Þjóðviljinn - 25.01.1980, Blaðsíða 9
Föstudagur 25. janúar 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Spurt um innrásina í Afganistan og handtöku Sakharofs
Þjóðviljinn sneri sér i gær til nokk-
urra talsmanna Alþýðubandalagsins
og leitaði álits þeirra á þeim ótið-
indum sem stærst hafa orðið um sinn,
vopnaðri ihlutun Sovétmanna i
Afganistan, handtöku Sakharofs,
vaxandi ýfingar milli risaveldanna,
sem eins getur leitt til þess að kalt
strið komist aftur á fullan skrið. Svör
þeirra fara hér á eftir:
Ragnar Arnalds formaður þingflokks Alþýðubandalagsins
Við hljótum að
mótmæla ofbeldi og
kúgun hyar sem er
Þessi grófa ihlutun Sovétrikj-
anna i innanrikismál Afganistan
virðist byggð á þröngsýnum,
hernaðarlegum sérhagsmunum.
Það er það óhugnanlega við
ákvörðun Sovétmanna, að önnur
sjónarmið virðast skipta þá litlu,
hvort sem þau varða þjóðarrétt,
málstað sósialismans eða al-
menningsálitið viðs vegar um
heim. Svipuðu máli gegnir um
haldtöku Sakharofs. Þar eru að
verki kerfiskallar og harðli'nu-
menn sem valda Sovétrikjunum
meira tjóni en nokkur fjand-
maður þeirra gæti gert.
Enginn sósialisti getur réttlætt
þessar aðgerðir. Aftur á móti
virðast þeir helst geta fallist á
leikreglur af þvi tagi sem látnar
vorugilda i Afganistan (þótt þeir
svo bölvi Sovétmönnum) sem
rettlætt hafa lögregluaðgerðir og
vopnaða ihlutun Bandarikjstjórn-
ar i mörgum heimsálfum á
undanförnum árum.
Atburðirnir i Afganistan eru
sist af öllu rök fyrir þvi að tslend-
ingar eigi að þrysta sér sem fast-
ast að bandariska hernum og
biðja um aukna vernd.
Hernaðari'hlutun Sovétmanna i
Afganistan var einmitt á þvi
byggð, að i landinu voru fjöl-
mennir hópar sovéskra
„hernaðarráðgjafa sem höfðu
það hlutverk að efla stjórnarher-
inn i innanlandsátökum og þá
væntanlega að kenna honum að
verja sig gegn Bandarikjamönn-
um eða þeirra bandamönnum.
Þessir hernaðarráðgjafar hag-
nýttu sér aðstöðu sina út i æsar,
og flest bendir til þess, að þessi
ihlutun hefði ekki átt sér stað án
þessarar aðstöðu, sem sovéski
herinn haföi skapað sér innan
landamæra Afganistan.
Þetta er enn eitt dæmið um, að
smárikjum stafar mest hætta af
þeim stórveldum, sem fá
hernaðaraðstöðu i landi þeirra.
Þetta er það sem gerðist annars
vegar i Ungver jalandi og Tékkó-
slóvakiu, hins vegar i Viet Nam,
Guatemala og Dómenikanska
lýðveldinu, svo að örfá dæmi séu
nefnd.
tslendingar og sérstaklega
islenskir sósialistar hljóta að
mótmæla ofbeldi og kúgun hvar
sem er i heiminum og þeir eiga
allt sitt undir þvi, að þær reglur
öðlist fulla viðurkenningu i sam-
skiptum þjóða, að stórveldi sitji
ekki með her i landi annarra
sjálfstæðra rikja og riki heims-
ins hlutist ekki til um innanrikis-
mál hver annarrar og sist með
vopnavaldi.
r
Olafur Ragnar Grimsson form. framkvæmdastjórnar Abl.
Stefnubreyting og
alvarlegar hættur
Ólafur Ragnar Grimsson var
einkum spurður um álit hans á ,
áhrifum siðustu tiðinda á þróun
alþjóðamála.
— Siðastliðinn áratugur ein-
kenndist af viðtækri baráttu fyrir
friðsamlegri sambúð stórvelda
sem fæli i sér bæði afvopnunarað-
gerðir, aukin efnahagsleg og
menningarleg samskipti og
viðurkenningu á mannréttindum.
A þessum áratug urðu riki utan
hernaðarbandalaga öflugri aðili
en áður i stefnumótun á alþjóða-
vettvangi, m.a. á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna.
Á þessum áratug virtist sem .
valdhafar Sovétrikjanna kysu að
stuðla að þessari þróun, þeir hafa
talað fyrir slökunarstefnu, boðað
nauðsyn afvopnunar og leitað
bandalags við hlutlaus ríki.
Núhafa á fáeinum vikum orðið
atburðir sem ógna mjög þessari
þróun og vekja upp alvarlegar -
spurningar um stefnubreytingu
sovéskra stjórnvalda.
Innrásin í Afganistan er af
hálfu Sovétrikjanna fyrsta
skrefið i beitingu vopnavalds i
riki sem tilheyrthefur samtökum
hlutlausra þjóða. Sú staðreynd
hlytur að hafa i för með sér
endurmat á samskiptum þeirra
við Sovétrikin.
Handtaka Sakharofs kippir
stoðum undan þvi sem sovéskir
ráðamenn hafa á undanförnum
árum staðhæft um einlægan vilja
til menningarlegra og skyldra
tengsla og þvi sem áunnist hefur
á þvi' sviði.
Þegar sli"kir atburðir gerast
samtimis vakna upp alvarlegar
spurningar um það, hvert Sovét-
rikin kunna að stefna og hverjir
ráði þar ferðinni. Að visu mætti
segja sem svo, að reikul og oft
óútskýranleg utanrikisstefna
Carters hafi hugsanlega grafið
undan gagnkvæmu öryggi sem
var að þróast i sambúö stórveld-
annaog Sovétmenn kunni að geta
sótt sér einhverja réttlætingu i
kenningar og áhrif Carters og
samstarfsmanna hans, einkum
Brezezinskis. En slikt réttlætir þó
á engan hátt þær yfirþyrmandi
aðgerðir sem nú hefur verið
gripið til.
Þessir atburðir hljóta að vera
öllum sósialistum og öðrum
friðarsinnum tilefni til alvar-
legrar umhugsunar um þróun
heimsmála á nýjum áratug, um
leið og þeir lýsa andúð sinni á þvi
sem gerst hefur.
Ríkisstjórnin um handtöku Sakharovs:
Herferðin gegn trjálsri
hugsun nær hámarki
Rlkisstjórnin ræddi á fundi
sinum i gær um handtöku og út-
legö sovéska nóbelsverðlauna-
hafans Andreis Sakharovs og
samþykkti svohljóðandi yfir-
lýsingu:
„A undanförnum vikum og
mánuðum hafa fréttir borist frá
Moskvu um handtökur og brott-
flutning margra þeirra hugrökku
karla og kvenna i Sovétrikjunum,
sem leyft hafa sér að gagnrýna
þjóöfélagskerfi Sovétrikjanna og
virðingarleysi valdhafanna fyrir
almennum mannréttindum.
Þessi herferð gegn frjálsri
hugsun hefur nú háð hámarki
meö aöför sovéskra stjórnvalda
að merkisbera hennar, Andrei
Sakharov, sem hlaut friðarverð-
laun Nobels árið 1975 vegna
baráttu sinnar fyrir auknum
mannréttindum I heimalandi
sinu.
Aðgerðir soveskra stjórnvalda
varða ekki aðeins borgara Sovét-
rikjanna. Þær eru skýlaust brot á
alþjóðlegum skuldbindingum og
steinn i' götu þeirrar viðleitni að
bæta sambúö rikja i Evrópu og
draga úr spennu i heiminum.”
Kjartan Ólafsson varaformaður Abl.
Þessir menn
eru hættulegir
andstæðingar
Illvirki af þvi tagi sem hér er
um að ræða, annarsvegar innrás-
ina i Afganistan og hinsvegar
handtöku Sakharofs, þekktasta
sovéska andófsmannsins, þurfa
ekki lengur að koma mönnum á
óvart. Þróun þess alræðiskerfis
sem Kremlverjar byggja völd sin
á er komin á það stig, að fátt er
svo illt, að ekki megi við þvi búast
úr þeim stað.
Það er samt sem áður mjög
athyglisverður og sögulegur at-
burður, að Sovétrik:n grfpa nú
til þess i fyrsta sinn að beita nöktu
hervaldi gagnvart riki sem ekki
hefur veriö i hernaðarbandalagi
viö risaveldið. Slik hernaöar-
ihlutun hlýtur að vekja mönnum
ný áhyggjuefniog fela i sér alvar-
lega hættu á þróun sem leitt getur
til meiriháttar styrjaldarátaka.
Hér er um að ræða skýlaust brot á
sjálfsákvörðunarrétti þjóða og
sýnir svo ekki verður um villst
hverskonar heimsvaldastefna
ræöur rikjum i Kreml. Ofbeldis-
verk alræðisstjórnar I risaveldi
gagnvart sjálfsákvörðunarrétti
smáþjóða og gagnvart eigin
þegnum verða ekkert skárri fyrir
það, þótt klint sé á illvirkin föls-
uðum stimpli kommúnisma eða
einhverrar annarrar hugmynda-
fræði eða trúarbragða.
Það sýnir vel þverstæðurnar i
pólitiskri ásýn Kremlverja, að ein
skýringin sem gefin var af
leppum þeirra i Afganistan
hljóðaði upp á það að innrásin
væri gerð til þess að forða dygg-
um lærisveinum Múhameðs frá
tortimingu af völdum innlends
stjórnarherra, sem taldi sig
sjálfur vera róttækan byltingar-
mann.
Sú staðreynd að Sovétrikin hafa
Hjörleifur Guttormsson alþingismaður
I hróplegri and-
stöðu við almenn
mannréttindi og
sósíalísk yiðhorf
Hjörleifur var spurður álits á
handtöku Skakharofs.
— Ég tel hana i alla staði for-
dæmanlega, en tiöindi af þessu
tagi koma ekki sérstaklega á
óvart úr þessari átt. Menn setja
þessi mál eðlilega i samhengi viö
innrás Sovétrikjanna I Afganistan
og vaxandi ýfingar risaveldanna.
Handtaka þessa þekktasta
andófsmanns innan Sovétrikj-
anna vekur vissulega meiri at-
hygli en margt annað sem á und-
an er gengið. A þessu ofbeldi gegn
Sakharof og konu hans er hins-
vegar aðeins áherslumunur mið-
að við fjölda hliðstæðra mála og
ofsókna gegn andófsmönnum i
Sovétrikjunum og viðar i Austur-
Evrópu á liönum árum. öll bera
þau vitni þeirri blindgötu sem hið
sovéska kerfi er statt i og á sér
langa sögu, en verður æ afdrifa-
rikara eftir þvi sem lengra liður.
Meðferð af þessu tagi er aö
sjálfsögðu I hróplegri andstöðu
við almenn mannréttindi og
sóslallsk viðhorf. Og aðgeröir af
þessu tagi eru augljóslega vatn á
myllu kaldastrlðsafla hvarvetna
til viöbótar þeim þáttaskilúm
sem oröiö hafa meö innrásinni i
Afganistan.
reynt að réttlæta innrásina meö
svonefndum vináttusamningi,
sem var i gildi milli rikjanna og
látið aö þvi liggja að fyrri stjórn-
völd hafi kallað á sovétherinn —
að þvi er viröist til að binda endi á
valdaferil þessara sörou valdhafa
— sýnir okkur mjög vel, hve
hættulegt það er að rétta Kreml-
verjum litla fingur. Hver sá sem
það gerir má búast við að missa
hendina alla og jafnvel báðar
hendur.
Fátt er nauðsynlegra en það aö
sósialistar og þá ekki sist sósial-
istar i Vestur-Evrópu viðurkenni
ánhiks og fyrirvara að ráöamenn
I Kreml eru ekki pólitiskir lags-
bræður okkar á einn eöa neinn
veg heldur þvert á móti — hættu-
legir andstæðingar.