Þjóðviljinn - 01.07.1981, Blaðsíða 9
8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 1. júii 1981.
Miövikudagur 1. júli 1981. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9’
Við Gunnar Ijósmyndari
rekumst á Pál í Litlu-Sand-
vík þar sem hann er að
dytta að girðingu.
— Komið þið með mér
heim í kaffi/ sagði hann.
Og þó að ekkisé langt síðan
við gæddum okkur á kaffi-
sopa úr hitabrúsa; henn-
ar Dagbjartar minnar á
Stokkseyri þá þekkjumst
við boð Páls.
,,Það er svona
með blöðin”
— Já, þaö er nú svona méö blöð-
in, segir Páll, — að i þeim er helst
Páll Lýösson. Ljósm.: gel. .
— mhg ræðir við
Pál bónda Lýðsson
í Litlu-Sandvík
„Vonin er lífseíg
ekki fjallað um annað en það, sem
miður fer. Það var t.d. aldrei
skrifað um Votmúlann nema þeg-
ar eitthvaö þurfti illt um hann að
segja, en hin góðu tfðindi af þvi,
sem þar geröist, voru hinsvegar
látin liggja i þagnargildi.
An þess að við ætlum að fara að
rifja upp Votmúlamálið þá má
geta þess, að þegar stóö til að
selja jörðina á sinum tima, þá
vildi hreppsnefnd Selfoss gjarna
kaupa hana fyrir 30 milj., sem
greiðast áttu á 30 árum og meö
hámarksvöxtum. Sandvikur-
hreppur afsalaði sér forkaups-
rétti. I ljós kom að meiri hluti
ibúa á Selfossi var andvigur
kaupunum. Við þaö sat um sinn.
Svo yfirtók Búnaðarbankinn jörð-
ina. Ungur maður vildi þá gjarn-
an fá jörðina en réöi ekki við
verðið. Seinna fékk svo bankinn
tilboð frá fjórum Reykvikingum
um kaup á mestum hluta Votmúl-
ans. Inn I það tilboð gekk Sand-
víkurhreppur og fékk jörðina i
hendur ungum og ágætum manni.
Þá þagnaði pressan. Ekki orð um
það i pressunni þegar nýr ábú-
andi réðist i það að byggja á jörö-
inni nýtt ibúöarhús, ekki orð um
það afrek, sem ung hjón unnu við
að koma sér þarna fyrir.
Eg ætla ekki að fara aö rifja
upp Votmúlamáliö þvi ég vil að
það sé gleymd saga. En með fullri
virðingu fyrir þeim, sem ætluðu
sér að eignast Votmúlann, —
ágætis fólk, — þá var þarna háö
varnarbarátta fyrir sveitarfélag-
iö. Spurningin var einfaldlega
þessi: Átti jörðin, við eigenda-
skipti, að ganga endanlega úr
ábúð eöa fékk aö setjast þar að
nýtt fjölskyldufólk i staö þess,
sem fór? Svona einfalt er þetta
mál. Meira kaffi?
Sest niður
og samið
Það er best að vera ekkert að
reyna aö leiða þetta samtal með
neinum spurningum. Og Páll
heldur áfram máli sinu:
— Þeim sveitum er hættast,
sem liggja næst þéttbýli. En þó aö
svo sé ástatt með okkur hér i
Sandvikurhreppnum þá höfum
viö sloppið mjög vel. Um 1970 hóf
hér búskap margt ungt fólk, sem
var uppalið hér i sveitinni, tók hér
viö jörðum og byggði upp. Hvern-
ig til tekst i þessum efnum veltur
mjög á eignaskiptum milli kyn-
slóða. Hér i sveit ganga menn
ekki með þær hugmyndir, að færa
fé á milli kynslóða með jarða-
kaupum. Þvi hefur ungt fólk get-
að tekið hér viö jörðum og hafið
búskap án þess að reisa sér hurð-
arás um öxl, binda sér þá bagga,
Endurminnmgar
Magnús Bi. Jónsson: Endur-
minningar I-II. Reykja-
vík — Ljóðhús 1980.
Séra Magnús Bl. Jónsson
prestur I Vallanesi hóf ritun
endurminninga sinna á 79.
aldursári. Astæðurnar rekur
hann i formála, höfuðástæðan var
sú aö heimilishagir voru þeir, að
hann átti ekki heimangengt og
kunni illa iöjuleysi og tók þá til að
rita þessar endurminningar.
Ýmsir höfðu einnig hvatt hann til
þessa fyrirtækis og eftir að hann
hóf verkið jókst áhugi hans á þvi
eftir þvi sem á leið.
Höfundurinn tekur það skýrt
fram i formála aö „aðaláhuga-
mál og markmiö” sitt hafi verið
að tryggja konu sinni og börnum
sæmilega afkomu, þegar hann
væri allur, en hann áleit að hann
yrði ekki langlffur. Aðstæöur séra
Magnúsar i uppvexti urðu honum
brýning i þessa átt, hann lýsir
mjög opinskátt þvi öryggisleysi
sem hann og fjölskylda hans átti
við að búa i æsku hans og þvi
beindist starfsemi hans að þvi að
verða efnahagslega sjálfstæður
og það varö hann vissulega.
Höfundurinn lýsir nákvæmlega
fyrstu árum sinum og sambúð
foreldra sinna, sem var ekki eins
og best varð á kosið sökum
ýmissa galla i „karakter” föður
hans. Sr. Magnús lýsir þessu
nokkuö nákvæmlega og gerir sér
far um að skilja ástæðurnar, sem
ollu óhamingjunni. Hann lýsir
búnaðarháttum og daglegu lifi
fólks við Breiðafjörðinn, en þar
og viðar var faöir hans prestur.
Kaflinn um búskaparhætti á A og
fólkið þar eru skrifaðir af ræktar-
semi og virðingu, þar kynntist
hann grónu en fátæku heimili, þar
sem hver dagur var öðrum likur
og alltgekk eftir fornum venjum.
Þarna kynntist séra Magnús
gömlum sagnaþul, Gisla Hjalta-
syni, hann kunni fornar sögur
og var munnmælasjóður. Býlið A
er skammtfrá höfuöbólinu Skarði
á Skaröströnd. Höfundur kynntist
einnig þvi heimili, þegar hann
dvaldi þar um tima, haustið 1875.
I ööru bindinu segir höfundur
nokkrar sögur tengdar kammer-
ráðinu og hans tið.
Magnús lýsir skólagöngu sinni
all nákvæmlega, hann kostaði sig
sjálfur i skóla og á þeirri tið var
það afrek. útsjónarsemi hans i
fjármálum kom sér vel og spar-
semi ög nýtni ekki siður. Þótt
hann nyti aðstoðar góðra manna,
þá var hans hlutur mestur hvað
snerti kostnaöinn. Það er
skemmtileg mynd sem hann
dregur upp af Geir Zoðga, en
hann bauðst til að aðstoða hann
fjárhagslega ef á lægi.
Siðan berst séra Magnús út i
Akureyjar og kynnist þar konu-
efni sinu, Ingibjörgu dóttur
Péturs Eggerz. Þar kynntist
Magnús séra Friðrik Eggerz, sem
þá var orðinn aldraður maður en
hann flutti skömmu siðar úr
Akureyjum og geröist einsetu-
Séra Magnús Blöndal Jónsson
sem það losnar ekki viö og stynur
undan ævina út.
Jafnframt reynum við svo að
skapa aðstöðu til félagslegrar
þjónustu, sem er sambærileg við
það, sem gerist i þéttbýlinu. Við
semjum um ýmislegt samstarf
við þéttbýlið þannig, að hver aðili
um sig haldi sinu sjálfstæði. Þetta
hefur gefið góða raun, er orðið
viðurkennt sjónarmið hér i FIó-
Ekki orð um
það afrek,
sem ung
hjón unnu við að
koma sér
þarna fyrir
anum og tvimælalaust báðum aö-
ilum til hagsbóta. Þegar gengið
hefur verið frá málum með þess-
um hætti þurrkast út öll tor-
tryggni og komi þaö fyrir, sem
naumast hendir, að upp skjóti
kollinum ágreiningsefni, þá er
bara staldrað við og þau leyst.
Sagan af
yrðlingnum
— Og búskapurinn gengur vel i
Sandvikurhreppnum ?
— Hér er enginn að berja sér.
Ef framleiöslan dregst saman nú
vegna kalsins þá er það ekki okk-
ar mál, bændanna. Það fer aldrei
svo að við höfum ekki nóga mjólk
að drekka og nóg kjöt að eta.
Sama gegnir með þessa svoköll-
uðu offramleiðslu. Hún er ekkert
einkamál okkar bænda. 1 fyrra
kvað það sifellt við að við fram-
leiddum alltof mikið og af þeim
sökum værum við þjóöfélagslegir
amlóðar. Nú er komið jafnvægi i
mjólkurframleiðslunni, fram-
leiðslan svarar til neyslunnar,
sem er þetta 105-108 milj. ltr. á
ári. En svo heldur mjólkurfram-
leiöslan bara áfram að minnka.
Þessir aumingja menn, er halda
að þeir sitji uppi meö alla búvisku
veraldarinnar vita, þegar allt
kemur til alls, ekkert um hvað
þeir eru að tala og skrifa. Þeir
halda, aö stjórn á búvörufram-
leiðslu sé álika auðvelt verk og að
skrúfa frá og fyrir krana. Þeir
gera sér enga grein fyrir þvi hve
margir þættir, sem menn hafa
ekki vald á, gripa þarna inn i. Of-
framleiðsla er nokkuð, sem menn
hafa ekki tölfræðilegt vald á. Að
imynda sér þaö er að einfalda
málið um of. En þetta er mál
þjóðfélagsins alls, ekki bara
bænda.
Ef menn vilja endilega fara að
kreista landbúnaðinn þá dugar
ekki að fara að eins og einn merk-
isbóndi fyrir austan, sem sendur
var á refaveiðar.
Hann var látinn halda á yrðl-
ingi út fyrir greninu og átti að
kreista hann hæfilega mikiö til
þess að hann færi aö hljóða, ef
Siglaugur Brynleifsson
maður i húsi þvi er hann lét
byggja sér i Hvalgröfum á
Skarðaströnd. Lýsingin á séra
Friðrik er eftirminnileg og
höfundurinn lýsir honum af skiln-
ingi og velvilja. Persónulýsing-
amar i minningum séra Magnús-
ar eru margar mjög hnyttnar, og
einnig kennir þar oft mikillar
hlýju i garð þeirra sem hann lýs-
ir, hann virðist forðast að lýsa ná-
ið þeim einstaklingum sem hann
átti i brösum við, nema hvað lýs-
ingin á tengdamóður hans af sið-
ara hjónabandi er gérð af góðri
ki'mnigáfu enda hafði hann ráð á
því,þar sem hann gekk með sigur
af hólmi I þeirra viðskiptum og
náði konunni.
Magnús fer siðan i Prestaskól-
ann og gerist prestur austur á
landi og siðan i Vallanesi, en þar
var hann prestur og fyrst og
fremst bóndi i 33 ár. Þaö fer litið
fyrir frásögnum af prestskap
séra Magnúsar i þessum minning-
um en þvi meir fyrir lýsingum
hans á búskaparháttum og bú-
skaparhagfræði. Hann var
ágætur búmaður og þar kom sér
vel ráðdeild hans og útsjónar-
semi. Á skömmum tima kom
hann upp stórbúi i Vallanesi,
e. t.v. meö stærstu búum lands-
ins i þann tið. Hann átti i stappi
við einstaklinga þar eystra m.a.
út af frikirkjubrölti þeirra, en
komst frá þvi öllu með hreinan
skjöld. Einnig kom hann vitinu
fyrir þá kauphéðna sem ætluðu
sér að beita prest hálfgeröum
kaupþvingunum; þeim varð ekki
kápan Ur þvi klæðinu. Minning-
arnar bera þess glöggt vitni
hversu mein-praktiskur séra
Magnús var i öllum sinum við-
skiptum, hann var mikill raun-
sæismaður og öll háspeki var
honum fjarri. Ahuginn á fjár-
málum varð honum áskapaður af
ytri ástæöum þegar i æsku og þvi
fer talsvert fyrir umræðum og
frásögnum af þeim málum i
minningunum. Minningarnar eru
fjörlega skrifaðar lengst af,
höfundurinn hefur bætt inn i þær
og aukið þær með nokkrum þátt-
um ma. ágætum þætti um hunda
og búhagfræði. Hann skrifar
einnig þætti um föður sinn og
siðari konu sina. Útgefandinn
segir i eftirmála að nú séu birtir
um tveir þriðju hlutar þessa
minningaverks séra Magnúsar og
þriðjungurinn sem eftir sé fjalu
einkum um búskaparhætti, sjáv-
, arútveg og aldarhátt, en minna
um persónuleg efni. Vonandi
verður ekki langt i að sá hlutinn
komi Ut. Gildi þess sem Ut er
komið liggur að nokkru i aldar-
farsfróðleik og það er aldrei of
mikil af slikum frásögnum eftir
skilrika menn.
Höfundurinn var oröinn aldr-
aður maður, þegar hann hóf
samantekt þessa, en honum hefur
tekist að skifa mjög læsilega og
skemmtilega bók, sem lýsir
honum sjálfum vel, samferða -
mönnum hans og aldarhætti.
Hann kemur fram á þessum sið-
um sem mikill bUmaður, snjall
rithöfundur og hreinskiptinn
maður til orðs og æðis. Sem ald-
arfarslýsing er ritséra MagnUsar
dýrmæt heimild. Lýsingar hans
frá Breiðafirði og af fólki þar eru
einstakar, en þar um slóðir reis
menningarviðleitnihæst á siðustu
öld. Minningar séra MagnUsar
eru meðal bestu endurminninga-
rita og agætt heimildarrit um ald-
arhátt og aldarfar.
^ Jú, nú langar
okkur svo
sannarlega í
hitaveitu
fram úr hinum
þögla hópi....
verða mætti til þess að ginna lág-
fótu að. En þetta var heljar-
menni, sem kreisti lifið úr yrð-
lingnum við fyrsta átak, án þess
að hann kæmi nokkru hljóði upp.
Þannig hendir það, aö likamlegir
og andlegir kraftajötnar, (og á ég
þá i siðara tilfellinu við Jónas
minn á Dagblaöinu og bræður
erlendar
bækur
Viking Voyagers.
Then and Now. Alan Binns.
Heinemann 1980.
Höfundurinn er kunnur fyrir
áhuga sinn á skipum og búnaði
þeirra og rannsóknir sinar á ferö-
um vikinga. Hann segist sjálfur
hafa þrætt flestar leiðir á hafi,
sem vikingar eru taldir hafa far-
ið. 1979 var þúsund ára afmæli
þingsins á Mön og i þvi tilefni stóð
kaupsýslumaður þar fyrir þvi aö
smiðað skyldi nákvæm eftirmynd
norræns vikingaskips og þvi
skyldi siðan siglt yfir höf frá
Noregi til Orkneyja og slðan til
Manar. Höfundurinn segir sögu
þessa skips og feröarinnar, hann
lýsir nákvæmlega smiði skipsins
og búnaði og siðan siglingunni).
Skipið var skirt Hrafn Óöins og
áhöfnin voru tólf manverjar og
hans i andanum), sjást ekki fyrir
og og vill þá eftir þvi fara
árangurinn af „umbótaviðleitn-
inni”.
Páll er bjartsýnn, þrátt fýrir
kalið.
— Jú, kal er mjög mikiö hér á
Suðurlandi. Maður veröur að
endurrækta stóra fláka. En það
kemur gras.
Langar í
hitaveitu
— Nú er verið að leggja hita-
veitu til þorpanna hér niðri á
ströndinni og hún fer hér i gegn-
um sveitina. Hafiö þið ekki auga-
stað á henni?
— Jú, nú langar okkur svo
sannarlega i hitaveitu. Við höfum
i höndunum áætlun frá Fjarhitun
i Reykjavik og samkvæmt henni
er þessi framkvæmd talin hag-
kvæm. Eins og þú segir liggur
leiðslan til þorpanna hér i gegn-
um hreppinn. En þetta er risa-
vaxið átak fyrir litið sveitarfélag
og við þurfum að komast inn á
lánsfjárætlun. Hitaveita um
hreppinn verður lika auðveldari i
framkvæmd og ódýrari fyrir það,
að sveitin er mynduð af sex
hverfum.
Ég held, að til lengdar verði
ekki endurtekið ævintýriö úr
Grafningnum. Þar lá raflinan ár-
um saman i gegnum hreppinn,
aðrir nutu birtu rafljósanna en
hreppsbúar sátu eftir i myrkrinu.
Kannski talin
sérviska
— Jæja Páll, er þetta ekki bara
að verða fjandi gott hjá okkur?
En einu sinni sagöi góövinur
minn, Haraldur heitinn
Hjálmarsson frá Kambi i Skaga-
firði um sjálfan sig:
„Haraldur er á þvi enn
þótt enginn geti séð það.
Það eru fremur fáir menn,
sem fara betur með það.”
Við erum nú báðir alltaf dálitið
pólitiskir þó að við förum fremur
vel með það, eins og Ilaraldur
minn með Heiðrúnardropann. Þú
ert flokksbundinn Framsóknar-
maöur eins og ég var áratugum
saman, en samt ert þú algerlega
andvigur hersetunni hér, sem
flokkurinn „okkar” afsakar alltaf
með ófriðartimunum sinum.
— Já, ég er flokksbundinn
Framsóknarmaöur en algerlega
andvigur hersetunni. Samt er ég
ekkert illa liðinn innan flokksins,
held ég, hvort sem hann tekur nú
nokkurt mark á mér eða ekki.
Kannski er þetta bara talin sér-
viska, sem mér er þá virt til vork-
unnar.
sex norðmenn. Höfundurinn rek-
ur einnig sögu vikinga, einkum
feröa þeirra um höfin og hvernig
þeim tókst að aölagast umhverf-
inu, hann telur að tækni þeirra i
siglingum sé merkasta arfleifð
vikinganna og aö menning þeirra
hafi fyrst og fremst veriö tækni-
menning. Fjöldi mynda er prent-
aður á sérstakar myndsiður, bæöi
i litum og svart/hvitu.
A Portrait of Jane Austin.
David Cecil. Penguin Books 1980.
Heimur Jane Austins birtist
greinilegast i bókum hennar og i
þessari bók leitast David Cecil við
að skýra þennan heim og dýpka
með rannsóknum á skáldsögum
hennar, bréfum og minningum
samtíöarmanna. Höfundurinn
dregur upp sviösmyndir úr dag-
legu lifi skáldkonunnar og fjöl-
skyldu hennar. Eins og kunnugt
er mátti telja hana til þeirra
stétta á Englandi, sem voru
tengdastar lágaðli landsbyggö-
arinnar og að nokkru hluti hans,
náin skyldmenni skáldkonunnar
tilheyröu prestastéttinni og sumir
þeirra voru skipsstjórnarmenn og
aömirálar. Cecil dregur upp
skemmtilega mynd af lifi landað-
alsins og fjöldi mynda er birtur til
aukins skilnings á efninu. Þetta
er fallega gerö bók.