Þjóðviljinn - 20.04.1982, Blaðsíða 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 20. april 1982
Um staðsetningu steinullarverksmiðju:
„Mig varðar um þióðarhag”
„Herra forseti. Hæstvirtur for-
seti Sameinaðs þings, Jón Helga-
son, hefur lokiö máli sinu. Þar
hefur hógvær og prúður sjentil-
maður gert grein fyrir röksemd-
um fyrir þv^að ef steinullarverk-
smiðju á að reisa, þá skuli hún
fremur risa sunnan heiða en
norðan. AUar voru þessar rök-
semdir réttar og sannar og skil-
merkilega fiuttar, en til hvers?
Sannleikurinn er sá, að allir til-
burðir okkar til þess að koma
réttum málstað áfram rétta leið
með röksemdum eru liklega von-
lausar. Akvörðun hæstvirts iðn-
! aðarráðherra byggist ekki á rök-
semdum. Hún byggist á allt öðr-
um hlutum. Tveir hæstvirtir ráð-
herrar i rikisstjdrninni, jafnvel
þrir, sem af mikilli ýtni, svo að
maður nefni nú ekki orðið frekju
hér á þessu friðsæla kvöldi, hafa
haft uppi mikla tilburði til þess að
koma þangað i sitt kjördæmi öll-
um sköpuðum hlutum með illu
eða góðu, hvort sem þar er um
virkjanir að ræða eða annað sem
fjármagn þarf til. Sannleikurinn
er nefnilega sá, að það er langt
liðið frá þvi að þessi ákvörðun var
i raun og veru tekin, svo langt, að
hún var tekin áður en rannsóknir
fóru fram. Rannsóknirnar og
I kannanirnar voru til þess að
• reyna að sýna fram á, að það væri
miklu minni mismunur á hag-
kvæmni þessara tveggja verk-
smiöja annars vegar á Sauðár-
• króki og hins vegar i Þorlákshöfn
* heldur en raun er á. Þær kostuðu
I langan tima, gifurlegt flóð af
pappir, þó kannske enn meir af
peningum, skattpeningum borg-
1 aranna i þessu landi.
Fyrirtækin sem takast á um
þessa verksmiðju hafa lagt i þetta
samtals um 130 - 140 milj. gkr. til
1 þess að sýna fram á aö verk-
smiðja á þeirra stað væri hag-
kvæmari en á hinum. Steinuilar-
I félagið á Sauðárkróki hefur lik-
* lega eytt 70 milj. gkr. i þessu
skyni. Og hvað voru þeir svo að
I sanna allan timann, öll þessi ár?
I Þeir voru að sanna það að verk-
■ smiðja frá frönsku fyrirtæki, frá
St. Gobain, væri það besta, það
I eina rétta. Hvernig fór svo eftir
allt saman, þegar menn voru
1 búnir að eyða öllum þessum árum
Iog öllum þessum pappir og þaðan
af meiri peningum til þess að
, sanna þetta? Verksmiðjan er
ónothæf. Framleiðendur hennar
taka ekki ábyrgð á henni nema
orkan, sem til hennar þarf að
brúka, verði olia að 9/10 hlutum.
■ Þar var farið illa með mikla
I vinnu og mikla peninga. A sama
tima, það var hliðarverkefni,
reyndu þeir að sanna það aö sú
• tækni og sá verksmiðjubúnaöur,
sem Sunnlendingar börðust fyrir
að koma upp i sinni verksmiðju
, frá sænskum aðilum og fleirum,
■ Elkem og Jungers, værivond,dýr
og illbrúkanleg. Hvað vilja þeir
núna? Þeir vilja einmitt fá þá
verksmiðju, sem þeir eru búnir
• að úthúða öll þessi ár. Þaö er ekki
samræmi i þessum hlutum frekar
I en öðru i þessum málum.
j Sandur til
miljón ára
Herra forseti. Það er raunalegt
að þurfa aö segja það en það er
satt. Hvað er það sem þarf til þess
að framleiða steinull? Þaö þarf
sand; það er nú viðast hvar sand-
ur. Þó er hann misjafnlega að-
gengilegur. Við i Þorlákshöfn höf-
um sand til miljón ára fram-
J leiöslu a.m.k. og hefur það þó
ekki verið mælt nákvæmlega. Við
höfum ekki eytt peningum i að
rannsaka það, þvi að þar er einn
! mikill sandbingur, sem hefur orð-
iö mönnum til mikilla vandræða
um langa hrið. Og það þarf ekki
annað en gægjast út um dyrnar á
I" þessari væntanlegu verksmiðju
til þess að fylla þar allt af sandi
eftir óskum með litlum tilkostn-
, aði eða engum. Náttúran sjálf sér
um þá lageringu alla saman. En á
Sauðárkróki, þar fá þeir sand úr
Héraðsvötnum þegar lægst er i
þeim. Þeir veröa sem sagt að ná i
þennan sand einu sinni á ári og
geyma hann þess á milli. Ætli það
kosti nú ekki eitthvað? Og það
kostar ýmislegt eitthvað i þessu.
Sérfræðingarnir frá ráðuneytinu
reyndu eins og þeir gátu með þvi
aö kaupa sér alltaf betri og betri
landakort að sanna það, að það
væri styttra frá Sauðárkróki til
Reykjavikur heldur en frá Þor-
lákshöfn hérna yfir heiðina. Það
tókst ekki og nú voru góö ráð dýr.
Þeir settu Framkvæmdastofnun-
ina i gang og byggðadeild,og þar
fann forstöðumaðurinn bróður
sinn i góðu embætti hér i bænum,
sem hafði ráð á skipum nokkrum,
sem eru ákaflega dýr og illa rekin
á kostnað skattborgaranna i land-
inu. Það gerir hins vegar ekkert
til. Það gerir ekkert til þó að það
kosti miklu meiri peninga að gera
þetta fyrir norðan, það er algert
aukaatriði, hagkvæmni og allt
þess konar er nú ekki ofarlega i
huga þessara áður nefndu ráð-
herra. Það er aukaatriði. Það eru
ekki þeir sjálfir sem borga; það er
þjóðin sem borgar.
Glanstilboð frá
Skipaútgerðinni
Annað dæmi um þessa ágætu
Skipaútgerð var þaö að þegar
Herjólfur fór að ganga milli Vest-
mannaeyja og Reykjavikur og
gengur nú á ýmsu i rekstri þess
skips, þó hann sé myndarlegur og
afli mikilla tekna, flytji milli 40 -
50 þús. farþega á ári, 10 þús. tonn
af vörum og 10 - 20 þús. bila, þá er
það nú svo, að rekstur slikra
skipa er heldur óhagkvæmur og
rikið þarf að leggja fyrirtækinu til
peninga árlega eins og öðrum,
sem eru i þessum bransa, en ekk-
ert likt þeim miljörðum öllum,
sem fara til Skipaútgerðar rikis-
ins. Hvað skyldi nú rikisfyrirtæk-
ið hafa boðið upp á? Þeir buðu
nefnilega ýmsum vöruflutninga-
mönnum, sem flytja vörur milli
Reykjavikur og Vestmannaeyja
að flytja vörur meö Rikisskip
þessa leið fyrir miklu minni pen-
ing heldur en Herjólfur bauð upp
á. Þarna var rikisfyrirtækið kom-
ið I samkeppni með undirboðum
við Herjólf, sem veldur þvi að
hann þarf auðvitað að fá aðeins
meiri pening frá rikinu árlega i
nóv. eða des. Það gerir hins vegar
ekkert til þvi að skattborgararnir
greiða það. Það er nefnilega til-
fellið, að helmingurinn af allri
fragt er flutt á rikisins kostnað
með þessu fyrirtæki, og auðvitað
er gott að fá svona glanstilboð frá
Skipaútgerð rikisins, sem hefur
svona traustan bakhjarl, þ.e.
budduna hjá almenningi. En
þesssum herramönnum er nú
ekki sárt um hana.”
En Skipaútgerðin, það var
þetta fyrirtæki, sem kom einu
sinni enn með glanstilboð og
bauðst til þess að flytja alla stein-
ull, ef verksmiðjan færi norður.
Það má geta þess, að Skipaútgerð
rikisins þjónar ekki Suðurlandi.
Þó borga nú Sunnlendingar i hana
eins og aðrir. Þeir buðust til þess
að flytja steinullina suður fyrir
um það bil svona fimmtung af
kostnaðarverði, fimmtung af
töxtum. Það var rausnarlega
boðið. Þetta sama fyrirtæki hefur
nú að visu áður komið með svona
góð tilboð. Þeir buðust til þess,
þegar ullarþvottastöðin á Akur-
eyri var lögð niður, þá var ein að-
alástæðan til þess, að af þvi gæti
orðið eins og vissir herramenn
óskuðu eftir, það var tilboð frá
Skipaútgeröinni að flytja ullina
bæði norður og suður fyrir litið
sem ekki neitt, og gerðu áætlun
um það og buðust til þess að taka
fyrir þetta bara ákveðna peninga
langt undir öllum venjulegum
kostnaði. Siöan hefur ullin aö
mestu leyti verið keyrð milli Ak-
ureyrar og Reykjavikur og það
noröur aftur. Hver skyldi borga
bHana? Skipaútgerð rikisins.
Rafurmagnið
kemur að sunnan
,,.Það var merkilegt með
þessa staðarvalsnefnd, sem tók
þátt i að rannsaka málið með
Sauðárkrók og Þorlákshöfn. Hún
var lika fengin til þess, enda
ágætir menn i henni, að velja nú
einhvern stað á þessu landi á
fleiri þúsund km vogskorinni
strönd, þann stað einan sem kæmi
til greina að taka við kisilverk-
smiðjunni. Og eftir langa og
mikla leit fundu þeir Mjóeyri við
Reyðarfjörð. Þar var hann. Þess-
ir sérfræðingar rannsökuöu bara
staðinn, en vissu ekkert að þar
var rafmagnslaust.
En þessi verksmiðja, hvort sem
hún verður syöra eða nyrðra, þarf
rafmagn; og hvaðan skyldi það
koma? Eitt veit ég þó, að þetta
rafmagn eins og annar raf-
straumur i landinu rennur um
hlaðið i Hveragerði. Skyldu þeir
þá ekki vera fullir af rafmagni?
Ekki meira en svo, að það er ekki
einu sinni hægt að reka þar frysti-
kistu, hvað þá heldur verksmiðju.
Þar búa menn við spennu upp á
180 volt árið um kring og þegar
illa stendur á enn þá minna. Allt
rafmagnið hér er nefnilega flutt
vestur yfir heiði án þess að það sé
ætlast til þess að menn geti einu
sinni rafmagnað sjálfa, sig i
kjördæminu þar sem allt raf-
magn landsins er framleitt. Og
það á að keyra 5 - 8 megawött i
þessu skyni til Sauðárkróks og ég
er ekki I vafa um það, að tveir
ágætir háttvirtir þingmenn og
jafnvel hæstvirtir ráðherrar eru
tilbúnir að lofa fyrirtækinu
spennistöð og raflinu; ég er ekki i
nokkrum minnsta vafa.
Það er nú það. Þessar rök-
semdir eins og aðrar eiga ekki
greiðan aðgang að hinum gráu
sellum i höfðinu á þessum mönn-
um, nema það fari beint út aftur
þvi að þetta hefur veriö ákveðið
fyrir löngu. Rannsóknin var bara
svona sýndarverk „Camouflage”
eins og þeir segja I útlöndum. Það
átti að setja á þetta visindablæ.
Að þessu sinni ætla ég ekki að
segja ykkur söguna af þvi þegar
ég fór með hæstvirtum forseta
Sameinaðs þings i heimsókn til
mesta visindamanns i landinu,
sem tók þátt i þessari staðarvals-
nefnd, en það er góð saga.
Það gat hvert mannsbarn,
meira að segja þau mannsbörn
sem ekki kunnu að reikna, sagt
sér það sjálft að það hlýtur að
vera — það hlýtur bara að vera og
er alveg ljóst, að verksmiöju af
þessu tagi er auðvitað best að
hafa sem næst markaðnum.
Steinull er einu sinni þannig vara,
hún er fyrirferðarmikil, dýr i
flutningi og það gefur alveg auga
leið, að þaö er ekki af hagkvæmn-
issjónarmiðum sem þessari verk-
smiðju er áætlaður staður á Sauð-
árkróki. Það er eitthvað allt ann-
að. Við vitum hvað þaö er, ég er
búinn að segja það. Þeir Ragnar
og Pálmi, hæstvirtir ráðherrar,
eru búnir að segja hæstvirtum
iönaðarráðherra að gera þetta.
Hann er góður piltur og vel ættað-
ur, enda náfrændi Jóns Helgason-
ar forseta Sameinaös þings. En
þaö er svona. Þegar gelt er lengi
og hvæst að mönnum, þá láta þeir
um síðir undan. En á röksemda-
legum grunni er þetta ekki byggt.
Það má vera öllum ljóst.”
Hvað eru tvö
skip á milli vina?
...Hver ætli hafi verið ein aö-
alröksemdin fyrir þvi að þetta
skyldi fara norður? Hún er sú að
með þvi að flytja vörur fyrir svo
sem ekki neitt frá Norðurlandi til
Suðurlands, þá mundi þaö stór-
efla Skipaútgerð rikisins. Að visu
þurftu þeir að fá tvö skip. En hvað
kosta þau á milli vina, tvö skip,
nokkra miljaröa styrkkið. Annað
eins fer nú I súginn i iðnaðarmál-
unum, og þeir þurftu lika að fá
bætta hafnaraðstöðu og það eiga
nú Sauðkrækingar inni, ekki hef-
ur verið lagður sá peningurinn
þangaö. En hver er hin röksemd-
in, sem hægt er að finna úr þessu
plaggi, hver er hún? Það er sú
röksemd, að þaö séu svo geysi-
lega mörg önnur iðnaðartækifæri
á Suðurlandi? Af hverju skyldu
þau þá ekki vera notuð? Af hverju
skyldu menn ekki hafa Suðurland
i huga, þegar þeir tala um þessar
verksmiðjur allar? Hvað er
framundan i iðnaðarmálum?
(Gripiö fram i: Sykurverk-
smiðja). Ja, hver þorir að spá
þvi, hvað hefur sést á blaði um
það? Það á að stækka stóriðjuna
og álverið, annað álver. Það
vantar eitthvað meira i Grundar-
tanga, það er saltverksmiðja,
magnesiumverksmiðja, kal-
ium-klórat verksmiðja eða hvað,
það er trjákvoðuframleiðsla og sá
videre eins og Páll Pétursson
sagði i dag, þvi aö hann var nú
nýkom nn af bnoröurlandaráðs-
fundi.
Hvað skyldi vera þessum verk-
smiðjum öllum sameiginlegt?
Aðeins eitt, og það er það, að
þeim er ekki ætlaður staður á
Suðurlandi. Eftir sem áður þarf
raforka Sunnlendinga að knýja
allar þessar fabrikkur þeirra
áfram. Eins og ég hef bent á áður
hér, þá hafa menn gert þá skyssu
hér i þjóðfélaginu að setja sama-
semmerki á milli orkuframleið-
andi fyrirtækja eða vatnsorku-
vera og iðnaðarmöguleika. Þegar
Blönduvirkjun var á hellelúja-
stiginu og allir fögnuðu sem mest,
áöur en til vandræðanna kom
milli þeirra Páls og Pálma, þá
sögðu menn það, að Blönduvirkj-
un mundi verða lyftistöng undir
iðnaðaruppbyggingu á Norður-
landi. Allir styðjum við þetta,all-
ur Framsóknarflokkurinn eins og
hann lagði sig milli Horns og
Langaness, og fögnuðu mikið.
Þegar var farið að tala um raf-
orkuframleiðslufyrirtæki á Aust-
urlandi og meira að segja áður en
mönnum datt hún i hug, þá skyldi
setja þar kisilverksmiðju, hvort
sem hún hefði nokkurt rafmagn
eða ekki. Það er gott að hafa þær
á lager, þessar verksmiðjur. En
reynslan sýnir bara allt annað.
Við höfðum öll raforkuver lands-
ins svo gott sem, sem einhver
friður hefur verið um á Suður-
landi. Þar er engin iðnaðarupp-
bygging akkúrat engin, sama-
sem-merkið eryfirstrikað. Það er
ekkert samhengi i þvi og hefur
ekki verið, þannig að þessi siðari
röksemd þeirra Sauðkrækinga
um það, að Sunnlendingar eigi
svo mikla aðra möguleika er
blekking eins og annað.”
Hagkvæmari
syðra en nyrðra
„...Ég vona það sannarlega,
að við fáum iðnaðartækifæri á
Suðurlandi, sem eigí eftir að skila
góðum árangri fyrir þjóðarbúið i
heild. Hvað erum við að gera með
þvi að setja upp svona verksmiðj-
ur? Með þvi að efla atvinnu i
landinu, auka framleiðsluna,
stækka kökuna sem er til skipta.
En hún stækkar ekki með þvi að
setja upp tapfyrirtæki. Hún
stækkar þeim mun meira og
veröur að meiri búdrýgindum I
islensku þjóöarbúi, ef hún skilar
arði. öðruvisi fyrirtæki eigum viö
auðvitað ekki að setja upftþað er
nóg af hinum fyrir. Og þegar val-
inn er verri kosturinn i máli eins
og þessu, þá eru menn visvitandi
að velja kost, sem ekki gefur eins
mikið i aðra hönd.
Mig varðar um þjóðarhag.
Mér dytti ekki i hug að leggja
til, að það yrði reist verksmiðja af
einhverju tagi á Suðurlandi, sem
væri með greinilegu tapi, ef það
væri kostur á að setja hana niður
einhvers staðar annars staðar
hagkvæmari. Og þetta er svo
augljóst og hefur alltaf verið aug-
ljóst hverjum einasta manni, sem
hefur opin augun á annað borð, aö
það er hagkvæmara að hafa hana
syðra heldur en nyrðra.
En hver eru þau sjónarmið,
sem gætu komið þarna önnur til
greina? Eins og forseti Jón
Helgason nefndi hér áðan gæti
byggðasjónarmiðið kannski kom-
iö þarna inn. Og mesti Norðlend-
ingur i heimi, Bjarni Einarsson,
formaður byggðadeildar i Fram-
kvæmdastofnun, þó hann sé fædd-
ur i Borgarfirðinum, talaöi lengi
um það, að frá byggðasjónarmiði
væri þetta miklu heppilegra, og
eitt stóð þá sérstaklega upp úr.
Það var það, að ef verksmiðjan
yröi sett á Sauðárkróki, þá mundi
hún, hvernig er það nú orðað á
stofnanamálinu, þá mundi hún
efla þjónustustarfsemi á staðnum
meira fyrir norðan heldur en
sunnan. Og af hverju? Það hef ég
ekki skilið, enda er ómögulegt að
sanna það. Við höfum ekki getaö
komið okkur upp eins öflugri
þjónustustarfsemi á þessu svæöi,
sem við erum að tala um að reisa
Frá Þorlákshöfn. Hér er nægur sandur til miljón ára.