Þjóðviljinn - 16.03.1980, Blaðsíða 14
14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. mars 1980
Farandverkamaður á 4. áratugnum
Einu sinni lenti ég I dálitlu
óhappi á bflnum þetta sumar og
átti þó annar þar hlut aö máli. A
Hjalteyri var aö sjálfsögöu
bryggja og eftir henni lágu vatns-
leiöslupipur. Bryggjan var þaö
mjó, aö bflar gátu ekki mæst þar.
Ég var frammi á bryggjuhausn-
um og ætlaöi aö aka I land en þá
skeöur þaö furöulega, aö hinn
bfllinn, — en Kveldúlfur haföi
þarna tvo vörubila, — kemur á
móti mér fram bryggjuna. Ég
skil ekkert i þessum ósköpum en
er billinn nálgast skýrist máliö:
bflstjórinn var steinsofandi. Mun
hann hafa vaknaö viö vondan
draum er bilarnir skullu saman
en verr heföi þó getaö fariö ef
hann heföi lent I sjóinn. Kannski
hafa vatnsleiöslupipurnar átt ein-
hvern þátt i aö halda honum I
horfi. En skemmdir á bilunum
uröu furöu litlar og raunar engar
á mlnum bil.
Ingólfsfjörður
— Hvenær var svo verk-
smiöjan á Ingólfsfiröi byggö?
— Hún var byggö sumariö 1942
og eigendur hennar munu hafa
veriö Geir Thorsteinson og ein-
hverjir fleiri. Þarna var, eins og á
Djúpuvik, gömul slldarsöltunar-
stöö meö húsum og bryggju.
Aöstaöan á Ingólfsfiröi var aö
flestu áþekk þvl sem var á Djúpu-
vlk. Helgi Eyjólfsson sá um aö
reisa verksmiöjuna en kom þó
ekkert noröur sjálfur. Ég var þá
kominn á minn eigin vörubfl og
Helgi fékk mig til þess aö fara
noröur meö hann.
Sagan meö steypuefniö endur-
tók sig. Hugmyndin var aö sækja
þaö yfir hálsinn aö Melum og var
okkur sagt, aö búiö væri aö ryöja
veg þangaö. Þaö reyndist þó
skrök eitt og eftir steypuefninu
uröum viö aö skrönglast inn I
fjaröarbotn.
Stofnað verka-
lýðsfélag
En Björn hefur fengist viö
fleira um dagana en aö aka bii og
byggja sildarverksmiðjur. Hann
hefur llka komiö viö sögu i póli-
tikinni. Og eftir þvi, sem skrifaö
stendur i Mogganum þá er hann
meira aö segja baneitraöur þvl
hann er einn af gömlu komm-
unum frá fjóröa áratugnum.
Kannski er ég aö leggja mig i llfs-
hættu meö þvl aö lita inn fyrir
dyrastaf hjá sllkum manni? Þaö
lætur aö llkum aö margar syndir
hlýtur þessháttar maöur aö hafa
á samviskunni og hér vlkjum viö
aö einni, 46 ára gamalli.
— Verkalýös- og smábænda-
félag Hrútfiröinga, eitthvaö munt
þú hafa komið viö sögu þess?
— Já, ég geröi þaö, svona til aö
byrja meö. Ég beitti mér fyrir
stofnun þess 1934. Þóroddur
Guðmundsson kom frá Siglufiröi
og aöstoöaöi viö félagsstofnunina.
Stofnendur voru 12. Viö gengum
ekki i Alþýöusambandiö þvl þaö
jafngilti raunar þvl, á þessum
árum.aö ganga I Alþýöuflokkinn
en viö vorum nú ekki beinlinis á
þeim buxunum. Hinsvegar
gengum viö I Verkalýössamband
Noröurlands.
— Og hverjar voru helstu
ástæðurnar fyrir þessari félags-
stofnun?
— Það var nú náttúrlega ekki
um mikla vinnu að ræöa þarna á
félagssvæöinu. Það var hjá
kaupfélaginu og viö náöum strax
samningum við þaö um 10 aura
.. Er sjonvarpið bilað? a Skjárinn r SpnvarpsvtrkskÖi sj!™ Berqslaðastristi 38 2-19-4C
hækkun á klst. I dagvinnu og 60
aura hækkun I eftirvinnu, sem
var nú töluverður árangur svona I
fyrstu lotu.
En vinna var aö ööru leyti aðal-
lega viö vega- og brúargerö yfir
sumariö. Af henni höföum viö lltiö
aö segja. Verkstjórarnir, sem
voru aökomumenn, komu gjarn-
an meö flokka manna úr sinum
heimahéruöum en viö uröum út-
undan. Þessu vildum viö breyta.
Töldum okkur eiga aö sitja fyrir
þeirri vinnu, sem til féllst á okkar
heimasióöum. Þetta var nú
megin ástæöan fyrir félagsstofn-
uninni. En einmitt upp úr þessu
geröist svo þaö, aö heimamaöur
varö verkstjóri viö vegageröina
þarna og kom þá af sjálfu sér, aö
viö sátum fyrir vinnunni.
Viö vildum einnig aö sjálfsögöu
knýja fram kauphækkun I vega-
vinnunni. Kaupið var þar yfirleitt
mjög lágt, en þó misjafnt eftir
vinnusvæöum. Til dæmis voru
Borgfiröingar á hærra kaupi en
viö noröanmenn, þótt unniö væri
á sömu slóöum eöa eins og Her-
mann Jónasson sagöi á fram-
boösfundum I Strandasýslu 1934:
,,A Holtavöröuheiöinni reka þeir
saman skóflurnar, sunnanmenn
og noröanmenn, en samt fá þeir
ekki sama kaup”.
Aö þvl kom svo fljótlega, aö
kaupiö I vegavinnunni var sam-
ræmt um allt land og kannski
hefur litla félagiö okkar I Hrúta-
firöinum eitthvaö stutt aö þeirri
þróun.
íframboði við
alþingiskosningar
— Þú vékst þarna aö fram-
boösfundum 1934. Minnir mig þaö
ekki rétt aö þú hafir þá sjálfur
veriö i framboöi I Strandasýslu?
— Jú, viö skulum segja aö svo
hafi átt aö heita. Ég man nú
eiginlega ekki hvernig á þvi stóö
að ég þvældist út I þetta. En
Kommúnistaflokkurinn bauð þá
víða fram og ég var nú af þessum
slóðum. Hermann var fyrir
Framsókn, Tryggvi fyrir Bænda-
flokkinn og Kristján Guölaugsson
fyrir Sjálfstæöið. Alþýöu-
flokkurinn tók ekki þátt I þessari
glímu á Ströndum, enda átti hann
þar ekkert fylgi. Ég var I
sementsflutningum á trillunni
þetta vor og fór beint af henni á
fundina. Fór á trillunni norður I
Arnes, þar sem fyrsti fundurinn
var.og raunar voru nú frambjóð-
endurnir allir með mér seinasta
spölinn.
Þetta voru harðir fundir en
aðalátökin voru aö sjáifsögöu
milli Hermanns og Tryggva, sem
haföi veriö sjálfkjörinn á
Ströndum árið áður. En Tryggvi
var nú raunar farinn aö heilsu
þegar þarna var komið. Jörundur
Brynjólfsson kom á Hómavíkur-
fundinn til aðstoöar Hermanni en
það var eingin hjálp I þvl; hann
tók Hermanni ekkert fram. Krist-
ján var góður fundamaður. Þeir
skiptu sér svo sem ekkert af mér,
vissu að þaö tók þvl ekki. Þá var
sú „taktlk” notuð aö ganga út
þegar andstæðingurinn fór að
tala. Þeirri aðferð var ofurlitiö
beitt gagnvart mér.en ekki mikið.
Og þetta var svo sem engin
frægðarför, ég stóö mig auövitað
skltt á fundunum gegn þessum
ræðubeljökum, en skánaði þó
heldur er á leið. Og uppskeran
var auðvitað i samræmi viö
frammistööuna eða 28 atkv.
Viö kosningarnar 1937 var
enginn I framboöi af okkar hálfu.
Þá stóö yfir bardttan viö Breiö-
fylkinguna og allir sósialistar
kusu Hermann.
Ariö 1942 voru hinsvegar tvenn-
ar kosningar, um vorið og um
haustið. Þá var ég I framboði á
Ströndum fyrir Sósialista-
flokkinn, Hermann fyrir Fram-
sókn en Pétur i Ofeigsfiröi fyrir
Sjálfstæöisflokkinn. Uppskeran
var nú Iviö skárri en 1934 eöa 58
atkv. Um haustiö voru engir
fundir haldnir.enda haföi ég þá 92
atkv. upp úr krafsinu. Verra gat
þaö svo sem veriö.
Jú, ég haföi aö sumu leyti
gaman af þessu, einkum 1934.þótt
ég fengi þá fæst atkvæöin, en I
framboö hef ég ekki fariö oftar.
Sóttist aldrei eftir þvi og svo hafa
flokkarnir ekki þurft aö kvarta
undan vinnuaflsskorti á þeim
vettvangi.
—mhg
Sjónvarp
á morgun
kl. 21.35
Alexandra Kollontaj
(1872-1952) var ein um-
deildasta kona sinnar sam-
tíðar. Hún var náinn sam-
starfsmaður Leníns og
Trotskís, kommísar í
fyrstu bolsévikkastjórn-
inni og síðar sendiherra
Sovétríkjanna í Noregi,
Mexico og Svíþjóð, fyrsta
kona heims sem gegndi
sendiherraembætti. Um-
deild varð hún fyrst og
f remst vegna róttækra við-
horfa sínna í kvenréttinda-
málum.
Hún var dóttir hershöföingja og
ólst upp viö allsnægtir I Sankti
Pétursborg. Ung aö aldri giftist
hún auöugum manni, en skildi viö
hann áriö 1898 og fór til Sviss þar
sem hún lagöi stund á hagfræöi
um tlma. Þá var hún þegar oröin
virkur félagi I byltingarhreyfing-
unni, og næstu árin gaf hún út
fjölda bóka og bæklinga um
póiitisk efni.
Móöir Alexöndru var af finnsk-
um ættum, og ef til vill hefur þaö
veriö ástæöan fyrir þvl aö
Noröurlönd skipuöu alltaf sér-
stakan sess I huga dótturinnar.
Ariö 1903 sagöi Lenln, aö bækur
hennar og greinar um stjórn-
málaastandiö I Finnlandi væru
„óhjákvæmileg og nauösynleg
lesning”.
Skrif hennar fjölluöu þó mest
um konur og verkalýðsmál. Af
Alexandra Koilontaj
Alexandra
Kollontaj
ritum hennar fyrir byltingu má
nefna t.d. bækurnar „Þjóðfélags-
legar hliðar kvennavandamáls-
ins” (1909), „Skyggnst um I
Evrópu verkalýösins” (1911),
„Nýjar konur” (1913),
„Samfélagið og móðurhlutverk-
ið” (1916), „Hver hagnast á strlö-
inu?” (1915) og „Hver þarfnast
keisarans, og hvernig er hægt að
vera án hans” (1917), en síðast-
nefnda bókin var skrifuð I Noregi.
r
Aróðursmeistari
Fyrir byltinguna var Kollontaj
víöförul mjög og haföi náiö sam-
starf við alla helstu forsprakka
hinnar alþjóölegu kommúnista-
hreyfingar. Hún þótti góður áróð-
ursmaður og vann mikið starf
sem slikur, einkum meðal verka-
kvenna. Þegar fyrra striðið
braust út var hún á Norðurlönd-
um, og tók að sér að sjá um aö
koma bréfum og öörum skrifum
frá Lentn til viötakenda I
Rússlandi.
Eftir febrúarbyltinguna I
Rússlandi 1917 gat hún loks snúiö
aftur til fööuriandsins, eftir 15 ára
dvöl erlendis. Hún tók virkan þátt
I áróöursstarfi bolsévikka I verk-
smiöjum Pétursborgar og einnig
meöal óbreyttra hermanna og
sjóliöa. Hún var handtekin sam-
kvæmt skipun frá Kerenski I júil,
en látin laus þegar Maxim Gorki
lagöi fram 5000 rúblur sem
lausnargjald fyrir hana.
Eftir októberbyltinguna var
hún gerö aö kommissar og fór
meö félagsmál I fyrstu stjórn
bolsévikka. Veturinn 1918 gaf hún
út margar bækur, sem flestar
fjölluöu um kvennapólitlk. Ariö
eftir var hún send til Úkrainu, þar
sem gagnbyltingin var I fullum
gangi. Hún var send þangaö sem
reyndur áróöursmaöur og verka-
iýösleiötogi. Dvölin þar varð þó
ekki löng.
Ariö 1919 tók Kollontaj viö for-
ystu I „kvennadeildinni” (sjenot-
dél) sem miöstjórn flokksins
hafði sett á laggirnar og sem fór
með öll þau mál er vörðuðu konur
og réttindi þeirra.
Verkamanna—
andstaðan
A þessum fyrstu byltingarárum
var Alexandra Koilontaj i hópi
áhrifamestu flokksleiötoga bolsé-
vikka. En 1922 er hún gerö aö
sendiherra. Astæöurnar fyrir þvl
hafa stundum vafist fyrir mönn-
um, en ljóst má þó vera aö ein
helsta orsökin var afstaöa
Kollontaj til verkalýösfélaga og
hlutverks þeirra I þjóöfélaginu.
Hún var I fararbroddi hóps sem
kallaður var „Verkamannaand-
staðan”, og vildi spyrna gegn of
mikilli miðstýringu, auka at-
vinnulýðræöi og eftirlit verka-
manna sjálfra meö atvinnu-
tækjunum. Skoöanir voru skiptar
innan flokksins um þessi mál.
Trotski og stuöningsmenn hans
vildu gera verkalýösféiögin aö
rikisstofnunum og hervæöa fram-
leiösluna. Þriöji hópurinn og sá
fjölmennasti safnaðist kringum
Lenin, sem vildi fara hinn gullna
meöalveg.
Verkamannaandstaöan varö
ekki langllf. Sú krafa kom fram,
aö Kollontaj og 22 stuöningmenn
Hún barðist
fyrir
kommúnisma
og
kynfrelsi
hennar yrðu reknir úr flokknum,
en af þvi varð ekki. Hálfu ári
siðar var Kollontaj gerð aö sendi-
herra.
En ástæðurnar hafa vafalaust
veriö fleiri. Róttæk kvennapólitik
Kollontaj fór mjög I taugarnar á
ýmsum aðilum innan flokksins,
þótt þeir þættust vitaskuld stefna
að fullkomnu jafnrétti kynjanna.
Eitt gleggsta dæmið um þetta er
að finna I endurminningum Klöru
Zetkin, þar sem hún segir frá
löngu samtali sinu við Lenin.
Lenin vildi koma á jafnrétti
kynjanna og hafði um það mörg
og fögur orð að nauðsynlegt væri
að frelsa konuna undan þvi niður-
lægjandi oki sem hún bjó við.
Hann boðaði félagslegar lausnir á
vandamálinu einsog marxistar
fyrr og siðar hafa alltaf gert og
gera enn. Konan átti að fá aðgang
að atvinnullfinu og stjórnmála-
lifinu og ýmiskonar stofnanir áttu
að taka við þjónustu- og uppeldis-
störfum hennar á heimilinu. Þar
voru þau Kolontaj alveg á sama
máli.
Vatnsglas
En Kollontaj gekk miklu
lengra. Hún vildi þurrka út þau
skil sem sett voru milli einkalífs
og stjórnmála. I jafnréttsumræð-
um þessara tima varö mikið
fjaörafok út af „vatnsglaskenn-
ingunni” svonefndu, sem Koll-
ontaj var talin höfundur aö. Sam-
kvæmt þeirri kenningu átti kynlíf
að veröa konum framtiöarinnar
jafn eölilegt og sjálfsagt mál og
aö drekka glas af vatni.
Þessu gat Lenín ekki kyngt. í
áöurnefndu samtali viö Klöru
Zetkin sagöi hann m.a.: „Vissu-
lega er nauösynlegt aö slökkva
þorsta. En getur eðlilegur maöur
viö eölilegar kringumstæöur lagst
I ræsiö og drukkiö skolp? Eöa
drukkiö úr glasi sem margar
varir hafa óhreinkaö?”
í þessum umræöum kemur
semsé fram gamalkunnur mis-
munur á viöhorfum i jafnréttis-
baráttunni. Mismunur sem enn
er I fullu gildi, þótt vissulega hafi
mörg vötn runnið til sjávar siöan
1922. Það sem siðar gerðist i
Sovétrikjunum ætti einmitt aö
sýna betur en nokkuö annaö fram
á réttmæti þeirrar róttæku
kvennapólitikur, sem Alexandra
Kollontaj var i forsvari fyrir.
A fyrstu árum byltingarinnar
var mikiö talaö um ný sambýlis-
form og nýtt siðferðismat. Þessar
nýju hugmyndir sem flestar
Framhald á bls. 21.