Þjóðviljinn - 06.08.1981, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVIUJINN Fimmtudagur 6. ágúst 1981
tryggingaráöuneytinu liggja eftir
Magnús Kjartansson fjöldamörg
verk sem hafa haft og munu hafa
veruleg áhrif á lífskjör lands-
manna. Ég nefni þar aðeins lögin
um heilbrigöisþjónustu frá 1973
sem enn eru ekki aö fullu komin
til framkvæmda.
Af hverju er ég aö telja þessi
mál upp i slikri grein? Vegna
þess, að meö þvi aö Iita yfir þenn-
an 20 ára tima sést hverju má fá
áorkaö i reynd meö þvi fyrst að
undirbúa jaröveginn en siöan að
uppskera árangur fjöldastarfs og
vinnu i þágu landsmanna, —
þjóðarheilla i bráö og lengd.
Magnús Kjartansson var sá gæfu-
maður að geta tekið þátt i við-
tækri þjóðfélagslegri baráttu
fjöldans, sem birtist siðan i
árangri og athöfnum vinstri
stjórnarinnar og stórfelldri
eflingu Alþýðubandalagsins.
Saga sliks manns er samofin sögu
þjóðarinnar, heitustu baráttu-
málum hennar, sigrum hennar og
ósigrum. Þannig verða áhrif hans
ekki greind úr heildarframvindu
sögunnar. Þess vegna verður
þetta ekki kveðjugrein; sagan og
minningin lifa i athöfnum nútiöar
og framtiðar. Magnús Kjart-
ansson kvaddi alþíngi götunnar
til liðs og sá hvaða árangur getur
hlotist af beinni og lýðræðislegri
skirskotun til fólksins sjálfs.
t upphafi var Spurt um áhrif
einstaklingsins á pólitiska fram-
þróun. Þeirri spurningu hefur
arf hennar og sögu, en umfram
allt að hefja merki framtíðar hátt
I réttindabaráttu alþýðu og þjóð-
frelsisbaráttu Islendinga. Hug-
sjónaeldurinn lætur oft litt á sér
bæra idagsinsönn að ekki sé fast-
ar að orði kveðið. Hann má þó
aldrei kulna. t minningu Magnús-
ar skal þess þvi að lokum minnst
að „elds er þörf” nú sem jafnan
fyrr. Svavar Gestsson
Með Magnúsi Kjartanssyni er
hnigið til moldar eitt af stór-
mennum tslands i stjórnmála- og
blaöaheimi þjóðar vorrar á
þessari öld. Hann hné til foldar
eftir að hafa háð jafn hatramma
sem hetjulega baráttu við tvo
skæða sjúkdóma og raunverulega
sigrast á þeim, er vágesturinn
versti lagði hann að velli, er mót-
stöðukrafturinn mikli var þrot-
inn. Aldrei munu þeir, sem fylgst
hafa með i þvi striöi, gleyma þvi
hvernig Magnús óx við þá
crfiðleika, er aðra hefðu bugað,
né heldur reisn Kristrúnar, konu
hans, öll þessi erfiðu ár. Manni
verður hugsað til kvenhetjunnar
Auðar við hlið Gisla Súrssonar viö
þau ógleymanlegu kynni ástar og
umönnunar.
1 þann aldarfjórðung er
Magnús stýrði Þjóðviljanum varð
það blað sá bitri brandur I baráttu
þjóðar vorrar fyrir þjóðfrelsi og
Ameriska auðvaldið ætlaði að
kæfa þá byltingu i fæðingunni
með viðskiptabanni, alþýða Kúbu
svaraði með þjóðnýtingu
amerisku stóreignanna, en
Sovétrikin hjálpuðu Kúbu til að
brjóta viðskiptabannið. Magnús
ræddi þá m.a. við Che Guevara,
byltingarhetjuna, sem banda-
riska leyniþjónustan siðan lét
myrða i Bóliviu, en er nú tákn
uppreisnaræskunnar um viða
veröld. Bók Magnúsar, „Bylt-
ingin á Kúbu”, kom út siðla árs
1962, er veröldin stóö á öndinni út
af hættu á stórveldastriði vegna
Kúbu og Magnús flutti ógleyman-
lega ræðu um eyland þetta og
ibúa þess fyrir troðfullu húsi i
Háskólabiói. Það voru alvöru-
þrungin orðin, sem Magnús
beindi til þjóðar sinnar á þeirri
örlagastundu:
„Það eru andlega forhertir
menn og kalnir á hjarta, sem
finna ekki að þeir eru hluti af
eyþjóðinni i Karibahafi, sem
um langt skeið hefur verð
umlukin morðtólum á alla vegu
og getað búist við tortim-
ingunni á hverri stund örlög
Kúbubúa eru örlög okkar allra.
Þar verður úr skorið hvort
langþjáð alþýða á að hafa rétt
til að risa gegn kúgurum sinum
og leita frelsis, þekkingar og
lifshamingju. Þar verður úr þvi
skorið hvort smáþjóð á að hafa
frelsi til að ráða málum sinum
sjálf.”
firði, sem Sósialistaflokkurinn og
Framsókn voru sammála um að
fá sem forsætisráðherra um
áramótin 1946—1947, en aftur-
haldið i Alþýðuflokknum
hindraði.
Magnús var gæfumaður i opin-
beru lifi sinu sem einkalifi. Honum
auðnaðist i 30 ár að vera i krafti
góðra gáfna sinna og ritlistar,
sverð og skjöldur þjóðar sinnar
og þó alþýðu hennar fyrst og
fremst — i sókn og vörn, jafnt i
þjóðfrelsisbaráttunni sem sósial-
iskri frelsisbaráttu verkalýðs. Og
i einkalifi sinu átti hann sér lifs-
förunaut, sem var hans gifta i
bliðu og striðu, Kristrúnu
Ágústsdóttur, þvi þegar vágest-
irnir verstu gerðu hörðustu
hriðarnar að ótrúlegum kjarki og
karlmennsku Magnúsar, þá var
umönnun hennar slik að aðeins
verður lýst með orðum Jó-
hannesar úr Kötlum: „ástin sjálf
við hlið hans stendur”.
Alþýða tslands mun geyma
minningu Magnúsar
Kjartanssonar i hjarta sinu,
þakklát honum fyrir allt, sem
hann var henni og vann i lifi
hennar og frelsisstriði.
Hjartanlegar samúðarkveðjur
og þakkir fylgja þessum linum til
Kristrúnar, ólafar og Kjartans
Thors, og Magnúsar litla frá okk-
ur hjónunum.
Einar Olgeirsson
um ástæðum þoldu með engu
móti, að sjávarútvegsráðherra
sósialista skyldi hafa forystu i
þessu stórmáli.
Magnús Kjartansson var mér
ráðhollur i þeim pólitisku svipt-
ingum sem á þessum árum áttu
sér stað i landhelgismálinu, bæði
innan rikisstjórnarinnar og við þá
sem i stjórnarandstöðu voru. Og
seint verða metin til fulls áhrifin
af einbeittum og hvössum skrif-
um hans um málið, einmitt á
þeim tima, sem varla mátti á
milli sjá, hvort málið næði fram
til sigurs fyrir tslendinga eða
ekki.
Að loknum sigri i deilunni um 12
milurnar skrifaði Magnús svo eft-
irminnilegan og sterkan bækling
um það sem fram fór á bak við
tjöldin i þessari deilu.
Á árunum 1971 til 1974 sátum
við Magnús siðan saman I rikis-
stjórn Ólafs Jóhannessonar. Þá
kom i minn hlut eins og áöur land-
helgismálið og enn naut ég hygg-
inda og hæfileika Magnúsar.
Hann fékk hinsvegar I sinn hlut
stór ráðuneyti og mikil verkefni.
Þegar Magnús tók við heil-
brigðismálunum var rikjandi
öngþveiti i læknamálum dreif-
býlisins. Mörg læknishéruö voru
læknislaus og umræður stóðu
dögum saman utan dagskrár á
Alþingi um vandann.
Magnúsi tókst á skömmum
tima að gjörbreyía þessu ófremd-
arástandi. Og I framhaldi af
Hafnarárin. Myndin tekin ’39 eða ’40. Fremsta röð f.v.: Guðni Guðjónsson, Tryggvi
Briem, Magnús Kjartansson. Aftari röð f.v.: Sigurður Jóhannsson, Guðmundur
Arnlaugsson, Jakob Benediktsson, Helgi Bergs, Guömundur Kjartansson og Hjalti
Gestsson.
Fjölskyldan: f.v.: Kristrún Agústsdóttir, Magnús, Ólöf Magnúsdóttir, og foreldrar
Magnúsar, Sigrún Guömundsdóttir og Kjartan Ólafsson.
ekki verið svaraö hér, enda þótt
samantekt þessi gæti visað til
þeirrar staðreyndar að saga
tslendinga á siðari hluta tuttug-
ustu aldar er jafnframt persónu-
saga þeirra manna sem söguna
skópu; þar er i forystu sá maður
sem við minnumst i dag.
1971 veiktist Magnús Kjart-
ansson alvarlega en náði sér aftur
ótrúlega vel. Hann veiktist svo á
nýjan leik nokkrum árum siðar
og nú undanfarna mánuði var
nokkuð séð aö hverju fór. Við hlið
hans i erfiðum og tvisýnum veik-
indum stóö fjölskylda hans, Ólöf
dóttir hans og Kjartan tengda-
sonur hans. En fremst stóö kona
hans Kristrún Ágústsdóttir sem
annaðist Magnús I veikindum
hans af einstakri fórnfýsi, þolin-
mæðiog hlýju. Fyrir það starf ber
henni heiðurssess i sögu Islenskra
sósialista. Fjölskyldu hans allri
votta ég og fjölskylda min okkar
dýpstu samúð.
Persónulega á ég Magnúsi
Kjartanssyni mikla þakkarskuld
að gjalda. Það kemur nú i minn
hlut fyrir hönd Alþýöubandalags-
ins, stjórnmálahreyfingar is-
lenskra sósialista að flytja
Magnúsi Kjartanssyni þakkir
flokksins fyrir starf liðinna ára-
tuga, glögga leiösögn og raunsætt
mat á aðstæðum liðandi stundar,
en umfram allt þann eld sem
Magnús kveikti i brjóstum þús-
undanna i baráttu verkalýðs fyrir
þjóðfrelsi og sósialisma. Magnús-
ar Kjartanssonar verður best
minnstmeð þvi að leggja rækt við
hugsjónir þessarar hreyfingar,
sósialisma, vopnið sem jók
fylgjendum ásmegin sökum rit-
listar hans og sannfæringar-
krafts, en skaut andstæðingunum
að sama skapi skelk i bringu, svo
að sumir þeirra opnuðu hann
skjálfandi hendi, er von var
ógleymanlegra Austra-greina eða
annarrar álika beiskrar ádeilu.
t f jörtiu ára frelsisstriði vorrar
fámennu þjóðar við voldugasta og
rikasta herveldi heims átti tsland
i Magnúsi Kjartanssyni þann
mikla málsvara, er aldrei bogn-
aði fyrir áróðursgaldri
andstæðinga, ofsóknum né rógi,
heldur beitti brandi penna sins af
þvi meiri snilld og reisn sem
árásir hinna urðu eitraðri og
lágkúrulegri svo sem málstað
þjóðsvikanna hæfði. Sigilt dæmi
um það af hvilikri þekkingu og
list hann húðstrýkti undiriægju-
hátt islenskra NATÓ-þýja og
baráttu þeirra gegn islenskum
hagsmunum er lýsing hans á allri
framkomu þess lýðs i baráttunni
um 12 milna fiskveiöilandhelgina
1958. (Sú ritgerð hans „Atökin um
landhelgismáliö. Hvaö gerðist
bak við tjöldin?”, birtist i Rétti
1959 og var tvivegis sérprentuð.)
En frelsisást Magnúsar var
ekki takmörkuö viö ættjörðina
eina saman. Alþjóðahyggja
sósialismans beindi hug hans til
þjóöa þeirra nýfrjálsra, er áttu
viö aö búa ýmist ógnun eða árás
þess sama ægivalds, sem klófest
haföi tsland: hervald og auðvald
Norður-Ameriku.
Sumarið 1962 héldu Magnús og
Kristrún til Kúbu, þar sem fátæk
alþýða hafði gert uppreisn gegn
leppum Bandarikjanna og sigrað.
Og sumarið 1968 lagöi Magnús
leið sina til annars lands,
Vietnams, þar sem ein fátækasta
þjóð heims háði frelsisstrið sitt,
áratuga langt og fórnfrekt, við
voldugasta og rikasta herveldi
veraldar — og sigraöi að lokum.
Magnús reit um ferð þá og upplif-
un alla, aöra af sinum ógleyman-
legu bókum: „Vietnam”, er út
kom I nóvember 1968.
Frelsisást og ritlist Magnúsar
nutu sin fullkomlega I frásögnun-
um af þessum þjóðum tveim, sem
bjuggu undir hrammi þess valds,
er hremmt hafði og útskaga
tslands. Adeilur hans á hervald
það — hið auðuga, volduga og
grimma — urðu hvassar sem
byssustingur og eggjanir hans til
baráttu slikar að brýna hlutu
deigt járn, svo biti um siðir.
Arfur hans til þjóðar vorrar I
ræðu og riti er vopnabúr i ára-
tugalangri frelsisbaráttu hennar,
sem framundan er, ef hún lifir af.
Magnús varð snemma einn af
aðalleiðtogum Sósialistaflokksins
og lagði sinn drjúga skerf til þess
aö gera hann að þeim sérstaka
flokki, þjóðlega og alþjóðlega, er
hann varð. Magnús varð þing-
maður og ráöherra Alþýðubanda-
lagsins og vann þá og siðar
ekki hvað sist þau stórvirki á sviði
félagsmála, sem æ veröur minnst
af þeim sem um sárast eiga að
binda.
Marga af þeim mannkostum, er
Magnús prýddu, mun hann hafa
erft frá föður sinum, Kjartani
Ólafssyni, þeim ágæta braut-
ryðjanda alþýðunnar i Hafnar-
Það er sárt að missa góðan
félaga og traustan samherja i
miðri baráttu.
Þaö var vissulega mikið áfall
fyrir okkur Alþýðubandalags-
menn að missa Magnús Kjartans-
son úr forystuliði okkar, þegar
hann varö að draga sig i hlé
vegna veikinda fyrir nokkrum ár-
um. Magnús Kjartansson var af-
burðagreindur og mikilhæfur
stjórnmálamaður. Hann var með
fádæmum vel ritfær og að minum
dómi voru skrif hans um stjórn-
mál markvissari og skarpari en
nokkurs annars, sem i blöðin
skrifaði, á þeim árum, sem hann
var ritstjóri Þjóðviljans.
Samstarf okkar Magnúsar stóð
i mörg ár, fyrst i Sósialistaflokkn-
um en siðar i Alþýðubandalaginu.
Það kom þvi meö eðlilegum hætti
i hans hlut aö verja minn málstað
i átökum við andstæðinga og það
sem ekki var minna vert, aö túlka
með ritsnilld sinni það sem ég og
aðrir félagar hans vorum að
segja og gera.
Mér er minnisstæö samvinna
okkar Magnúsar á árunum 1956
til 1958, þegar ég var sjávarút-
vegsráðherra I vinstristjórn Her-
manns Jónassonar. Þá var hart
barist um útfærslu fiskveiöiland-
helginnar úr 4 i 12 sjómilur.
Baráttan, -sem þá stóð, var ekki
eingöngu við Breta, þó aö þeir
væru aö sjálfsögðu hörðustu and-
stæðingarnir. Baráttan þá var
einnig við heimamenn, viö áhrifa-
og valdamenn i okkar eigin liði
tslendinga. Þá voru hér úrtölu-
menn,' menn sem vildu biða,
menn sem vildu semja um málið
við NATö, menn sem af pólitisk-
bráðabirgðaúrræðum beitti hann
sér fyrir nýrri löggjöf um heil-
brigðisþjónustu, sem gjörbreytt
hefir heilbrigðisþjónustunni svo
að segja um allt land.
Magnús knúði einnig fram stór-
felldar umbætur á kjörum aldr-
aðra og öryrkja m.a. með þvi að
koma I framkvæmd áætlun um
tekjutryggingu.
Missir Magnúsar Kjartansson-
ar úr forystuliði okkar sósialista
var vissulega þungt áfall fyrir
okkar hreyfingu. En maður kem-
ur i manns staö og ungir og vaskir
menn munu fylla I skaröiö eftir
þvi sem tök eru á.
Hin miklu og erfiðu veikindi
Magnúsar hafa komið sárt við
alla hans nánustu og þó engan
eins og hans ágætu eiginkonu,
sem allt gerði sem i hennar valdi
stóð til að milda og bæta, og
draga úr þeim mikla vanda sem
yfir gekk.
Ég og kona min vottum Krist-
rúnu og öllum aðstandendum
Magnúsar okkar dýpstu samúð.
Lúðvik Jósepsson
Af þvi verður ekki ofsögum
sagt: Magnús Kjartansson mót-
aði Þjóðviljann I ótrúlega rikum
mæli.
Það er oft, að mönnum detta
fyrst i hug daglegir pistlar hans i
mörg ár, sem Magnús nefndi Frá
degi til dags. Vinsælla efni hefur
aldrei komið i þessu blaði. Ég
man að eitt sinn vorum viö að
hreyfa þvi við Magnús, að gefa út
litlar árbækur með úrvali úr