Þjóðviljinn - 04.07.1979, Síða 8
8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 4. júil 1979
Um þessar mundir er
sýnt i Stokkhólmi leikrit
um rússnesku byltingar-
konuna Alexöndru
Kollontaj. Sýningin
hefur vakið mikla athygli
fyrir sérstæða sviðsetn-
ingu Alfs Sjöbergs og
túlkun leikkonunnar
Margarete Krook. Sjálft
leikritið þykir athyglis-
vert og spennandi/ enda
er f jallað um spurningar
sem löngum hafa verið
áleitnar, hugsjónir og
draumar byltingarinnar
annars vegar og hinn
harða veruleika hins veg-
ar sem kæfir draumana.
Auk þessa birtast á
sviðinu persónur sem
frægar eru af spjöldum
sögunnar og sem enn
valda deilum og klofningi
sósíalista um heim allan
þeirra á meðal Lenin,
Trotsky og Stalin.
Þróun byltingarinnar I Rúss-
landi, Stalinstiminn og áhrif
Sovétrlkjanna á verkalýðsbar-
áttu I Evrópu hafa fram á þenn-
an dag veriö sósialistum um-
Teikning Albert Engström
af Koiiontaj.
,V'l\
Saga þeirra verður hliðstæð
sögu hennar, þeir hverfa einn af
öðrum, hugsjónir þeirra falla
ekki I kramið, þeim verður
ómögulegt að starfa þeir flýja
land, fremja sjálfsmorð eða
verða hreinsunum að bráð. Að
lokum er aðeins einn eftir ásamt
Kollontaj.
Leikurinn hefst með ræðu
Kollontaj á flokksþinginu ’21,
þar koma þeir Lenin og Trotský
fram og svara henni, slðan er
ævi hennar fylgt þar til hún deyr
gömul og vonsvikin kona árið
1951.
Það er dregið fram hvernig
hugsjónir hennar veröa aö láta I
minni pokann andspænis hörö-
um veruleika. 1 Dagens Nyheter
er sagt að leikkonan Margarete
Krook sýni Kollontaj sem konu
„sem dreymdi um að sameina
sósialismann frelsi og gagnrýni
hreinskilni og hugarflugi. Undir
lokin er hún orðin gömul og bit-
ur. Hún á erfitt með að tjá sig óg
þegar sonur hennar Sergej
ásakar hana um að vera trú
glæpsamlegu kerfi — snýr hún
sér undan sorgbitin”. (DN 6.
mal).
Verkið er ekki eingöngu um ltf
Kollontaj heldur einnig um það
að halda lifi I hugsjónaeldinum
og halda sinni pólitisku sann-
færingu þrátt fyrir andbyr og
vonbrigði. Leikurinn fjallar I og
var ein af hetjum byltingarinn-
ar. Hann var sjóliöi og var
meðal þeirra sem tóku völdin á
herskipinu Aróru, sigldi upp
Nevu og hóf skothriö á Vetrar-
höllina 1917. SIBar braut hann á
bak aftur uppreisn sjóliðanna I
Kronstadt áriö 1920 sem
kröföust þess aö verkamanna-
ráðin fengju öll völd I slnar
hendur. Það blóðbað er eitt um-
deildasta atvik I sögu byltingar-
innar.
Arið 1937 situr hann I fangels-
inu og Kollontaj býðst til að
reyna að bjarga llfi hans. Hann
neitar og segir: „Mér er léttir
að því að fórna llfi minu, til að
sýna að flokkurinn getur krafist
alls. Ég meina það. Annars væri
lif mitt tilgangslaust”. Hann er
tilbúinn til að yfirgefa hana og
fórna lífi slnu fyrir flokkinn, llkt
og hún yfirgaf hann alltaf þegar
flokksstarfið kallaöi. Enn á ný
er stillt upp andstæöum fórnar-
lundar og flokkstrúar gegn
frelsisþrá og ást.
Leikritiö um Kollontaj tekur
fyrir sigildar spurningar um
fólk sem fórnar öllu slnu fyrir
baráttu og hugsjónir en verður
að horfa upp á þær verða að
engu, byltingarbaráttan leiddi
af sér borgarastyrjöld, innrás
erlendra rikja, áratuga stétta-
baráttu, hungursneyð og hreins-
anir? Hvaö verður um fagrar
Örlög byltingarmanna
Leikrit um Alexöndru Kollontaj á fjölunum í Stokkhólmi
hugsunarefni. Við munum eftir
leikritinu hans Vésteins, „Stalin
er ekki hér” sem fjallaði um
gamlan sóslalista og fjölskyldu
hans. Skáldsögur og leikrit hafa
verið skrifuð til að gera upp við
fortlöina og til að deila á nú-
tiöina.
Það nýjasta sem vakiö hefur
athygli er leikritið „Kollontaj”
eftir sænsku skáldkonuna
Agnete Pleijel.
Fyrsti kvenráðherrann
Alexandra Kollontaj er ein
frægasta persóna rússnesku
byltingarinnar. Hún tilheyrði
vinstra armi Bolsévikaflokks-
ins og sat I miðstjórn hans I
byltingunni. Henni var falið
aö taka við embætti félags-
málaráðherra eftir byltingu
og varð þar meö fyrst
kvenna I Evrópu til að
setjast I ráðherrastól. A ráð-
herratlma hennar voru gerðar
mjög róttækar breytingar á fjöl-
skyldulögum I Sovét. Skilnaöir
voru leyfðir, fóstureyðingar
urðu frjálsar og hún vildi gera
konum auöveldara að komast út
á vinnumarkaðinn. Kollontaj
þótti róttæk I meira lagi svo
mjög aö margur sovétborgarinn
hneykslaöist. Hún predikaði
frjálsar ástir, vildi auka þátt
samfélagsins I uppeldi barna og
losa konur undan kúgun
heimilis og fjölskyldu.
Það hefur veriö sagt, að frá
þvi að Kollontaj var uppi hafi
fátt nýtt komiö fram I jafn-
réttisbaráttu kvenn^svo fram-
sækin og róttæk var hún.
Kollontaj var ekki aöeins virk
sem stjómmálamaður, hún var
iöin við skriftir og liggja eftir
hana mörg verk um sögu og
stööu kvenna, auk stuttrar ævi-
sögu. Kollontaj var mörgum
gleymd þar til hún komst aftur I
sviðsljósið eftir að kvenna-
hreyfingin nýja dró verk hennar
upp úr rykföllnum kistlum bók-
salanna.
Lifði ein af
A slðustu árum hafa verk
hennar verið gefin út aö nýju og
má t.d. nefna ævisöguágrip
hennar I einkar fróölegri útgáfu.
Hún ritskoöaði handritið ræki-
lega sjálf þegar það kom fyrst
út, en I seinni útgáfum hafa
menn komist I frumritið og má
þar sjá hvernig hún strikar út
allt það sem gæti oröiö henni
hættulegt hjá skriffinskubákn-
inu i Sovét.
A flokksþinginu 1921 komst
Kollontaj I andstöðu við Lenin
og rlkjandi öfl I flokknum. Hún
gagnrýndi harðlega vaxandi
miöstjórnarvald, minnkandi
frelsi og vaxandi skriffinsku.
Þetta þing samþykkti einhverj-
ar róttækustu yfirlýsingar um
jafnréttis-og fjölskyldumál sem
til þess tima höfðu litið dagsins
ljós en stefna vinstri armsins
varð undir. Kollontaj lét af em-
bætti, og var nokkru seinna gerö
að sendiherra. Einhverra hluta
vegna hélt Stalin hlifiskildi yfir
henniog hún var eini félagi mið-
stjórnar Bolsévlkaflokksins frá
dögum októberbyltingarinnar
sem lifði af hreinsanir Stalíns-
timans og slöari heimstyrjöld-
ina.
Skáldið segir söguna
Þessi merka kona og ævi
hennar er til umfjöllunar á stóra
sviðinu á Dramaten I Stokk-
hólmi.
Það er hinn 75 ára gamli leik-
ari og leikstjóri Alf Sjöberg sem
stýrir verkinu. Hann þekkir
sjálfur þann tlma sem leikurinn
gerist á, tima futurisma og
framúrstefnuleikhúss. 1 Sovét-
rlkjunum var hópur listamanna
sem dýrkaöi frumleikann I list-
inni og það eru einmitt þeir
listamenn sem skapa umgerð
leikritsins. Á senunni birtist
skáldið Majakovski og hópur
meö honum sem tengir saman
atriöin og segir sögu Kollontaj.
með um þaö að sætta sig við
veruleikann, rata meöalveginn,
um það að trúa á möguleika
mannsins og að trúa á sjálfan
sig. Kollontaj reynir að sameina
hugsjónir og veruleika.
Mörg atriði I leikritinu þykja
afar sterk og áhrifamikil. Flest-
ir gagnrýnendur nefna fund
þeirra Stalíns og Kollontaj sem
ekki á sér neina stoð I veru-
leikanum. Þeim er stillt upp
sem andstæðum, hann er hinn
ábyrgi landsfaöir en hún er full-
trúi drauma sóslalismans sem
ekki hafa ræst.
Fórnir og frelsi
1 öðru atriði heimsækir
Kollontaj seinni mann sinn I
fangelsi. Hann hét Dybenko og
hugsjónir við sllkar aðstæður?
Gagnrýnendum ber saman
um aö I uppsetningu Alf Sjö-
bergs séu persónurnar ljóslif-
andi komnar, sjálf veraldarsag-
an er á sviðinu, þar sem mann-
legir kraftar takast á. 1 sam-
vinnu þeirra Sjöbergs og
Pleijels verður verkið leikhús-
afrek sem um leið undirstrikar
hlutverk listarinnar: að gagn-
rýna, vekja löngun, skilgreina
og gera uppreisn gegn öllu
stöðnuðu og dauöu. Kollontaj
ætlaði sér svipað hlutverk, hún
beiö ósigur, en það gerir listin
ekki. Hún lifir áfram og endur-
nýjast, þaö er hennar eöli.
—ká
(Byggt á Dagens Nyheter og
Norska Dagblaðinu)
Fundi þeirra Stalins og Kollontaj ber saman á sviöi Dramaten I Stokkhólmi. 1 hiutverkunum eru Car Axel Heimknert og Margarete Krook.