Þjóðviljinn - 20.11.1979, Side 7

Þriðjudagur 20. nóvember 1979 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
Popp-pólitík eða raunhæfa
stéttapóHtík?
SIÐARI HLUTI
Fyrri hluti þessarar ritsmlöar birtist hér i blaöinu sunnudag-
] inn 18. nóvember sl. Þar var fjailað um sósialismann sem
I réttindamál hvers einstaklings og undankomuleiö úr stéttveldi.
j Kosningaréttur væri hluti stærri heildar er nefna mætti almenn-
an áhrifarétt manna á lifsskilyrði og lifsgæöi. Ójöfnuöur auð-
valdsþjóöfélagsins verður auösær viö athugun á stéttbundnum
þáttum áhrifastööunnar. Hugsjón sósialista um menningu og !
frelsi er nátengd þvi eöli kosninga aö öll atkvæöi séu talin jafn- j
gild, hver kjósandi jafngóöur öörum. Lýöræöisbarátta sósialista j
er meöal annars fólgin i þvi aö kosningar veröi áhrifameira j
brcytingatæki en borgaralegir pólitikusar vilja vera láta. Til ]
þess að svo gcti oröið þarf aö kveikja saman sjálfsprottnar vit- \
undarhreyfingar hvers- tima og umbyltingarkröfur sósialista.
Baráttuaðferðir sósialista i verkalýösmálum og stjórnmálum ]
þurfa að mótast af þessari sýn. ,
Lýöræöisbarátta sósialista
gengur I þá átt aö gera kosninga-
réttinn aö áhrifameira tæki en
hann nil er, aöallega meö þvi aö v
setja ýmsa þá þætti undir
almannastjórn, sem nú eru
undir fjármagnsstjórn. Enn
fremur felst þaö i stjórnmála-
þátttöku okkar sósialista aö
Hjalti
Kristgeirsson
skrifar:
viö leitumst við aö gera allar
linur skýrari og greiða úr mál-
efnaflækjum. Það er vitanlega
eitt megin atriöið i þvi að
kosningarétturinn verði virkur
og marktækur réttur og kjós-
andinn hafi möguleika 'á þvi
að velja fulltrúa eftir málefnum,
og menn komist ekki upp meö
innantómt glamur. 1 annan staö
þarf kjósandinn aö hafa trygg-
ingu fyrir þvi aö sá flokkur eöa
frambjóöandi sem hannkýs, hagi
sér siðan, eftir aö hann er búinn
aö fá umboö, I samræmi viö kosn-
ingaloforö sin og stefnuskrá.
Þetta — að kjósandi geti kosiö
málefni —er meginatriöiö í þvi aö
þingpólitik sé i eölilegum tengsl-
um viö stéttapólitikina i landinu
og þar meö þau stéttaátök sem
fram fara utan þingræöisramm-
ans, svo sem á vettvangi kjara-
baráttu láglaunafólks. Þetta er aö
visu ekki hægt að tryggja meö
neinum formlegum hætti, en
sósfaliskur flokkur getur ekki tal-
ist áhrifamikill, ef honum tekst
ekki aö koma málefnabaráttunni
i þetta horf. Þaö er hlutverk sliks
flokks aö koma i veg fyrir, aö
raunhæf stéttabaráttupólitik,
byggð á málefnum, hverfi i
skuggann fyrir einhvers konar
popp-pólitik hugsjónasnauöra
valdas treitumanna.
Þetta var um inntak
stjórnmálabaráttunnar. sem
tryggingu fyrir tengslum þing-
pólitikur og stéttapólitikur. Þá
erkomiöaö formgerö málsins, en
hún felst i kosningaskipaninni.
Formiega skilyröiö sem þarf aö
uppfylla til þess aö pólitisk styrk-
leikahlutföll á þingi endurspegli
meö sómasamlegu móti stétta-
átökin i landinu, er þaö, aö
stjórnmálaflokkarnir og önnur
framboö til þings fái þingmanna-
tölu I hlutfalli viö heildarat-
kvæöastyrk á landsvisu. Þessi
heildarhlutföll á milli atkvæöa-
magns og þingmannafjölda yfir
landiö hafa verið i þokkalegu
horfi siöan 1959, miklu betri en
þar áöur. Þess vegna var
kjördæmabreytingin 1959 stórt
framfaraspor, og miklu máli
skiptir að varöveita þann ávinn-
ing og raunar bæta hann heldur.ef
aöstaöa er til.
(Hér er felldur niöur all-langur
kafli I erindi Hjalta um saman-
burö á þingmannatölu og
kjósendatölu milli flokka og
kjördæma. Hjalti kvaöst
aöhyllast þá stefnu aö allt landiö
yröi gert aö einu kjördæmi. Aö
þeirri skipan hlyti þó aö veröa
langur aödragandi, ma. vegna
réttmæts ótta fólks viö svokallaö
Reykjavikurvald sem I raun væri
ekkert annaö en samheiti á vald-
stofnunum auösins, en viö þaö
vald ætti alþýöa landsins i höggi á
vettvangi stéttabaráttu og stétta-
stjórnmála. Hjalti rakti nokkrar
staöreyndir um búsetubreytingar
sem hafa átt sér staö á meðan
kjördæmamörk og tala
þingmanna úr kjördæmum hefur
veriö óbreytt).
íslenska þjóðfélagið
sem stértarleg heild
Tölurnar um tilfærslu kjósenda
frá landsbyggöinni til þéttbýlis-
svæðanna viö Faxaflóa sunn-
anveröan siöustu 20 árin vekja
ekki aöeins spurninguna um þaö,
hvort bæta þurfi viö þingmanna-
tölu þessara f jölgunarsvæöa. Þær
vekja einnig spurningu um lifs-
skilyröi á þeim svæðum landsins
þar sem f jölgunin er undir lands-
meöaltalinu, þar sem náttúrleg
fjölgun f er aö mestum hluta út af
svæöinu — fólk flyst brott. Hvaö
er fólkiö aö flý ja, hvers er þaö aö
leita? Svariö er ósköp einfalt:
Þaö er aö flýja lakari lífsskilyröi
ogleita til betri lifsskilyröa. Fólk
fer þangað sem atvinna er, skil-
yröi til skólagöngu, menningar-
lifs, samskipta, þar sem félagsleg
þjónusta er látin i té osfrv. Viö
þekkjum rökin fyrir þessum
þjóöfhitningum sem hafa veriö aö
ganga yfir allt frá þvi fyrir
siöustu aldamót.
Vikjum nú aftur aö samhengi
kosningaréttar og annarrar
áhrifastööu fólks. Þaö er oft sagt
aö kosningaréttur landsbyggðar-
fólks sé meiri en okkar þéttbýlis-
fólks, þar eö landsbyggöin sendir
tiltölulega fleiri menn á þing en
viö gerum. Þessi mismunur er
staöreynd. En hitt er lika staö-
reynd aö þessi riflegi skammtur
landsbyggöarinnar af þingmönn-
um vegur ekki upp á móti þeirri
lakari stöðu er landsbyggðin býr
viö miöaö viö okkur, aö þvi er tek-
ur til annarra áhrifamöguleika en
kosningaréttarinseins.Þaöer þvi
matsatriöi og fer eftir stööu
athugandans hverju sinni hvort
hann kýs fremur aö segja: „Til
litils hefur landsbyggðarfólkið
fleiri þingmenn en þéttbýlis-
búarnir!” — eöa: ,,Ætli lands-
byggöinni veiti nokkuö af öllum
þessum þingmönnum sinum!”
Sjálfur hallast ég aö þvi aö
sóslalistum beri aö lita á málin
i miklu viðara samhengi en
þessu, þótt greining á áhrifastööu
sé spor i áttina.
Spyrja má : Heföi veriö rétt aö
láta annes og eyjar, þúfur og
blásin börö hafa áfram þann
kosningarétt sem landsbyggöin
haföi snemma á öldinni og láta
kaupstaöarfólk aldrei fá meiri
áhrif en sem svarar flatarmáli
lóöa og lendna þéttbýlisins? Eöa
hvernig stendur á þvi aö
sósialistum og stjórnmálaöflum
verkalýösins i landinu var svo
umhugaö um þaö sem þau kölluöu
endurbætur á kjördæmaskipun og
kosningalöggjöf og komst i
framkvæmd 1934, 1942, 1959? Tii
þess aö svara þvi þarf aö lita á
þjóðfélagsþróunina sem þá var aö
eiga sér staö. Hiö stéttskipta
auövaldsþjóöfélag var aö skapast
á tslandi meö bæjum og annarri
þéttbýlismyndun. Um þaö var aö
ræöa aö tryggja þaö, sem hiö
fyrra kosningafyrirkomulag
tryggöi ekki, aö verkalýöurinn
heföi kosningaréttaráhrif i hlut-
falli viö fjölda sinn og þjóöfélags-
afl aö ööru leyti. Þaö þurfti aö sjá
til þess aö hiö stéttskipta
þjóöfélag kæmist inn i þingiö, svo
aö stéttaátökin i landinu endur-
spegluöust á átakavettvangi
flokkastjórnmálanna. Þaö var
þvi réttindamál fólks er bar uppi
hina nýju þjóöfélagsskipan, ekki
aðeins hér viö Faxaflóa heldur og
úti um allt land, aö kjördæma-
skipan og kosningafyrirkomulag
leyföi stéttastjórnmálunum aö
komast inn á þing. Þetta var i
rauninni býsna nauösynlegt fyrir
borgarastéttina líka, þvi aö ekki
var auövelt aö semja um pólitísk-
ar málamiölanir og timabundin
vopnahlé sem hún þurfti
gagnvart verkalýösstéttinni,
nema verkalýöurinn heföi sina
pólitisku fulltrúa á vettvangi þar
sem þeir gætu mætt borgara-
fulltrúunum.
Aö þessu sögöu, er þá ekki
einboöiö aö einnig nú beri aö
fjölga fulltrúum mesta þéttbýlis-
ins i landinu, borgrikisins hér við
Faxaflóa, svo aö stéttaátök borg-
rikisins fái rétta speglun i
þinginu? Viö þessu hyggst ég gefa
loöin svör. Auövitaö kemur vel til
greina að auka hlutdeild
borgrikisins í þinginu af ýmsum
almennum ástæöum, en þaö er
alls ekki vist aö þaö sé nauösyn-
legt meö tilliti til stétta-
stjórnmálanna. Ég visa til þess
sem áöur er sagt um samsvörun
atkvæöastyrks og þingmannatölu
flokkanna á landsvisu. Nú er þaö
ekki nema hluti málsins, þaö sem
hér vantar fyrst ogfremst er
fræðileg pólitlsk ránnsókn á
stéttasamsetningu þjóöarinnar, á
hreyfiöflum stéttarbaráttunnar,
átakapunktum stéttanna og
áhrifum stéttaátaka á valda-
miöstöövar þjóöfélagsins. Hér er
verk aö vinna fyrir sósialista.
Mér er nær aö halda aö
þjóöf élagsleg stéttaskipting
gangi nú I gegnum öll landssvæöi
meö samtengdum hætti, enda
þóttumtalsveröur munur sé á at-
vinnuskiptingu. Stéttaátök á einu
svæöi snerti þvi „Reykjavikur-
valdiö” meö beinum og
ótviræðum hætti, hver svo sem
landfræöileg fjarlægö er frá
Reykjavik. Einstök kjördæmi eru
aö minu viti ekki einangruö aö
þessuleyti, og þvi megi lita svo á
aö fulltrúar stjórnmálaflokkanna
á þingi séu marktækir fulltrúar
stéttaátakanna i landinu, og
skipti i þvi sambandi litlu máli
hvort þeir eru meira eöa minna
tengdir þéttbýliskjördæmum eöa
strjálbýliskjördæmum. Ef þetta
sjónarmið stenst gagnrýni, er
Island stéttarlega einheild aö þvi
er sjálf þjóöfélagsátökin varöar.
Hins vegar er til staðar mikill
aöstööumunur eftir þvi, hve langt
fólk býr frá höfuöborg landsins,
Reykjavik. Sá aöstööumunur er
ekki fyrst og fremst s‘éttarlegs
eölis. Þess vegna getur þaö vel
fariö saman aö fólk sé stéttarlega
sameinað yf ir öll kjördæmamörk,
en þurfi á sérstökum pólitískum
fulltrúum aö haida til aö reka þau
margvislegu erindi sem ekki eru
sérstaklega stéttareölis.
Kveikjan er tilfinning
umréttlæti og ábyrgð
Þaö er ljóst aö hlutverk
sósialisks verkalýðsflokks er
margþætt i þeirri baráttu fyrir
umbreytingu þjóöfélagsins til nýs
ogbetra þjóöskipulags sem hann
hefur á stefiiuskrá sinni. Þar er i
fyrsta lagi um þaö aö ræöa aö
varöveita alla þá ávinninga sem
liöin tiö hefúr fært okkur, bæöi á
efnalegu og menningarlegu sviöi,
svo og varöandi persónuréttindi
og sjálft frelsishugtakiö. Þvi er
þaö aö kosningarétturinn er i okk-
ar augum enn dýrmætari en fyrir
borgaralega stjórnmálamenn,
sem einungis telja hann persónu-
legt valdastreitutæki. Kosninga-
rétturinn er fyrir okkur imynd
þess jafnaöar sem viö viljum
stefna aö og færa út á öll sviö
þjóölifsins. Þess vegna kemur
ekki til greina aö umgangast
kosningaréttinn af léttúö. 1 ö&ru
lagi viljum viö koma á jöfnuöi i
hagnýtingu annarra þátta áhrifa-
réttarins, þannig aö hver
einstaklingur hafi sem viötæk-
asta möguleika til aö láta aö sér
kveöa, án þess þó aö hann þar
meö bregöi fæti fyrir aöra menn.
Skilyröi þess er aö undirrót
stéttaskiptingarinnar, auövalds-
skipulagiö, hafi veriö leyst af
hólmi meö sameignar- og
samvinnuskipan.
1 stefnuskrá flokks okkar,
Alþýöubandalagsins, segir aö
stuðla verði aö miklu meiri
útbreiöslu sósialiskrar vitundar
en hingað til hafi þekkst viö
þjóöfélagslegar umbyltingar.
Ella veröi enginn sósialismi. Þar
stendur lika að sósialismi sé ekki
bara þjóðnýting og rikiseign
heldur lýöræðisleg stýring at-
vinnutækja. Þaö er talaö um bein
yfirráö framleiöenda sem þá
þurfa að vera félagslega þrosk-
aðir og með meiri ábyrgðartil-
finningu en kapitalisminn ætlast
til aö menn hafi. e<! vona að þaö
þykiekki andhælis-ieöa óflokks-
legt að hampa stefnuskra flokks-
ins, en af einhverjum ástæðum er
þvi kveri litt á loft haidið.
Spænski kommúnistaforinginn
Escalante var ekki alls fyrir
löngu i Þýskalandi og flutti fyrir-
lestur um leiö Spánar til
sósialismans. Hann var spuröur
hvaöa trygging væri fyrir þvi aö
evrópukommúnismi spænska
flokksins úrættaöist ekki i ósköp
venjulegan og alþekktan
kratisma, þetta mauk sem jafn-
aöarmenn hafa gert tortryggilegt
og illa þefjandi, ekki sist i
Þýskalandi. Escalante svaraöi
þessu og sagöi aö hollusta viö
verkalýðshreyfinguna og sam-
band viö verkalýösfélögin væriaö
visu einn af hornsteinum flokks-
ins, en þaö skildi hér ekki milli
feigs og ófeigs. Hann visaði
einmitt til allra vitundarhreyf-
inganna i þjóöfélögum nútímans,
hreyfingaungsfólksfyrir bættum
lifsháttum og ööru gildismati,
fyrir umhverfisvernd og menn-
ingarlifi, hann visaöi til alls kyns
félagsmálahreyfinga og kvenna-
hreyfinga og sagöi: Þaö er
samband okkar viö slikar
vitundarhreyfingar sem heidur
samvisku okkar og sjálfsgagn-
rýni lifandi. í gagnvirkum tengsl-
um viö þetta umhverfi eigum viö
aö geta stýrt flokknum og
kommúnistahreyfingunni i heild i
rétta stefnu, svo aö okkur beri
ekki af leiö á atkvæöaveiöum né
sofnum viö stofnanasvefni i
auðvaldsþjóðfélaginu.
Þetta viöhorf hygg ég að geti
veriö lærdómsrikt fyrir okkur hér
uppi á Islandi. I samræmi viö þaö
vildi ég leggja fram minn skerf
til aö stuöla aö þvi aö umræöur
um kosningafyrirkomulag
tengdust sjálfum grundvellinum i
öllu starfi okkar, lýöræöis-
baráttunni. Sú barátta á ekki aö
einskoröast viö neinar tilteknar
stofnanir I þjóöfélaginu, heldur á
hún aövera altæk og borin uppi af
almannaþátttöku. Og þaö er
réttlætistilfinning og ábyrgöartil-
finning sem kyndir undir og knýr
okkur til starfa, hvert á okkar
vettvangi. Nefna má nokkur
dæmi.
Þegar verkamenn viö höfnina
hér i Reykjavik veröa sér meövit-
andi um ábyrgö sina á öryggi
sjálfra sin viö vinnu og krefjast
róttækra umbóta á þeim málum,
þá er þar á ferö vitundarvakning
sem krefst aðildar okkar og þess
aö viö kveikjum hana saman viö
pólitiskar aögeröir i stærra
samhengi. — Þegar konur finna
til kúgunar sinnar ogtaka aögera
sér gleggri grein en áöur fyrir
hinum margvislegu formum
kúgunarinnar, ekki aöeins viö úti-
vinnu og heimilisstörf heldur og i
hugmyndaheimi hins viðtekna
lifs, þá er þar á ferö vaki til nýs
þjóöfélags. Þarna er ekkert smá-
ræöis afl á ferö þvi að konur eru
fjölmennastar allra undirokaöra
hópa i þjóöfélaginu og raunar
undir tvöföldu oki, en þó skulum
viötaka þaö meö i reikninginn aö
þar sitja ekki allar viö jafn
skaröan hlut. — Þegar
menntamenn taka aö kryfja
samhengi hlutanna til mergjar,
gerast tortryggnir á fjölmiöla-
mötunina og vilja sjálfir stýra
sinni eigin skoöanamótun meö þvi
aö láta hugmyndir takast á viö
hugmyndir, þá getur þar af
sprottiö visir til nýs almennings-
álits sem mikils má af vænta til
umbreytingar á þjóöfélagslegri
sýn. — Þegar náttúruvernd og
umhverfismál gerast fyrirferöar-
mikil i hugum fólks, þá fylgir þvi
vaxandi skilningur á þvi, aö viö
þurfum sjálf aö taka virkan þátt i
mótun umhverfisins og viö berum
öll ábyrgö á þvi. Þessu fylgir
afskdptasemi af almennum mál-
um, en hún er hornsteinn alls
lýöræöis. — Ungt fólk, kornungt
fólk, streymir út á götur i hvert
sinn sem Þjóöviljinn kallar þaö til
aðláta 1 ljós skoöunsinaá banda-
riskum her og tengdum Islands
viö stórveldabandalög hins vopn-
aöa friöar. Þvi svellur móöur i
brjósti og er óbilgjarnt i garö
flokksins okkar sem þaö telur
ekki miklu skárri en sjálfa
hernámsflokkana. Viö deilum viö
þaö um þá skoöun aö svo miklu
leyti sem viöhöfum röksemdir til,
en þarna er samt á ferö von okk-
ar, haldogtraust, ogfátterokkur
hollara en leggja eyrun viö
hrópum og söngvum þessa
alvarlega hugsandi fólks.
HjaitiKristgeirsson.