Þjóðviljinn - 06.08.1981, Blaðsíða 14

14S1ÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 6. ágúst 1981
og baráttugleði. Marga okkar
greindi á við hann um flokks-
kenningar, leiðina til sósialism-
ans, um alþjóðamál eða annað,
en guldum þess aldrei i samskipt-
um við hann. Um ieiö var hann
góður samherji I svo mörgum
baráttumálum.
Nú er Magnús allur og vandfyllt
skarðið. Mér verður hugsað til
heimsóknanna á ritstjórakontór-
inn til Magnúsar á Skólavörðu-
stignum. Hann haföi oftast tima
til aö spjalla viö mann, skoða
greinar sem aldrei voru ritskoð-
aðar eða hafnað og spyrja frétta.
Þá þóttist maður góður að geta
sagt tiðindi og séð honum skemmt
eða ögrað á bak við hæglátt fasið
og pipureykinn.
Ég votta minningu hans virö-
ingu mlna og sendi fjölskyldu
Magnúsar samúðarkveðjur.
Ari Trausti Guðmundsson.
Magnús Kjartansson er látinn
og meö honum er genginn einn
mikilvirkasti og farsælasti leið-
togi sósialiskrar hreyfingar á
íslandi á árunum eftir siðari
heimsstyrjöld. t virðingu stend ég
nú með þakklæti I huga fyrir sam-
starfið i hreyfingunni, árvekni
hans, hugdirfsku og manndóm, en
ekki sist fyrir vináttu hans. Hér
verður ekki skrifuð minningar-
Kristrún, við hlið hans eins og
óbifanlegur klettur. Aðdáunar-
vert þrek hennar og kærleikur
náöu þangað sem hæst ber i
mannlegu samneyti. Vinir
Magnúsar flytja henni samúðar-
kveðjur og þakklæti.
Ingi R. Helgason.
Magnúsar Kjartanssonar var
enn minnst á striösárunum I
Menntaskólanum i Reykjavik, ér
ég nam þar, sem hins mikla
námsmanns, er hæst stúdentspróf
hafði tekið frá skólanum, siðan
tugakerfið var upp tekið við ein-
kunnargjöf.
Þeirrar skoðunar aö verkmenn
ing lyti helst að þjóöþrifum, mun
hann hafa hafið nám i verkfræöi
við Háskólann i Kaupmannahöfn
1938, þótt hann hneigðist fremur
að fræðiiökunum. Tveimur árum
siðar hvarf hann að námi i mál-
fræði og islensku, sem varð hon-
um góður undirbúningur undir
ævistarf hans. Undir próf i þeim
greinum gekk hann ekki, og mun
það hafa valdiö þvi, að hann tók
til við blaðamennsku, er hann
hvarf heim i striðslok. t þann
mund er hann tók við ritstjórn
Þjóöviijans ásamt Sigurði
Guðmundssyni, sumarið 1947,
var hann eitt þriggja, eða jafnvel
tveggja, áhrifamestu dag-
blaðanna, og hafði á stundum að
fullu i tré við þau sameinuö. Aö
blaðamennsku Magnúsar
Kjartanssonar, traustri málsvörn
fyrir Sósialistaflokkinn og þjóð-
réttindi i kalda striðinu eða
þungri sókn fyrir Alþýðubanda-
lagiö á viðreisnarskeiðinu, né aö
ráðherra-störfum hans i vinstri
stjórninni 1971—1974, en þau,
blaðamennska hans og ráðherra-
störf, eru þorra fólks i fersku
minni.
Heilsa Magnúsar Kjartans-
sonar brast, meðan hann gegndi
ráðherrastörfum. Aftur öðlaðist
hann talsverða starfsgetu fyrir
erfiða og vandasama þjálfun. En
þótt hann ynni málstaö fatlaðra,
sem varð honum hugstæður, og
að ritstörfum, þýðingum og
blaðaskrifum, bundu veikindi
hans endi á stjórnmálaferil hans i
þann mund, er hann þótti sjálf-
kjörinn eftirmaður Lúðviks
Jósepssonar sem formaður
Alþýðubandalagsins. Þótt
Magnús Kjartansson hafi átt við
vanheilsu að striða i sjö eða átta
ár og haft tvo um sextugt, finnst
okkur þess vegna mörgum hverj-
um, að hann hafi dáið um aldur
fram.
Haraldur Jóhannsson.
e
Grunnhyggnir menn fullyrða
gjarnan aö hugsjónir og raun-
hyggja séu andstæöur sem rúmist
illa i einni og sömu manneskj-
unni. Hjá Magnúsi liföu þessar
andstæður friðsömu samlifi þar
sem hvor styrkti hina. Dáðist ég
ósjaldan að vægöarlausu raunsæi
hans og skynjaði þá hve hugsjónir
stóðu á traustum merg. Þar var
enginn samanhrærður grautur
staðnaðra lánshugmynda, studd-
ur hjálparhækjum andlega lam-
aðra manna. Magnús þurfti ekki
að beita fyrir sig trúarbrögðum
til að blása lifi i staðnaöa hug-
mynd. Ekkert var honum fjær
skapi en afneitun hugsunarinnar.
Hann sætti sig fullkomlega við
þau takmörk sem hugsuninni eru
sett en neitaði náðarfaðmi trúar-
bragða. Og þó átti Magnús sina
trú. Hann trúði á staðreyndir og
fegurðmannlegs lifs, „Land, þjóö
og tunga, þrenning sönn og ein ”.
Þetta var einskonar trúarjátning
hans, þarna sló hjarta hans,
þarna barðist hugsun hans. Lifið
sjálft án allrar fegrunar eða böl-
sýni var honum i senn markmið
og viðmiðun.
Af okkar fundum fór ég aldrei
samur og jafn. 1 mörg ár eftir að
daglegum samskiptum okkar
lauk var ég undir áhrifavaldi
þessa mikilhæfa manns. Lenti ég
i erfiðleikum eða þurfti að leysa
úr torráðnum vanda, spurði ég
mig gjarnan hvað Magnús hefði
aldarfjórðungs ritstjórn hans á
Þjóðviljanum.
Þá sögu er ekki mitt að rekja,
en Magnús kom viðar við á starf-
samri ævi. Fyrstu ritstörf hans
eftir að hann kom heim voru við
Timarit Máls og menningar, og
hann var ávallt siðan i nánum
tengslum við Mál og menningu,
sat i stjórn félagsins um árabii og
var þvi hollráðastur þegar mest
reið á. Hann skrifaði margt i
Timaritið. þýddi bækur fyrir fé-
lagið og siöast en ekki sist gaf
hann út á vegum þess ferðabækur
sinar frá Kúbu (1962), Kina (1964)
og Vietnam (1968), sem allar voru
ekki aðeins merkilegar lýsingar á
heimssögulegum viðburðum
heldur og veigamikið framlag til
islenskrar umræðu um þróun só-
sialismans i veröldinni. Mál og
menning má þvi ávallt minnast
þessara starfa hans með þakk-
læti.
A stúdentsárum sinum i Kaup-
mannahöfn var Magnús læri-
sveinn Jóns Helgasonar og hon-
um handgenginn. Ekki er að efa
að Magnús hafi sitthvað af Jóni
lært, enda hefur Magnús kveðiö
svo að orði að Jón hafi haft meiri
áhrif á sig en nokkur maöur ann-
ar. Ekki skal það rengt, en hitt er
vist að Jón sá snemma mikið
mannsefni i Magnúsi, þó að hann
hafi áreiðanlega ekki séð feril
hans fyrir. Ekki er fjarri lagi að
ætla að greina megi einhver áhrif
frá Jóni i beinskeyttum stil
Baráttan fyrir jafnrétti fatlaöra! Magnús á blaöamannafundi meö öörum forystumönnum
fatlaöra Sigursveini D. Kristinssyni og Ilalldóri Rafnar.
4 kosningaskrifstofu Alþýöubandalagsins I Reykjavík 1978. Meö Magnúsi á
myndinni er Guörún Helgadóttir.
grein, heldur fáein orð að
skilnaði.
1 pólitiskri leiðsögn sinni naut
Magnús þeirra hæfileika sem
hann hafði umfram aðra menn,
að hafa mikla yfirsýn yfir gangi
mála, greina aðalatriði frá auka-
atriðum og vera fljótur að taka
ákvaröanir.
Sem ritstjóri gerði hann
Þjóðviljann að sterkasta vopni
Islenskrar verkalýðsstéttar og
skóp blaðinu þvilikt áhrifavald i
þjóöfrelsisbaráttunni að halda
mun nafni Magnúsar lengi á lofti.
Þegar Magnús varð ráðherra
sýndi hann að hann var sam-
kvæmur sjálfum sér I málefna-
baráttunni og gat sameinað rétt-
mæta gagnrýni stjórnarandstöðu
mannsins og framsýni þess er ber
ábyrgð á framkvæmd mála. Sem
ráðherra var Magnús frum-
kvæðismaður þeirrar orkunýt-
ingarstefnu sem nú á sér al-
mennan hljómgrunn, að Islend-
ingar sjálfir ættu einir, eða að
meirihluta til, þau stóriðnaðar-
fyrirtæki sem reist væru i
landinu.
Þvi miður veiktist Magnús i
miðjum kliðum. Hann varö sakir
alvarlegs sjúkdóms að hætta
opinberum afskiptum og póli-
tiskum störfum með hugann
fullan af áformum og fangið fulit
af verkefnum. Það áfall varð
honum ekki siður þungbært en
sjúkdómurinn sjálfur. 1 veik-
indum sinum sýndi Magnús þvi-
likan manndóm að ekki verður
með orðum lýst.
Alla tiö og ekki siður eftir aö
Magnús veiktist stóö kona hans,
hitti ég hann fyrsta sinn að máii.
Lýðveldisstofnunin i áliðinni
styrjöldinni var réttum 40 árum,
eftir að landið fékk innlendan
ráðherra, og sá atburður var i
barnsminni margra forystu-
manna þjóðarinnar, sem tóku enn
undir orð Björns Jónssonar frá
1904: „Enginn út i frá leitar nú
framar á tungu vora né þjóðerni.
— Svo er fyrir að þakka mik-
ilmennum þeim, sem við áttum á
öldinni, sem leið, — áttum sjálfir
eða áttum að.” Og það var enn
viðhorf kreppukynslóðarinnar, þá
i blóma lifs sins. Af þeim sökum
voru viðbrögð manna, — annarra
en strax óku seglum eftir vindi, —
sárindi vegna skerðingar og
framsals landsréttinda eða staur-
blinda á það, sem fram fór I þeim
efnum 1945—1951. Magnús
Kjartansson hafði ekki slitið
pólitiskum barnsskóm sinum, og i
bestum skilningi sleit þeim
aldrei, en hann taldi sig um það
leyti standa kommúnistum
miklu nær en sósialdemókrötum,
sem honum fannst hafa brugðist
stefnu sinni og þjóðararfi.
Pólitiskur sjóndeildarhringur
hans mun þá enn hafa verið frem-
ur verkalýðshreyfing Vest-
ur-Evrópu og stjórnmálaflokkar
hennar en flestra annarra for-
ystumanna Sósialistaflokksins,
en áhugi hans á hinum nýja
sósialiska heimi fór jafnt og þétt
vaxandi, eins og bækur hans bera
vitni, og um hann varð hann
hérlendis hvað manna fróðastur.
í ritstjórnartið Magnúsar
Kjartanssonar 1947—1971 voru
áhrif Þjóöviljansmikil. Alla jafna
Mig minnir að fundum okkar
Magnúsar hafi fyrst borið saman
er ég heimsótti hann uppá Þjóð-
vilja á ofanverðu árinu 1969. Ég
var þá nýkominn heim frá all-
langri Þýskalandsdvöl og hafði
upptendrast af stórasannleik eins
og margir aðrir sem þaðan koma,
og var með grein til birtingar i
fórum minum. Við samningu is-
lenska textans hafði ég vandað
mig venju fremur, þvi óljóst hug-
boð sagði mér, að þýskan hefði
borið þingeyskuna ofurliði i út-
legðinni.
Magnús hljóp yfir textann en
sagði svo sposkur á svip, að sjálf-
sagt væri að birta þetta, hann
skyldi snara þessu yfir á islensku,
sig munaði ekkert um það, hann
hefði hvort sem er gert þetta fyrir
hann Einar öll þessi ár.
Eftir þetta átti ég þvi láni að
fagna að vera „samskipa” Magn-
úsi i nokkur ár i iðnaðarráðuneyt-
inu. Siðan störfuðum við saman i
Máli og menningu, en sá félags-
skapur var Magnúsi ætið hjart-
fólginn og átti hauk i horni sem
hann var.
Á þeim timum hittumst við oft á
dag og bárum saman bækur okk-
ar og minnist ég þeirra stunda af
mikilli ánægju. A þeim fundum
var ég oftast þiggjandi. Það sem
hreif mig mest var baráttugleði
og hugsjónaeldur Magnúsar, en
þó ekki siður hæfileiki hans að
tengja striðandi hugsjónir dag-
legu vafstri hins gráa hversdags-
leika.
gert. Aleitni þessarar spurningar
endurvekur i huga mér minning-
ar um stutta en nána samvinnu
við mann sem ég mun ætið sakna.
Þröstur óiafsson
„Elds er þörf”. Þessi orð gerði
Magnús Kjartansson að titli úr-
vals af ritgerðum sinum og ræð-
um, sem Mál og menning gaf út
1979. Þessi orð voru ekki valin út i
bláinn, eins og hver og einn getur
séð sem bókina les. I Magnúsi
brann sá eldur hugsjóna sem
gerði hann að þeim skelegga bar-
áttumanni sem hann var meðan
kraftar entust. Magnús var húm-
anisti i eiginlegasta skilningi þess
orðs, hann trúði á manninn og
framtið hans. En sú trú var engin
bláeygð bjartsýni, hann gerði sér
ljóst að betri framtið verður ekki
til án baráttu, og til baráttunnar
þurfti eldinn.
Magnús hefur sjálfur lýst þvi
hversu hann brást við fregninni
um herstöðvakröfur Bandarikja-
manna haustiö 1945: „Ég held að
enginn atburður hafi haft eins
mikil áhrif á mig um dagana, og
ég einsetti mér að beita þvi afli
sem ég kynni að eiga til þess að
koma i veg fyrir erlend yfirráð”.
Þarna kviknaöi eldurinn, og bar-
áttusaga Magnúsar hófst með
Magnúsar og valdi hans á is-
lenskri tungu, en ekki siður i
metnaði hans fyrir hönd Islend-
inga og andstyggð á yfirborðs-
mennsku og undiriægjuhætti. En
allt þetta átti þó djúpar rætur i
skapgerð Magnúsar sjálfs, og stil
sinn þróaði hann svo að hann varð
meistari orðsins, kunni betur en
aðrir að ydda setningar sinar svo
að mörgum þótti erfitt undir
ádrepum hans að búa.
Kynni okkar Magnúsar hófust i
Kaupmannahöfn fyrir meira en
fjörutiu árum, og á vináttu okkar
hefur aldrei siöan borið skugga.
Þrátt fyrir öll sin störf og þrot-
lausa elju haföi Magnús ævinlega
tima til þess að velta af sér reið-
ingnum öðru hverju og vera hrók-
ur alls fagnaðar i hópi vina sinna.
Hann varð aldrei pólitiskur ein-
trjáningur, menningaráhugi hans
var sivökull og lifandi, enda var
hann viðlesinn og margfróður,
smekkvisog glöggskyggn á tungu
og bókmenntir. Þær ánægju-
stundir sem við hjónin höfum átt
á heimili þeirra Kristrúnar
gleymast ekki, og við eigum þeim
meira að þakka en hér verði reynt
að binda i orð.
Magnús átti þvi láni að fagna að
vera vinsæli maður og vinmarg-
ur, en mesta gæfa hans var þó að
hafa Kristrúnu sér við hlið; hins-
vegar er hennar missir mestur.
Eitt er þó vist: Enda þótt Magnús
séekki lengur i þvisa ljósi, verður
hann áfram einn sá þáttur i lifi
fjölskyldu sinnar og vina sem
aldrei verður frá þeim tekinn.
Jakob Benediktsson