Þjóðviljinn - 28.11.1981, Blaðsíða 4

4 SÍDA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 28.— 29. nóvember 1981.
bótancnntir___
Grunur
um huldu
Stefán Höröur Grimsson:
Farvegir.
Iðunn, 1981.
„Það er ekki öllum gefið að vaða uppi
með stóryrði”, sagði Stefán Hörður eitt
sinn i blaðaviðtali. Hann vék þar að eigin
skáldskap, og þó aö hann kæmist svona að
orði, er áreiðanlega engum fjær skapi að
vaða uppi með stóryröi en einmitt honum.
Um það vitnar ný ljóðabók hans ekki sfður
en þær fyrri. Hann er eitt hljóðlátasta og
hógværasta skáld sem um getur. Tjáningin
i þessum ljóðum hefur svipuð meginein-
kenni og i Hliðinni á sléttunni (1970): hún er
innhverf og lágstemmd meö myndum sem
láta gjarnan litið yfir sér á yfirborðinu en
eru stundum hlaönar ugg undir niðri og
sumar hverjar torræðar. Stundum er eins
og skáldiö tali við sjálft sig huldumál sem
öðrum komi ekki við, nema þeim sé kapps-
mál að hnysast i hljóðskrafið. Ég ætla mér
ekki þádul að ráða iþað allt þóttekki skorti
mig forvitnina.
Ensvoeru önnur ljóö einfaldleikinn sjálf-
ur, t.d.: „Syngjum fyrir. fugla”, „Ef”,
„Blistrið”, „Mynd án veggs”, „Fyrirbæn”,
og „Jöklar”. Það siðasttalda hljóðar svo:
A sumrin fagna jöklarnir heiðríkjunni
skfha glaðbeittir heita sóiskinsdaga
og Ijiíga okkur full.
A veturna segja þeir satt
þá þurfa þeir ekki að látast
þeir faila inn i tiðarfarið.
Náttiiran, veðurfarið og ástin eru algeng-
ustu minni i þessum ljóðum, — stef sem
leikin eru með ýmsum tilbrigðum. Sólin,
birtan og ljósaskiptin koma fyrir með ein-
hverjum hætti i meirihluta ljóðanna. Eitt
þeirra heitir „Dögun”:
Þetta er stundin
þegar draumarnir fara hjá sér
frammi fyrir nýrri reynslu
og uggur slær fólva á veiðilöndin.
Morgunn 1 eynda rdóm a. Mor gunn
spurnar.
Ég sæki lindarvatn i fjallið
og kæli augu mfn.
Morgunn sem bærist f vorvindi.
Stefán Hörður Grfmsson
Eysteinn
Þorvaldsson
skrifar
Til móts við fjarskann.
Stúlka á bláum hesti
veifar við einstigið.
Náttúrumyndin er jarðnesk, en hver er
hin nýja reynsla, leyndardómurinn, spurn-
in? Oghvað táknarstúlkan á bláa hestinum
sem virðist ráða för „til móts við fjarsk-
ann”? Með einhverjum hætti tengist þetta
ljóðinu „Bergið” þarsem töfrar hafa tekið
við og „bandinginn gengur langar heiörikj-
ur/ á vit spánna”. Enda er verið að spinna
örlagavefinn. „Hin fjórða” sem þar er
nefnd, gæti verið stúlkan á bláa hestinum,
og enn eru sögö deili á „fjórðu álfameynni”
i ljóði sem heitir einmitt „Hin fjórða”.
Kærleiksmálin láta viöa á sér kræla i þess-
um ljóðum.
í Hliðinni á sléttunni rikti uggur og svart-
sýni yfir válegum tiðindum á vondri tið.
Það er mun bjartara yfir hug ljóðanna i
Farvegum. I þeim rikir sums staðar ein-
hver timamótastemmning með eftirvænt-
ingu og dulinni spennu eins og i áðurnefnd-
um ljóðum „Dögun” og „Bergið”. En vera
má að uggur eða tregi yfir fallvaltleikanum
búi i ljóðinu „Þegar ekið er” og mönnum
verður „litið i'bakspegilinn” þegar ekið er
„fram hjá Þögnuðuholtum” upp úr daln-
um. Og i ljóöinu Grásteinn. Það er dæmi-
gert fyrir hinn knappa ljóðstil Stefáns
Harðar sem geymir i myndum sinum sjóð
af tilfinningum og margslungin svipleiftur
lifs:
Grunur um huldu
sumarfugl
köngurló að spuna
Aldrei llta þig framar nokkur augu
Stefán Hörður er ekki hraðkvæður. A 35
árum hefur hann aðeins sent frá sér fjórar
fyrirferðarlitlar ljóðabækur (fyrsta bók
hans kom út 1946). En i þeim eru margar
skírar perlur sem ætið munu vera skinandi
dæmi um ljóðagerð þeirrar kynslóðar sem
leysti islenska ljóöagerð úr fjötrum og gaf
henni frelsi til nýrra landvinninga.
EyÞ.
Talaö við
myrkur
Kristján frá Djiípalæk:
Fljúgandi myrkur.
Helgafell 1981.
Vindurinn bar mér boð um nótt:
þin biður gestur er morgna fer
og skipar fastmæltur: Fylg þú mér!
Þér fallast hendur að vonum.
En ferðbdst þii, fylgdu honum.
segirKristjánfrá Djúpalæk ikvæðinu „Boð
um nótt”. Það erheldur dimmtyfir flestum
þessara kvæða. Myrkur, hverfulleiki,
hnignun og feigö eru iskyggilega viöa á
ferðinni. Hvaö kemur tilaö æðrulaust skáld
og ilyndi glatthorfir svo stift inn i skugga-
veröld og geristmargortum fallvaltleikann
og hrossið bleika?
Margt skáldið hefur fengið að kenna á
hagmælsku sinni, og mér er nær aö halda
að Kristján geri þaö stundum. Sum kvæðin,
t.d. náttúruljóöin og æviörlagaljóðin, eru
óaðfinnanleg að formi og orðfæri, en þau
kliðasöng semofthefur hljómað svipað hjá
fleiri góðskáldum. Bálkur i bókinni heitir
„Myrkur”, ortur vel og langt. En betur og
stutt þykir mér ort um rökkrið i myndrænu
smákvæði sem heitir „Dag$etur”:
t dal niðri,
þó dult fari,
eru mórendar voðir
myrkurs ofnar.
Dagur hallar sér
dauðþreyttur
að svæfli kvölds
og sofnar.
En þó að syrti i æviálinn, hefur Kristján
Kann að vera
að þú sért stoltur
af sköpunarverki þinu
sjötta daginn.
Ég,
sem þó er málið skylt,
er ekkert yfir mig
hrifinn.
Þetta er að hitta naglann á höfuðið. Svip-
aður miðleitinn still birtist I ljóðinu „Vök”
sem byggt er á sterkum myndum.
Dauðinn og fallvaltleikinn eru óneitan-
lega orðin nokkuð lúin yrkisefni. Það er
ekki auðvelt að bregða nýstárlegu ljósi á
þau gamalkunnu sannindi að eitt sinn skuli
hver deyja. Næturgesturinn, djákninn á
Myrká, maðurinn með ljáinn, blómstriö
eina, — allt er þetta orðið dálitið útjaskað.
En myndvísi og skáldsýn verða seint tak-
mörk sett. Þetta sannast i ljóðinu „Ljáför”
iþessarinýju ljóðabók Kristjáns frá Djúpa-
læk:
í gærvar ég sláttumaður,
sveifiaði orfinu glaðlega.
Mér beit,
rekja.
Kristján frá Djúpalæk
sem betur fer ekki sagt skilið við hag-
mælska glettni sina, sem nýtur sin vel i
kvæðinu „Gamli söngvarinn”. Og bráðgott
er litiö ljóö sem heitir „Skapari” þar sem
mælskan er látin lönd og leið og hagmælsk-
an lika:
Nokkrum skrcfum framar i óslægjunni
stóð blómið.
Skjálfandi heyrði það sláttuhljóðið
nálgast,
taldi Ijáförin þögult i angist sinni,
eitt og eitt.
1 dag er ég blóm.
Þetta tæra og myndrika ljóð nægir um
hverfulleikann, feigðina og dauðann. EyÞ
erlendar bæhur
Deutsche Geschichte in
Daten
Band I: Von den Anfangen bis
1770. Von Andrea van DiTlmen.
Deutscher Taschenbuch -Verlag
1979.
Dtv. útgáfan hefur gefiö út nyt-
samar töflur og uppsláttarbækur
um mannkynssögu, t.d. Atlas zur
Weltgeschichte i tveimur bind-
um, auk þess sem útgáfan hefur
látiö endurprenta ýmsa klassik
era sagnfræðinnan, Mommsen,
Burckhardt, Gregorovius ofl. Der
Kleine Pauly hefur einnig komiö i
dtv.
Þessi bók er annáll um helstu
viöburði á þýska málsvæðinu eða
i Þýskalandi allt frá upphafi og
fram til 1770. Bókin er ætluö
öllum þeim, sem snudda i sagn-
fræöi og ekki siður þeim, sem eru
leikmenn i faginu. Hér er fiest allt
talið sem höfundi þykir skipta
máli I svo knöppu yfirliti, pólitisk
saga, persónusaga, helstu styrj-
aldir, bókmenntir og listir og
efnahagssaga. Þessir þættir
koma allir til skila innan þess
ramma, sem annálsformið setur.
Auk annálsins fylgja ættarskrár
og skrár um fursta og preláta
biskupa og erkibiskupa og i lokin
bókaskrár. Efnis- og persónu-
registur lýkur ritinu. Þetta er
mjög handhæg bók, uppsláttarrit
meö registrinu og ágætur annáll.
Fernard Braudel: On Hi-
story.
Translated by Sarah Matthews.
Weidenfeld and Nicolson 1980.
Ecrits sur l’histoire kom i
fyrstu út f Paris 1969. Þetta
greinasafn kom út um svipað
leyti og La Méditerranée. Grein-
arnar eru frá undanfarandi tutt-
ugu ára timabili og i þeim koma
fram meginskoöanir höfundar á
sagnfræðirannsóknum. Hann
leggur mikla áherslu á það sem
hann nefnir landfræðilegan tima,
sögulegan tima og tima einstakl-
ingsins. Rit hans um Miðjarðar-
hafssvæðið einkennist einmitt af
lýsingu hans á hinu landfræöi-
lega umhverfi og áhrifum þess á
gang sögunnar og verkunum þess
aö mótun samfélaga mannanna á
hverjum tima. Söguleg þróun er
ekki bundin verkum mannanna
heldur þrælbundin umhverfi,
veðráttu og ýmsum fyrirbrigöum
náttdrunnar. Framleiðsla, fólks-
fjöldi og breytingar á honum,
samgöngur, verslun, breytingar á
veöráttu, þjóðtrú og margvisleg
samfélagsleg fyrirbrigöi, allt
þetta telur Braudel verkefni
sagnfræðinnar. Bakgrunnurinn
að allri mennskri viöleitni er um-
hverfiö sem maðurinn lifir i og
áhrif þess á mennska viöleitni er
snar þáttur allrar sögu. Þetta
hafa menn vissulega vitað, en
hann skrifar söguna meö dýpri
skilningi á þessum þáttum en
tíðkað hefur verið.
Fornir sagnfræöingar tóku tillit
til umhverfisins I lýsingum sinum
og frásögnum, þeir aðgreindu
ekki mannheima frá umhverfinu,
óheillastefna þeirrar aðgrein-
ingar hófst með iðnbyltingunni og
kom fram I sagnfræöinni,
sem saga manna án tengsla við
umhverfið, þröng pólitisk saga,
utanaðkomandi áhrif voru ekki
rædd eða afgreidd sem bábilja
eöa hjátrú.Það var kominn timi
til af þessi þrengsli sagnfræð-
innar yrðu rofin og það gerist nú
þegar mennskt oflæti virðist vera á
góðri leið með að stefna mennsku
samfélagi I ógöngur og eyðing
blasir viö. Skoðanir Braudels eru
þvl vissulega timabærar og
tengjast vlðari skilningi á hlut-
skipti manna.
Handbuchder
Massenkommunikation.
Kurt Koszyk und Hugo Pruys.
Deutsche Taschenbuch Verlag.
Originalausgabe 1981.
Fjölmiölar og fjölmiðlun i
margvislegasta formi er inntak
þessa rits og einnig þau áhrif og
fyrirbrigöi sem spretta af notkun
og neyslu þess efnis sem flutt er
eða miðlaðer. Lagasetning varð-
andi fjölmiöla snertir fyrst og
fremst þýska svæðið, sé hennar
að einhverju getið. Efninu er rað-
að eftir stafrðfsröð t.d. film, frau-
enmedien, jugend, kommuni-
kationstheorien etc.
Það kemur i ljós i þessu riti að
fjölmiðlar eru aldrei „frjálsir og
óháöir”, það er algjört rugl að
halda sllku fram. Hagsmunir
stjórna notkun fjölmiðla, hags-
munirri"kis,stofnana eða einstak-
linga og oft fyrst og fremst pen-
ingahagsmunir, gróðahyggja.
Fjölmiðlar geta þó verið þurrar
staðreyndir við fyrstu sýn eins og
t.d. Lögbirtingarblöð, skýrslur
um viss fyrirbrigði i náttúrunni
eins og Veðrið, en varðandi
venjuleg dagblöð eru það hags-
munir eða viss baráttumál sem
móta stefnuna. Og eitt er vist að
þau blöð sem auglýsa sig sem
„frjáls og óháð” eru þaö aldrei og
oftast f alla þau í flokk gulu press-
unnar.
Sama gildir um aðra fjölm®la,
útvarp, sjónvarp, plötuútgáfu,
kassettur ofl.of 1. Frjálst sjónvarp
er alltaf á snærum vafasamra
braskara eða hagsmunasam-
steypa og video-ruslið sem nú
flæðir yfir öll lönd er i höndum
braskaralýðs sem veit að ruslið
selst best.
Rit þetta er ágætt uppsláttarrit
og timabært.