Þjóðviljinn - 12.06.1982, Qupperneq 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 12.-13. júni 1982
Kvennaframboði n
Viötal við Auði Styrkársdóttur
um nýútkomna bók hennar
Nýlega kom út á vegum
Félagsvísindadeildar Há-
iskóla islands og bókaút-
gáfunnar Arnar og örlygs
Iritið Kvennaf ramboðin
1908—1926 eftir Auði Styrk-
ársdóttur og nú höfum við
frétt að Auður hafi fengið
Vísindasjóðsstyrk til frek-
ari rannsókna á þessu efni.
Það þótti því vel við hæf i —
ekki síst út af umræðu um
kvennaframboð á þessu
ári — að hafa dálítið viðtal
við Auði og var þvi Ijúf lega
tekið. Auður var fyrst
spurð að því hver væru til-
drögin að bókinni.
Tildrögin voru þau aö ég
skrifaði um þetta efni sem
BA-prófsritgerð I þjöðfélags-
fræðum við Háskóla tslands og
hún er stofninn aö þessari bók.
Við Háskólann starfar ritnefnd í
ritrööinni tslensk þjóðfélagsfræði
og henni leist þannig á þessa rit-
gerð að hún væri vel fallin til út-
gáfu. Eins og hún kemur fyrir al-
menningssjónir er hún talsvert
endurbætt.
— Hvað olli kvennafram-
boöunum á fyrri hluta aldarinnar.
Komu þau kannski fram vegna
erlendra hugmynda?
— Kvennaframboö komu fram
viða i nágrannalöndum á þessum
tima t.d. i Danmörku i bæja- og
sveitastjórnarkosningum frá 1908
og allt til 1937, I Bretlandi 1918, i
Osló 1918 og Stokkhólmi 1927 og
1928. t stuttu mál má segja að þar
tem kvennalistar komu fram á 1
þessum árum áttu þeir afar litlu
gengi að fagna, alls staöar nema
á tslandi, þó að hugmyndin sem
að baki lá væri svipuð.
— Hver er skýringin?
— Ég set fram þá tilgátu að
skýringarinnar sé að leita i hinni
sérstöku þjóðfelagsgerð, og
stjórnmálaástandinu hér á landi
á þessum tíma. Stjórnmálin á
tslandi snerust þá um sjálfstæðis-
málin, og stéttaflokkakerfið var
ekki komiö til sögunnar. Þrasið
viö Dani var samt að mestu um
garö gengið og skilgreining
manna um hvaö stjórnmálin áttu
að snúast var óljós. Þaö rikti þvi
eins konar millibilsástand eða
tómarúm og i þvi höfðu konur
möguleika á að fá mikið fylgi sem
þær og fengu. Fyrsta framboðið i
bæjarstjórnarkosningum i
Reykjavik kom fram 1908 og þá
voru 18 listar i framboði sem
höföu ekkert með stéttir að gera
en voru fyrst og fremst persónu-
framboö. Arið 1916 buöu konur
fram sérstaklega i siðasta sinn og
þá voru 4 listar I framboði.
Verkamenn fengu þá meiri hluta i
bæjarstjórninni en hefðu borgar-
arnir staðið saman heföu þeir
fengiö meiri hluta. Þróunin er sú
aö þjóöfélagsgerðin fer æ meir i
áttina til kapitalisma og menn'
fara aö vakna til meövitundar um
þaö. 1 bæjarstjórnarkosningum
1918 standa borgararnir saman
Auður: Kvennaframboð ná
árangri þegar ákveðið tómarúm
er I stjórnmálunum. Ljósm.: kv
aö lista og bjóða þá konum aö
vera meö á þeim lista sem þær
þáðu. Þá er málum svo komið að
bæöi kjósendur og frambjóðendur
eru orönir ásáttir um að stéttir sé
það sem skiptir máli og þá er eins
og grundvellinum sé kippt undan
sérstöku kvennaframboöi.
— En það komu lika kvenna-
framboö fram á 3. áratugnum.
— Já, þær buðu fram sérstakan
lista i tvennum þingkosningum,
1908-
við landskjör 1922 og 1926. t fyrri
kosningunum fengu þær 22,4%
fylgi og einn mann kjörinn af
þremur en fjórum árum siðar,
1926, fá þær aðeins 3,5% fylgi. Það
sem gerðist milli þessara ára er
aö nýju stjórnmálaflokkarnir,
stéttaflokkarnir, hafa fest sig i
sessi sem stjórnmálaafl.
— En hvað veldur þá góðu
gengi kvennaframboða á þvi
herrans ári 1982?
— Sérstakt stjórnmálaástand
er ekki nauðsyn til aö kvenna-
framboð fái góðan meðbyr en
hlýtur aö auðvelda málin. Ot frá
þessu er þvi fróölegt aö velta fyrir
sér kvennaframboðunum núna.
Allar rannsóknir benda til að frá
1970 hafi flokkakerfið i hinum
vestræna heimi tekið aö breytast
og fólk sé ekki eins rigbundið i
ákveðnum flokkum og áður var.
Þetta er kallaö flokkaflakk. Ég er
þeirrar skoöunar að kvennafram-
boð á Islandi fyrir 10 árum heföi
veriö vonlaust.
— Þú álitur sem sagt að þaö sé
nú visst tómarúm i stjórnmál-
unum eins og var 1908—1926?
— Já, einmitt. Að þessu leyti
má segja aö þessi framboö séu
sambærileg en út i það vil ég ekki
fara nánar að þessu sinni.
— En hvað vildukonurnar inn i
bæjarstjórnir á fyrri hluta aldar-
innar og hvað höföu menn á móti
þeim?
— 1 þessum rannsóknum
;minum fann ég ákaflega litinn
mótbyr gegn kvennafram-
boðunum og yfirleitt voru karl-
menn fylgjandi þeim frekar en
hitt. Hér á landi fengu konur t.d.
kosningarétt miklu fyrr en i Dan-
mörku og Skúii Thoroddsen flutti
hvaö eftir annað frumvarp um
kjörgengi kvenna. Þrir af fyrstu
-1926
islensku ráöherrunum, þeir
Hannes Hafstein, Björn Jónsson
og Sigurður Eggerz, lýstu þvi
allir yfir að þeir væru fylgjandi
stjórnmálalegu jafnrétti karla og
kvenna. Briet Bjarnhéöinsdóttir
ritar um þessi mál i Kvenna-
blaðið 1909 og segir:
„Ef vér viljum bera þennan
hugsunarhátt (hugsunarhátt
enskra kvenna) saman viö hugs-
unarhátt islenskra kvenna, án til-
lits til auös og aðstööu, þá verður
þvi ekki neitaö að við islensku
konurnar megum bera kinnroöa
fyrir áhugaleysi vort og sér-
plægni. Aðstaöan hjá oss er öðru
visi. Engin opinber mótstaöa en
margir af beztu mönnum vorum
eru málum vorum hlynntir.”
— En hvað um hugmyndafræöi
þessarar framboöshreyfingar?
— Þaö var litið um stefnuskrár
á þessum árum en konur gáfu út
blöð fyrir kosningar, bæöi i
Reykjavik, Akureyri og á Seyðis-
firði. Ég hef ekki getaö gert tæm-i
andi úttekt á hugmyndafræðinnil
en konurnar beittu sér einkum
fyrir ýmsum velferðarmálum svo
sem eins og fátækramálum og
öðrum siðbætandi málum. Þá létu
þær einnig i ljós þá skoöun að
augu konunnar væru glöggari en
augu karlmannsins og fleira i
þeim dúr.
— Og hvað gerðu þær svo þegar
þær voru komnar til valda?
— Það veit ég ekki nákvæm-
lega þótt ég hafi um það ákveðnar
hugmyndir. Draumur minn er aö
kanna þaö þvi aö sagan verður
ekki sögð aö fullu nema sá helm-
ingurhennar fylgi meö. Ég hef nú
fengiö styrk úr Visindasjóöi sem
verður mér hvatning til að halda
áfram.
— GFr
Árni____________________
Bergmann
skrifar
við illræmdar herforingja-
stjórnir i nafni sameiginlegrar
baráttu gegn róttækum öflum
hefur meðal annars blásið
argentlnskum herforingjum þvi
I brjóst, að þeim væri ágætt aö
leggja undir sig Falklandseyj-
ar. Og svo siöasta striö sé nefnt:
vart heföu Israelar lagt i inn-
rásina I Libanon heföu þeir ekki
reynslu fyrir þvi, aö bandarlsk
stjórnvöld hafa ekki komiö sér
upp neinni annarri stefnu en
þeirri að demba enn meira
magni af vopnum yfir Miöjarö-
arhafsbotna en þar eru fyrir. Og
draga siðan I raun taum stór-
hættulegra ævintýramanna eins
og Begins forsætisráöherra
tsraels, sem hefur veriö öðrum
mönnum iðnari við að svipta
eigin þjóð samúð og trausti.
Það er sama i hvaða átt er lit-
ið: langt er siðan Bandarikin
hafa átt forseta yfir sér sem svo
óralangt var frá þvi aö hafa lagt
eitthvaö jákvætt til heimsmála.
Og veldur þar um einkennilega
illkynjuö blanda af hroka valds-
ins og þeirri blindu, sem ekki
vill koma auga á nein vanda-
mál önnur en sovét-
kommúnisma i margskiptum og
flóknum heimi.
Og heima fyrir
Gleymum þvi heldur ekki
þegar viö lesum fregnir um
mótmælaaðgerðir gegn Reagan
I Evrópu, að hann er ekki aöeins
forseti eldflauganna og kjarn-
orkusprengjanna. Hann er sá
forseti sem sýnir mikið öriæti
herstjórum einmitt á kostnað
þeirra Bandarikjamanna sem
minnst mega sin. Það er hann
sem rekur heima fyrir efna-
hagsstefnu sem sker niður aö-
stoð við það fólk og á sinn þátt i
þvl að tiu miljónir manna
ganga atvinnulausir þar i landi.
Svo sannarlega hefur evrópskur
almenningur litla ástæðu til aö
fagna slíkum manni eða gefa
honum syndakvittun út á fjöl-
miölabros hans og fagurgala.
r it stjórnargrei n
Mótmæli gegn Reagan
Þegar Reagan Bandarfkja-
forseti ávarpaði breska þingið á
dögunum hafði hann sem fyrr
mestar áhyggjur af heims-
kommúnismanum sem svo heit-
ir og boðaði krossferð gegn þvi
fyrirtæki. Hann vonaði i þvi
samhengi að innan tiðar tækist
að kasta „marxismanum” á
öskuhaug sögunnar. Það er
fróölegt aö gefa þvi gaum aö
sovéskir leiðtogar hafa stundum
komist svipað að orði um kapi-
talismann. Krúsjof ætlaði
honum oft stað einmitt á „ösku-l
haug sögunnar”. Og fékk þá
stundum orð I eyra i vestrænum
fjölmiðlum og þvi haldið fram
að þar meö væri ekkert að
marka tal hans um friðsamlega
sambúð, hann væri að boöa til
endanlegs uppgjörs við and-
stæöinginn og þar með striös.
Mildari tónn
Reagan hefur reyndar gert
sér far um þaö aö undanförnu að
fá á sig yfirbragð landsföður,
sem hryllir við striði og vill við-i
ræöur um afvopnun og þar með|
friösamlega sambúð kerfanna.
Hann hefur dregið úr vigbúnað-
arhvatningum I ræðum og reynt
að breiða yfir fyrri umin#li um
möguleika á að heyja meö
árangri „takmarkaöa kjarn-
orkustyrjöld” viö Sovétrikin.
Enginn er vist I vafa um, að meö
breyttri tóntegund er Reagan að
bregðast viö þrýstingi frá frið-
arhreyfingum, ekki sist heima-
fyrir, og reyna að létta á sams-
konar þrýstingi á sessunauta
sina, stjórnaroddvita evrópskra
Natórikja, sem nú sitja á fundi I
Bonn.
Natóhöfðingjarnir munu til-
tölulega ánægðir með breyttan
leikstll Reagans forseta og hafa
fréttaskýrendur fyrir satt að
hann eigi ekki i teljandi
vandræðum i samskiptum við
þá á Bonnfundinum. Hitt er svo
óliklegt, að sá almenningur,
sem hefur verið að risa upp um
alla hina þéttsetnu og vlgvæddu
Evrópu til aö mótmæla kjar-
orkudauöanum, vilji taka yfir-
borösinnaskipti Reagans alvar-
lega. Að minnsta kosti herma
fregnir að i fyrradag hafi verið
efnt til stærsta mótmælafundar
sem haldinn hefur verið á
þýskri grund, þegar hálft
fimmta hundraö þúsund manns
héldu uppi mótmælaaögeröum
gegn Reagan forseta og öllu þvi
sem hann táknar i Bonn.
Fátt um
f ína drætti
Höfuðástæöan fyrir slikum
mótmælagöngum, sem reyndar
hafa veriö farnar viöar en i
Bonn, er að sjálfsögðu sú, aö
Reagan hefur með oddi og egg
barist fyrir þeim viðhorfum, að
fleiri vopn tryggi öryggi aö fleiri
eldflaugar og nákvæmari,
stærri herskip, skæðari kafbát-
ar séu hin eina færa leiö til frið-
ar. Evrópumenn voru fyrstir til
að efnatil fjöldahreyfingagegn
þessum viðhorfum, enda eiga
þeir mest I húfi ef risunum
1 — *•
lendirsaman.en siðanhafa land-
ar Reagans tekið undir, eins og
allir blaöalesendurvita.
En það er fleira sem veröur
Reagan til litilla vinsælda en
vigbúnaðarkapp hans. Stjórn
hans hefur hér og þar um heim-
inn stuðlaö beint og óbeint aö
kúgun og ranglæti eða þá reynst
verri en ráðlaus andspænis
styrjaldarháska. I E1 Salvador
hafa afskipti Bandarlkjamanna
af borgarastyrjöld ekki leitt til
annars, en aö oddvitar morö-
sveita ráöa nú enn meiru þar i
landi en fyrr og ganga enn harð-
ar fram en áður I þvi að myröa
þaö fólk sem landeigendavald-
inu þykir vera fyrir sér. Daður
Marsérað gegn Reagan i Stuttgart