna Alexöndru Kollontaj. Sýningin hefur vakið mikla athygli fyrir sérstæða sviðsetn- ingu Alfs Sjöbergs og túlkun leikkonunnar Margarete Krook. Sjálft leikritið þykir athyglis- vert og spennandi/ enda er f jallað um spurningar sem löngum hafa verið áleitnar, hugsjónir og draumar byltingarinnar annars vegar og hinn harða veruleika hins veg- ar sem kæfir draumana. Auk þessa birtast á sviðinu persónur sem frægar eru af spjöldum sögunnar og sem enn valda deilum og klofningi sósíalista um heim allan þeirra á meðal Lenin, Trotsky og Stalin. Þróun byltingarinnar I Rúss- landi, Stalinstiminn og áhrif Sovétrlkjanna á verkalýðsbar- áttu I Evrópu hafa fram á þenn- an dag veriö sósialistum um- Teikning Albert Engström af Koiiontaj. ,V'l\ Saga þeirra verður hliðstæð sögu hennar, þeir hverfa einn af öðrum, hugsjónir þeirra falla ekki I kramið, þeim verður ómögulegt að starfa þeir flýja land, fremja sjálfsmorð eða verða hreinsunum að bráð. Að lokum er aðeins einn eftir ásamt Kollontaj. Leikurinn hefst með ræðu Kollontaj á flokksþinginu ’21, þar koma þeir Lenin og Trotský fram og svara henni, slðan er ævi hennar fylgt þar til hún deyr gömul og vonsvikin kona árið 1951. Það er dregið fram hvernig hugsjónir hennar veröa aö láta I minni pokann andspænis hörö- um veruleika. 1 Dagens Nyheter er sagt að leikkonan Margarete Krook sýni Kollontaj sem konu „sem dreymdi um að sameina sósialismann frelsi og gagnrýni hreinskilni og hugarflugi. Undir lokin er hún orðin gömul og bit- ur. Hún á erfitt með að tjá sig óg þegar sonur hennar Sergej ásakar hana um að vera trú glæpsamlegu kerfi — snýr hún sér undan sorgbitin”. (DN 6. mal). Verkið er ekki eingöngu um ltf Kollontaj heldur einnig um það að halda lifi I hugsjónaeldinum og halda sinni pólitisku sann- færingu þrátt fyrir andbyr og vonbrigði. Leikurinn fjallar I og var ein af hetjum byltingarinn- ar. Hann var sjóliöi og var meðal þeirra sem tóku völdin á herskipinu Aróru, sigldi upp Nevu og hóf skothriö á Vetrar- höllina 1917. SIBar braut hann á bak aftur uppreisn sjóliðanna I Kronstadt áriö 1920 sem kröföust þess aö verkamanna- ráðin fengju öll völd I slnar hendur. Það blóðbað er eitt um- deildasta atvik I sögu byltingar- innar. Arið 1937 situr hann I fangels- inu og Kollontaj býðst til að reyna að bjarga llfi hans. Hann neitar og segir: „Mér er léttir að því að fórna llfi minu, til að sýna að flokkurinn getur krafist alls. Ég meina það. Annars væri lif mitt tilgangslaust”. Hann er tilbúinn til að yfirgefa hana og fórna lífi slnu fyrir flokkinn, llkt og hún yfirgaf hann alltaf þegar flokksstarfið kallaöi. Enn á ný er stillt upp andstæöum fórnar- lundar og flokkstrúar gegn frelsisþrá og ást. Leikritiö um Kollontaj tekur fyrir sigildar spurningar um fólk sem fórnar öllu slnu fyrir baráttu og hugsjónir en verður að horfa upp á þær verða að engu, byltingarbaráttan leiddi af sér borgarastyrjöld, innrás erlendra rikja, áratuga stétta- baráttu, hungursneyð og hreins- anir? Hvaö verður um fagrar Örlög byltingarmanna Leikrit um Alexöndru Kollontaj á fjölunum í Stokkhólmi hugsunarefni. Við munum eftir leikritinu hans Vésteins, „Stalin er ekki hér” sem fjallaði um gamlan sóslalista og fjölskyldu hans. Skáldsögur og leikrit hafa verið skrifuð til að gera upp við fortlöina og til að deila á nú- tiöina. Það nýjasta sem vakiö hefur athygli er leikritið „Kollontaj” eftir sænsku skáldkonuna Agnete Pleijel. Fyrsti kvenráðherrann Alexandra Kollontaj er ein frægasta persóna rússnesku byltingarinnar. Hún tilheyrði vinstra armi Bolsévikaflokks- ins og sat I miðstjórn hans I byltingunni. Henni var falið aö taka við embætti félags- málaráðherra eftir byltingu og varð þar meö fyrst kvenna I Evrópu til að setjast I ráðherrastól. A ráð- herratlma hennar voru gerðar mjög róttækar breytingar á fjöl- skyldulögum I Sovét. Skilnaöir voru leyfðir, fóstureyðingar urðu frjálsar og hún vildi gera konum auöveldara að komast út á vinnumarkaðinn. Kollontaj þótti róttæk I meira lagi svo mjög aö margur sovétborgarinn hneykslaöist. Hún predikaði frjálsar ástir, vildi auka þátt samfélagsins I uppeldi barna og losa konur undan kúgun heimilis og fjölskyldu. Það hefur veriö sagt, að frá þvi að Kollontaj var uppi hafi fátt nýtt komiö fram I jafn- réttisbaráttu kvenn^svo fram- sækin og róttæk var hún. Kollontaj var ekki aöeins virk sem stjómmálamaður, hún var iöin við skriftir og liggja eftir hana mörg verk um sögu og stööu kvenna, auk stuttrar ævi- sögu. Kollontaj var mörgum gleymd þar til hún komst aftur I sviðsljósið eftir að kvenna- hreyfingin nýja dró verk hennar upp úr rykföllnum kistlum bók- salanna. Lifði ein af A slðustu árum hafa verk hennar verið gefin út aö nýju og má t.d. nefna ævisöguágrip hennar I einkar fróölegri útgáfu. Hún ritskoöaði handritið ræki- lega sjálf þegar það kom fyrst út, en I seinni útgáfum hafa menn komist I frumritið og má þar sjá hvernig hún strikar út allt það sem gæti oröiö henni hættulegt hjá skriffinskubákn- inu i Sovét. A flokksþinginu 1921 komst Kollontaj I andstöðu við Lenin og rlkjandi öfl I flokknum. Hún gagnrýndi harðlega vaxandi miöstjórnarvald, minnkandi frelsi og vaxandi skriffinsku. Þetta þing samþykkti einhverj- ar róttækustu yfirlýsingar um jafnréttis-og fjölskyldumál sem til þess tima höfðu litið dagsins ljós en stefna vinstri armsins varð undir. Kollontaj lét af em- bætti, og var nokkru seinna gerö að sendiherra. Einhverra hluta vegna hélt Stalin hlifiskildi yfir henniog hún var eini félagi mið- stjórnar Bolsévlkaflokksins frá dögum októberbyltingarinnar sem lifði af hreinsanir Stalíns- timans og slöari heimstyrjöld- ina. Skáldið segir söguna Þessi merka kona og ævi hennar er til umfjöllunar á stóra sviðinu á Dramaten I Stokk- hólmi. Það er hinn 75 ára gamli leik- ari og leikstjóri Alf Sjöberg sem stýrir verkinu. Hann þekkir sjálfur þann tlma sem leikurinn gerist á, tima futurisma og framúrstefnuleikhúss. 1 Sovét- rlkjunum var hópur listamanna sem dýrkaöi frumleikann I list- inni og það eru einmitt þeir listamenn sem skapa umgerð leikritsins. Á senunni birtist skáldið Majakovski og hópur meö honum sem tengir saman atriöin og segir sögu Kollontaj. með um þaö að sætta sig við veruleikann, rata meöalveginn, um það að trúa á möguleika mannsins og að trúa á sjálfan sig. Kollontaj reynir að sameina hugsjónir og veruleika. Mörg atriði I leikritinu þykja afar sterk og áhrifamikil. Flest- ir gagnrýnendur nefna fund þeirra Stalíns og Kollontaj sem ekki á sér neina stoð I veru- leikanum. Þeim er stillt upp sem andstæðum, hann er hinn ábyrgi landsfaöir en hún er full- trúi drauma sóslalismans sem ekki hafa ræst. Fórnir og frelsi 1 öðru atriði heimsækir Kollontaj seinni mann sinn I fangelsi. Hann hét Dybenko og hugsjónir við sllkar aðstæður? Gagnrýnendum ber saman um aö I uppsetningu Alf Sjö- bergs séu persónurnar ljóslif- andi komnar, sjálf veraldarsag- an er á sviðinu, þar sem mann- legir kraftar takast á. 1 sam- vinnu þeirra Sjöbergs og Pleijels verður verkið leikhús- afrek sem um leið undirstrikar hlutverk listarinnar: að gagn- rýna, vekja löngun, skilgreina og gera uppreisn gegn öllu stöðnuðu og dauöu. Kollontaj ætlaði sér svipað hlutverk, hún beiö ósigur, en það gerir listin ekki. Hún lifir áfram og endur- nýjast, þaö er hennar eöli. —ká (Byggt á Dagens Nyheter og Norska Dagblaðinu) Fundi þeirra Stalins og Kollontaj ber saman á sviöi Dramaten I Stokkhólmi. 1 hiutverkunum eru Car Axel Heimknert og Margarete Krook.

x

Þjóðviljinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.